فرمت:word(قابل ویرایش)
تعداد صفحات:81
فهرست مطالب:
مقدمه
فصل اول-نقش صنایع در رویکردهای زیست محیطی
۱-۱- تاریخچه فعالیت صنعتی درایران۱۳
۲-۱- توسعه صنعتی و محیط زیست ۱۵
۳-۱- نمای عمومی فرایند تولید در واحدهای صنعتی ۱۵
۴-۱- روشهای جلوگیری از آلودگی ۱۶
۵-۱- وضعیت صنایع کشور از دیدگاه نوع صنعت و تعداد کارکنان۲۲
۶-۱- فعالیت های زیست محیطی بخش صنعت و معدن ۲۲
۱-۶-۱- ساختارهای حمایتی و هدایتی۲۲
۱-۱-۶-۱- اقدامات زیست محیطی در سطح ستادی ۲۳
۲-۱-۶-۱- اقدامات زیست محیطی در شهرک های صنعتی۲۳
۳-۱-۶-۱- اقدامات زیست محیطی طرح تحقیقات صنعتی – اموزشی اطلاع رسانی وزارت صنایع ومعادن۲۴
۲-۶-۱- فعالیت های مهندسی مبتنی بر کنترل آلودگی ۲۵
۳-۶-۱- فعالیهای مبتنی بر پایش و پیشگیری از آلودگی ۲۵
۱-۳-۶-۱- ارزیابی اثرات توسعه ۲۷
۲-۳-۶-۱- سیستم مدیریت زیست محیطی ۲۸
۳-۳-۶-۱- بهره وری سبز ۲۹
۴-۳-۶-۱- تولید پاکتر ۲۹
۵-۳-۶-۱- بازیافت مواد ۳۰
۶-۳-۶-۱- ممیزی محیط زیست ۳۰
۴-۶-۱- فعالیتهای مبتنی بر تولید محصولات سازگار با محیط زیست ۳۰
۱-۴- ۶-۱- زمینه سازی جهت کنترل آلودگی خودروهای تولید داخل ۳۱
۲-۴-۶-۱- حذف و جایگزینی مواد مخرب لایه ازن ۳۲
فصل دوم – راهبردهای زیست محیطی در صنعت ۳۳
۱-۲- نادیده گرفتن مشکل ۳۴
۲-۲- رقیق کردن۳۴
۳-۲- کنترل آلودگی در انتهای خط ۳۴
۴-۲- پیشگیری از آلودگی ۳۸
۵-۲- شیوه های اصلی راهبرد تولید پاکتر ۳۹
۶-۲- وی‍‍‍ژگی های رویکرد تولید پاکتر ۴۰
۱-۶-۲-تنوع و گستردگی ۴۰
۲-۶-۲- حفاظت محیط زیست ۴۱
۳-۶-۲- سادگی ۴۱
۴-۶-۲- خلاقیت و نوآوری ۴۲
۵-۶-۲- مقبولیت ۴۲
۶-۶-۲- بازدهی اقتصادی ۴۳
۷-۲- مقایسه رویکرد کنترل آلودگی در انتهای خط و تولید پاکتر ۴۴
۸-۲- تولید پاکتر و توسعه پایدار ۴۷
۹-۲- دلایل سرمایه گذاری در تولید پاکتر ۴۸
۱۰-۲- سیاست ها و اهرم های مورد استفاده برای هدایت صنایع به سمت تولید پاکتر ۴۹
۱۱-۲- موانع و مشکلات اجرایی نمودن استراتژی های تولید پاکتر ۵۰
۱-۱۱-۲- موانع ناشی از فقدان درک صحیح ۵۰
۲-۱۱-۲- موانع ساختاری ۵۰
۳-۱۱-۲- موانع مربوط به کمبو الاعات ۵۰
۴-۱۱-۲- موانع فنی ۵۰
۵-۱۱-۲- موانع اقتصادی ۵۰
فصل سوم –نگاهی اجمالی به محیط زیست ۵۱
تاریخچه سازمان حفاظت محیط زیست ۵۲
هدف۵۳
وظایف اساسی سازمان ۵۵
تشکیلات سازمان ۵۵
۱-۳- دفاتر مستقل۵۵
۱-۱-۳- دفتر حوزه ریاست و دبیرخانه شورایعالی محیط زیست ۵۵
۲-۱-۳- اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل۵۵
۳-۱-۳- اداره کل نظارت و بررسی ۵۶
۴-۱-۳-حراست ۵۶
