فرمت فایل : word (قابل ویرایش) تعداد صفحات : 51 صفحه
چکیده
اهداف اصلی این مقاله که رویکرد تحلیل آماری دارد، از یک سو توصیف و تحلیل تغییرات جمعیتی ایران بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل و مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه است، از سوی دیگر شناخت چالش‌های ناشی از تحولات جمعیتی کشور با توجه به تجربه کشورهایی است که انتقال جمعیتی را زودتر تجربه کرده‌اند.
امروزه بسیاری کشورها در حالت عدم تعادل جمعیتی قرار دارند، از یک سو کشورهای در حال توسعه با مشکلات و مسائل رشد بی‌رویه جمعیت دست و پنجه نرم می‌کنند، از سوی دیگر جوامع توسعه‌یافته از نتایج منفی شدن رشد جمعیت و سالخوردگی جمعیت رنج می‌برند، به عبارت دیگر، اکثریت کشورهای جهان به نوعی با مسائل ناشی از عدم تعادل جمعیتی مواجه‌اند. این گزارش در پی تشریح چالش‌ها و مسائل جمعیتی پیش‌روی جامعه ایران با توجه به تجربه‌های جهانی است، تا از این رهگذر اقدامات پیشگیرانه لازم در زمینه جلوگیری از بروز بحران‌های جمعیتی آتی صورت پذیرد.
واقعیت‌های تاریخی نشان می‌دهند که اساس و بنیاد شکل‌گیری برنامه‌های تنظیم خانواده که همواره مورد توجه و حمایت سازمان ملل و قدرت های بزرگ جهان از جمله آمریکا بوده است، از نوعی سلطه طلبی و برتری‌طلبی قدرت‌های بزرگ جهانی آغاز، و با گذشت زمان رنگ و لعاب کمک‌های بشردوستانه و رفاهی و توسعه‌ای به خود گرفته است.
با فرض مؤثر بودن بسته‌های تشویقی دولت، در سال 1410 باروری کل به حدود 1/2 (سطح جانشینی) می‌رسد و پیش‌بینی می‌شود در سال 1425 به 5/2 فرزند افزایش یابد. بنابراین مشوق‌های جمعیتی به هیچ وجه باعث افزایش افسار گسیخته جمعیت نخواهد گردید.
این مقاله به این نتیجه می‌رسد که اگر مدیریت کلان کشور در سطح عالی باشد، و از کلیه قابلیتها و پتانسیل‌های کشور به نحوه احسن استفاده شود، جمعیت ایران می تواند حتی به 150 میلیون نفر هم افزایش یابد، اما مهم این است که این جمعیت 150 میلیون نفری دارای چه کیفیتی و توانمندی‌هایی خواهند بود و با چه کیفیتی زیست خواهند کرد. لذا همواره باید بین کمیت و کیفیت توازن برقرار کرد.
مقدمه
فرایندهای متعددی در علوم مختلف مانند: اقتصاد، زیست‌شناسی، بهداشت و درمان، جغرافیا، محیط زیست، آموزش و ... با مقوله جمعیت مرتبط هستند عطف به دیدگاه ارائه شده در مورد تحولات جمعیتی کشور توسط مقامات اجرائی و مسئولان و متخصصان، این گزارش مروری است بر روند تحولات جمعیتی در کشور و نتایج سیاست جمعیتی جاری با عنایت به تجارب سایر کشورها.
ایران در حال حاضر از باروری طبیعی[1] به یک باروری ارادی[2] رسیده است. فرض کنیم سیاست جمعیتی کشور بیست و اندی سال پیش با دید کارشناسی تهیه شده است، بدیهی است که پس از گذشت این مدت، بررسی سیاست‌ها، ارزیابی نتایج و امکان تجدید نظر احتمالی تقویت شده باشد.
همانگونه که می دانیم، اولین و مهمترین وظیفه هر مسئول ارشد جامعه صیانت و اعتلاء جامعه است و حفاظت جامعه منوط به بقای نسل است. حال اگر به منابع داخلی و بین‌المللی مراجعه شود به اطلاعاتی بر می‌خوریم که زمینه‌ساز نگرانی است. یک شاخص شناخته شده زاد و ولد، نرخ باروری کلی ((T.F.R است.