۵-۱-۳- ادارات کل استان ها۵۶
۲-۳- معاونت آموزش و پرورش و برنامه ریزی ۵۶
۳-۳- دفتر آموزش زیست محیطی ۵۶
۴-۳- دفتر طرح و برنامه و اطلاع رسانی ۵۷
۵-۳- دفتر مشارکت های مردمی ۵۷
۶-۳- معاونت محیط زیست انسانی۵۷
۱-۶-۳- دفتر ارزیابی زیست محیطی ۵۹
۲-۶-۳- دفتر بررسی آلودگی هوا ۵۹
۳-۶-۳- دفتر بررسی آلودگی آب و خاک ۵۹
۴-۶-۳- دفتر امور آزمایشگاه ها ۵۹
۷-۳- معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی ۵۹
۱-۷-۳- دفتر زیستگاه ها و امور مناطق ۶۱
۲-۷-۳- دفتر امور حیات وحش و آبزیان۶۲
۳-۷-۳- دفتر موزه تاریخ طبیعی ۶۴
۴-۷-۳- دفتر محیط زیست دریایی ۶۴
۵-۷-۳-معاونت پشتیبانی و امور مجلس۶۴
فصل چهارم-دستورالعمل اجرایی عملی تولید پاکتر ۶۶
۱-۴- فاز اول –برنامه ریزی و سازماندهی ۶۷
۱-۱-۴- کسب توافق مدیریت واحد ۶۷
۲-۱-۴- تشکیل تیم پروژه ۶۸
۳-۱-۴- توسعه سیاست ها ، اقدامات و اهداف زیست محیطی ۶۹
۴-۱-۴- برنامه ریزی و ارزیابی تولید پاکتر ۶۹
۲-۴- فاز دوم – پیش ارزیابی ۶۹
۱-۲-۴- توصیف شرکت و نمودارهای جریانی ۷۰
۲-۲-۴- بازرسی عینی و دقیق ۷۱
۳-۲-۴- انتخاب نقاط تمرکز ۷۲
۳-۴- فاز سوم – ارزیابی۷۲
۱-۳-۴- جمع آوری اطلاعات کمی ۷۳
۲-۳-۴- موازنه مواد۷۴
۳-۳-۴- شناسایی گزینه های تولید پاکتر ۷۴
۴-۳-۴- ثبت و مرتب سازی گزینه ها ۷۵
۴-۴- فاز چهارم – بررسی و مطالعات امکان سنجی ۷۶
۱-۴-۴- امکان سنجی اولیه ۷۶
۲-۴-۴- امکان سنجی فنی ۷۷
۳-۴-۴- امکان سنجی اقتصادی ۷۸
۴-۴—۴- امکان سنجی زیست محیطی ۷۸
۵-۴-۴- ملاحظات مراحل ارزیابی ۸۰
۶-۴-۴- انتخاب گزینه ها برای اجرای نهایی ۸۰
۵-۴- فاز پنجم – اجرا و استمرار ۸۰
۱-۵-۴-آماده سازی یک برنامه اجرایی۸۰
۲-۵-۴- اجرای گزینه های منتخب ۸۰
فهرست منابع ۸۱
مقدمه:
امروزه مباحث تخصصی و کاربردی در حوزه صنعت از وسعت شایان توجهی برخوردار است و با توجه به وجود رویه های مختلف در عملکرد عوامل مرتبط با امور محیط زیست انسانی، برقراری ارتباط و استفاده از تجربیات مثبت گروه های داوطلب ایجاد وحدت رویه بین واحدهای استفاده کننده از خدمات زیست محیطی و بالاخره شناخت فراگیر و سهل الوصول شرکتهای مشاور طراح و سازنده تجهیزات و تاسیسات مربوطه دارای اولویت مهمی می باشد. خوشبختانه دسترسی به شبکه های جهانی اطلاعات، دستیابی به بخشی از موارد فوق را تسهیل نموده ولیکن با نگاهی واقع بینانه فقر اطلاعاتی غیر قابل انکاری در حوزه محیط زیست صنعتی کشور مشهود است که انجام اقدامات موثر و ضربتی را توجیه پذیر و الزامی می نماید.
تحول در راهبردهای حفاظت محیط زیست، حاکی از تحول رو به تکامل رویکردهای زیست محیطی می باشد که در رابطه با بسط مفهوم توسعه قرار می گیرند. در چند دهه اخیر، تحول های مختلف صنعتی عبارت بوده اند از نادیده گرفتن مشکل، رقیق کردن(Dilution) ، کنترل آلودگی در انتهای خط(End-of-pipe) ، بازیافت، استفاده مجدد و پیشگیری از آلودگی (Pollution Prevention)که هر یک از این رویکردها در دوره زمانی خاصی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به روند رو به رشد صنایع و فراگیر شدن آلودگی ناشی از آنها، اخیراً توجه به رویکردهای بیولوژیک رشد فزاینده ای یافته است.
روش های مختلف تصفیه بیولوژیک پساب شهری و صنعتی، طی نیمه دوم قرن بیستم توسعه یافت و شاید لجن فعال به عنوان متداولترین آنها مطرح گردید. اما واقعیت این است که روش های هوازی تصفیه پساب دارای یک محدودیت اساسی می باشند زیرا هزینه های جاری تصفیه خانه های پساب با استفاده از روش های متعارف بسیار بالاست بعنوان مثال در روش لجن فعال، تنها مصرف برق برای حذف هر تن … حدود 1200 کیلو وات ساعت است که نیازمند برق ارزان و یا پرداختی ماهانه بسیار زیاد خواهد بود. براین اساس توسعه روش های تصفیه روش تصفیه بی هوازی برای تصفیه پساب های شهری و صنعتی در سال های اخیر رویکرد سرمایه گذاری در سیستم های تصفیه متحول ساخته است. تصفیه بی هوازی که همیشه به علت وجود محدودیت در تولید بوی نامطبوع به فراموشی سپرده می شد، امروزه به دلیل ظرفیت قابل قبول در تصفیه پساب های با بالا، با هدف استفاده مهندسین، سرپرستان و تکنسین های تصفیه خانه های پساب به عنوان قدم اول در این زمینه مطرح می گردد و بدون شک در قرن جدید سایر روشهای تصفیه فاضلاب را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
فصل اول
نقش صنایع در رویکردهای زیست محیطی
1-1- تاریخچه فعالیت های صنعتی در ایران:
سرزمین ایران بدلیل موقعیت جغرافیایی زیستی و وجود سرزمین های حاصلخیز، یکی از قدیمی ترین و قدرتمندترین تمدن های بشری بوده است. اگر تعریف جامع صنعت به صورت صورت ذیل مد نظر قرار گیرد:
«صنعت به کلیه فعالیت هایی اطلاق می گردد که در جهت تغییر فیزیکی یا شیمیایی مواد از طریق فرآیندهای صنعتی به منظور تبدیل و یا آماده سازی این مواد به محصولات و خدمات قابل مصرف، صورت می پذیرد» ایرانیان باستان در شمار قدیمی ترین صنعت کاران و صاحبان فن قرار می گیرند. در این دوران بعلت شیوه زندگی و نوع اقتصاد و روابط اجتماعی، تولیدات صنعتی عمدتاً تامین کننده مایحتاج داخلی اقوام بوده است:
در قرون شانزدهم و هفدهم بتدریج با توسعه جوامع و تحول وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فعالیتهای تولیدی و صنعتی نیز گسترش یافت و کارگاه های صنعتی با تعداد کارگر زیاد که اغلب وابسته به حکومت و دربار بودند پدیدار گشتند. در همین دوره تحول شگرفی در صنعت جهان پدیدار گشت و رشد اقتصادی، صنعتی آنها به سرعت فزونی یافت. این زمان فرصت مناسبی جهت پیشرفت صنعتی ایران بود که متاسفانه بدلایل متعدد از جمله ضعف حکومتها، شیوه زندگی سنتی، قوم گرایی و ساختار اقتصادی چنین نشده و صنعت ایران تا یالها به همان صورت ابتدایی و غیر ماشینی و در حد تامین نیازهای داخلی، باقی ماند. در دهه 1260 هجری با جلب توجه سرمایه گذاری خارجی صنعت بصورت نوین و ماشینی بتدریج به ایران وارد شد.