در بیان ساده‌تر منظور از نرخ باروری کل تعیین تعداد فرزندانی است که جانشین والدین شوند، اگر این شاخص در حد 1/2 بچه یا کمتر باشد به معنی کاهش تدریجی جمعیت و نهایتاً انقراض نسلی است با مراجعه به ارقام مرکز آمار ایران و سازمان ملل در سال 1385 این رقم برای کل کشور 8/1 فرزند است. یعنی 18 فرزند با 20 نفر والدین جایگزین می‌شود که 2 نفر کمتر از حد جانشینی است. این رقم در حال حاضر(1389) به حدود 6/1 فرزند برای هر مادر رسیده است. در صورت اثبات صحت رقم یاد شده علیرغم نظر منتقدان، موضوع انقراض تدریجی نسل مطرح و با ملحوظ داشتن عامل مهاجرت تقویت می‌شود. تردیدی نیست که باید برای اصلاح آن به روش مقتضی اقدام شود. یادآور می‌شود که این شرایط مختص ایران نیست و می‌دانیم که هم اکنون تعدادی از کشورهای پیشرفته که نرخ باروری کلی آنها کمتر از 2 است با ارائه مشوق‌هایی تلاش دارند تا والدین را به داشتن فرزند بیشتر ترغیب کنند و کسی هم اقدامات آنها را منفی ارزیابی نمی‌کند. حال شما از جمعیت‌شناسان داخلی و بین‌المللی سئوال کنید آیا باروری کلی 6/1، نگران کننده است یا نه؟ اگر همگی تائید کردند پس ضرورت بررسی موضوع و اصلاح سیاست‌ها جای تردید نخواهد داشت. فراموش نکنیم نظر کارشناسی وحی منزل نیست که تغییر و تبدیل و اصلاح‌پذیر نباشد. اگر بررسی مجدد موضوع با توجه به جنبه‌هایی نظیر: پیاده شدن صحیح سیاست جمعیتی، جامع بودن یا نبودن سیاست‌ها، تک‌روی در اعمال سیاست و نکات دیگر در دستور کار قرار گیرد می‌توان انتظار دستیابی به نتایج مشخص‌تر و هدایت آنها برای بهینه شدن سیاست‌ها را داشت.
در آن صورت می‌توان در راستای بهینه کردن جمعیت و تدوین سیاست جامع جمعیتی اقدام کرد. اضافه می‌نماید که اتخاذ سیاست جمعیتی لزوماً مترادف با تحدید موالید نیست. بلکه جنبه‌های دیگر جمعیت از جمله آموزش، اشتغال مولد، مهاجرت و .... هر کدام از اهمیت خاصی برخوردارند.
1- واقعیت‌های سیاست‌های جهانی تنظیم‌خانواده از آغاز تا‌کنون (ازسلطه‌طلبی تا نوع‌دوستی)
آگاهی از مسائل ناشی از افزایش جمعیت در حال و آینده و اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده قبل از آنکه در کشورهای در حال توسعه مطرح شود، حول دو مسئله تکامل یافت که یکی جنبه ژئوپولتیک، و دیگری جنبه انسان‌دوستانه و رفاه انسان‌ها را داشت. در خصوص جنبه اول باید خاطر نشان ساخت که، از دهه چهل میلادی به بعد خطر افزایش جمعیت در دو منطقه استراتژیک جهان یعنی آمریکای لاتین و آسیا توسط طرف‌های پیروز جنگ دوم احساس می‌شد. افزایش جمعیت در این دو منطقه، عاملی بود که ثبات سیاسی یا به اصطلاح خود آنها صلح جهانی را در معرض تهدید قرار می‌داد. ترس و نگرانی از چنین پدیده‌ای در کتاب ویلیام وگت تحت عنوان جاده بقاء ( (Road to Survival، آشکارا دیده می‌شود.
مسئله دیگر، جنبه انسانی داشت و هدف آن تأمین رفاه جمعیت از طریق برنامه‌های تنظیم خانواده بود که به عنوان یک حق انسانی، ارزش جهانی یافت. این جنبه توسط محققان آمریکایی، که به مسائل بین‌المللی علاقه نشان می‌دادند، مورد توجه قرار گرفت و اعلام کردند که افزایش جمعیت در کشورهای درحال توسعه، نه تنها موقعیت سیاسی برتر آمریکا را به خطر می‌اندازد، بلکه مانع اصلی در راه توسعه جهانی است.
لازم به ذکر است در آمریکا حمایت از طرح‌های جهانی به شکلی است که اگر اصل و اساس یک سیاست خارجی جنبه انسانی و نوع دوستانه داشته باشد، اگر توجیه اقتصادی و سیاسی نداشته باشد، هرگز مورد توجه و حمایت دولت و کنگره آمریکا قرار نخواهد گرفت (شستلند و شنه، 2000). در واقع امریکائی‌ها به فروش وسایل پیش‌گیری که رقم آن از حد 2 میلیارد دلار تجاوز می‌کند راغب‌ترند تا از رفاه جوامع و لحاظ کردن جنبه انسانی.
اگر نگاه خوش بینانه‌تری به خود بگیریم، نباید منکر آثار مثبت برنامه تنظیم خانواده در پیش‌گیری از رشد بی‌رویه جمعیت جوامع در حال توسعه باشیم، زیرا این‌گونه برنامه‌ها در تسریع روند توسعه اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی کشورها نتایج ارزشمندی داشته است. . در هر حال واقعیت‌های تاریخی نشان می‌دهند که اساس و بنیاد شکل‌گیری برنامه‌های تنظیم خانواده که همواره مورد توجه و حمایت سازمان ملل و قدرت های بزرگ جهان از جمله آمریکا بوده است، از نوعی سلطه طلبی و برتری‌طلبی قدرت‌های بزرگ جهانی آغاز، و با گذشت زمان رنگ و لعاب کمک‌های بشردوستانه و رفاهی و توسعه‌ای به خود گرفته است.
تحقیق درباره تحولات جمعیتی چالش‌های پیش‌رو و لزوم تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی ایران