در ابتدای دهه 1300 با ظهور سلسله پهلوی و بدنبال تقویت و اقتدار حکومت مرکزی و افزایش درآمدهای دولت از طریق فروش نفت سرمایه گذاری دولتی در صنایع بشدت افزایش یافت. بطوریکه در طی مدت هفت سال از 1311 تا 1317 حدود 63 کارخانه جدید با بیش از 30 هزار کارگر در کشور راه اندازی شد و روند صنعتی شدن ایران از این دوران به صورت جدی تر ادامه یافت. از مهمترین ویژگیهای صنعت در این دوران می توان به توسعه صنایع مونتاژ، عدم توجه به تربیت نیروی متخصص داخلی و اتکاء به کارشناسان خارجی و تکیه بر درآمدهای نفتی اشاره کرد.(9)
پس از انقلاب اسلامی در سال 1357 اولین اولویت بخش صنعت رفع وابستگی و استقلال اقتصادی اعلام گردید. در این راستا برنامه ریزی هایی در برنامه اول توسعه صورت پذیرد که بعلت جنگ تحمیلی و محاصره اقتصادی با مشکلات زیادی روبرو شد ولیکن این اهداف در برنامه دوم توسعه تحقق یافت و اکنون نیز تمرکز اصلی برنامه سوم در بکارگیری کامل از ظرفیت های ایجاد شده در برنامه های اول و دوم توسعه می باشد.
در نخستین برنامه پنجساله توسعه، 8000 میلیارد ریال شامل 15 میلیارد دلار سرمایه گذاری ارزی از سوی بخش خصوصی و دولتی در بخش صنعت انجام شد که حدود 50 درصد آن در زیر مجموعه صنایع کوچک و متوسط و مابقی در صنایع پتروشیمی و فلزات بود. سرمایه گذاری انجام شده و سایر برنامه های حمایتی و اصلاحی موجب شد که سهم بخش صنعت در تولید ناخالص مالی در سال 1374 به 17 درصد برسد. رشد سرمایه گذاری بخش صنعت در برنامه دوم سالانه 2/5 درصد پیش بینی گردید و عملکرد سالهای 1374 و 1375 نشان دهنده رشد 5 درصدی می باشد که خوشبختانه این امر تحقق یافته است.(6)
2-1- توسعه صنعتی و محیط زیست :
توسعه صنعتی فرآیندی است که پس از انقلاب صنعتی و خصوصا در قرن اخیر سرعت قابل توجهی یافته و اغلب کشورهای دنیا بطور اجتناب ناپذیری با آن مواجه بنده اند. در آغاز این دوره خروج دود تیره از دودکش کارخانه ها نشان اشتغال، رونق اقتصادی و قدرت بود و موجب افتخار دولتها و مردم می گردید. بتدریج با افزایش روند توسعه صنعتی و بدلیل محدود شدن ظرفیت پذیرش آلاینده ها توسط محیط زیست، مفهوم این نماد تغییر کرد بطوریکه امروزه، آلوده نمودن محیط زیست علاوه بر منع قانونی، عمل خوشایند و مطلوبی نبوده و توسط عموم و افکار عمومی نیز مورد اعتراض قرار می گیرد.(5)
صنایع نیز بناچار متناسب با این کاهش توان خودپالایی محیط زیست و اعتراضات مردمی تغییر نمودند. چنانکه در چند دهه پیش، در طراحی و اجرای تکنولوژیها و طرحهای صنعتی، جایگاهی برای کنترل های زیست محیطی در نظر گرفته نمی شد در حالیکه امروز نه تنها صنایع براساس قوانین و مقررات ملزم به رعایت استانداردهای زیست محیطی هستند (و این امر بتدریج باعث شده تا پیش بینیهای زیست محیطی در طراحی تکنولوژی و اجرای طرحهای صنعتی در نظر گرفته شود)، بلکه بر اثر وجود اهرم هایی از قبیل تخفیفهای مالیاتی و استانداردهای بین المللی زیست محیطی، صاحبان صنایع نیز بطور داوطلبانه اقدام به کنترل آلودگی ها و انجام اصلاحات زیست محیطی می نمایند.
3-1- نمای عمومی فرآیند تولید در واحدهای صنعتی:
وضعیت توسعه صنعتی در تمام کشورها در مرحله یکسانی نمی باشد. کشورهای توسعه یافته با دستیابی به رشد اقتصادی مطلوب و دانش فنی مورد نیاز، اهمیت بیشتری به مسایل زیست محیطی می دهند در حالی که در کشورهای در حال توسعه بدلایل مختلف، هنوز آلودگیهای زیست محیطی ناشی از صنعت، کم و بیش وجود دارد. آنچه در این میان تمام جهان بسوی بهبود کیفیت زیست محیطی می باشد.
مسایل و مشکلات عمده زیست محیطی را در صنعت می توان بدو صورت مصرف مواد اولیه و ایجاد آلودگی بیان نمود.
بطور کلی تمامی صنایع دارای یک فرآیند یکسان شامل مصرف مواد اولیه و تولید محصولات نهایی می باشند. اما از نظر زیست محیطی، مواد ذیل دارای اهمیت است:
اولاً ) مواد اولیه صنایع اغلب انواع مختلفی از منابع طبیعی می باشند که یا میزان ذخیره آنها ثابت است و یا قابل تجدیدند که در مورد اخیر نیز در صورت بهره برداری نامناسب قابلیت تجدید خود را از دست داده و به منابع تجدید ناپذیر تبدیل می شوند.
ثانیاً ) محصولات نهایی حاصل از فعالیت کارخانه تنها شامل تولیدات برنامه ریز شده مورد نظر نمی باشد بلکه در کنار آنها غالباً محصولات فرعی ناخواسته ای نیز تولید می گردد. این محصولات ناخواسته فرعی، براساس نوع صنعت و فناوری تولید، متفاوت می باشند و به گونه های مختلف از قبیل پسماندهای جامد، پساب صنعتی، گازها و ذرات معلق، انرژی و صوت منتشر می شود. ورود مقادیر مختلف این محصولات فرعی ناخواسته صنعتی به محیط زیست، باعث ایجاد انواع آلودگیهای زیست محیطی در زمینه آب، خاک، هوا، صوتی و دیداری می گردد.
4-1- روشهای جلوگیری از آلودگی :
جلوگیری از این آلودگی ها به دو صورت عمده امکان پذیر می باشد:
اقدام جهت کنترل و تقلیل اثرات سوء مواد آلاینده پس از تولید
کاهش انواع و میزان محصولات فرعی ناخواسته
روش اول با طراحی و اجرای سیستم های کنترلی جنبی و اقدامات اصلاحی در مدیریت فرآیند تولید، تحقق می یابد و روش دوم عمدتاً با استفاده از تغییر در مدیریت، طراحی فرآیند تولید و استفاده از فناوریهای جدید امکان پذیر می باشد.
5-1- وضعیت صنایع کشور از دیدگاه نوع صنعت و تعداد کارکنان:
پراکنش صنایع در ایران در اثر عوامل متعددی از جمله قابلیتهای منطقه ای، زیر ساختها، سیاستگذاریها، امکانات آموزشی و خدماتی، موقعیت جغرافیایی، خدمات صنعتی، ویژگیهای منابع طبیعی و زیست محیطی بطور یکنواخت و همگن صورت نگرفته است. مطالعات انجام شده در زمینه نابرابریهای منطقه ای در ایران که رد سال 1370 توسط مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران انجام شد بیانگر وجود نواحی فعال صنعتی در برابر کم فعال می باشد.
براساس این مطالعات علاوه بر اختلاف میان مناطق از نظر فعالیتهای اقتصادی، در درون هر منطقه نیز اغلب نابرابریهای چشمگیری وجود دارد که گاه از اختلافات میان مناطق نیز بیشتر است.
بررسیهای انجام شده در مورد واحدهای فعالی صنعتی در دو مقطع زمانی 1367 و 1375 نشان می دهد که سهم استانهای بزرگ نظیر تهران، اصفهان، خراسان و آذربایجان شرقی چه از نظر تعداد کارگاههای صنعتی و چه از نظر تعداد شاغلان در این بخش همواره با اختلاف زیادی از سایر استانها بیشتر بوده است. در همین دوره سهم استانهایی نظیر کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، اردبیل و کردستان در این زمینه ناچیز بوده است. به همین جهت و در راستای رفع مشکلات اقتصادی و اشتغال مناطق و استانهای محروم در سالهای اخیر با اعمال سیاستهای اتخاذ شده سعی گردید تا این عدم تعادل برطرف گردد. کاهش سهم اشتغال صنعتی استانهای تهران (از 8/36 درصد در سال 1367 به 3 /33 درصد در سال 1375) و اصفهان به نفع افزایش این سهم در استانهای محروم و غیربرخوردار و همچنین افزایش سهم اشتغال صنعتی به نسبت جمعیت استانهای مذکور حکایت از عملکرد مثبت سیاستهای اتخاذ شده دارد.(6)
پراکنش ناهمگون صنایع در سطح کشور و متمرکز کردن آنها در برخی مناطق و استانها پیامدهای منفی متعددی بدنبال دارد که علاوه بر افزایش بیکاری و کاهش رونق اقتصادی در سایر استانها موجب تشدید مهاجرت بین استانی شده و با افزایش جمعیت مناطق صنعتی و مسایل اجتماعی، فرهنگی و مدیریتی مشکلات زیست محیطی عدیده ای را نیز بدنبال داشته است.
از آنجاییکه ظرفیت پذیرش محیط زیست محدود می باشد، تمرکز بی برنامه صنایع باعث تکمیل ظرفیت پذیرش محیط و ایجاد آلودگی می شود. چنین حالتی آلودگی مستقیم ناشی از صنایع می باشد در حالیکه اثرات ثانویه این تمرکز از طریق افزایش پیش بینی نشده جمعیت، افزایش حمل و نقل و سایر خدمات در منطقه نیز بر محیط زیست اعمال می گردد.
تعداد نیروی کار در بخش صنعت در طی دهه های گذشته نوسانات زیادی داشته است بطوریکه پس از افزایش سریع نیروی کار شاغل کشور در بخش صنعت از 8/13 درصد در سال 1335 به 2/18 درصد کل نیروی شاغل کشور در سال 1345، نیروی شاغل این بخش در سال 1355، 19 درصد افزایش یافت، در حالیکه این میزان در سال 1365 به 2/13 درصد تنزل یافت. براساس یک آمارگیری که در سال 1371 به انجام رسید، تعداد افراد شاغل در صنایع، معادن و نفت بالغ بر 2 میلیونی نفر بوده که 9/14 درصد کل نیروی کار اشتغال یافته 5/13 میلیونی کشور در سال یاد شده بوده است. با استفاده از جدول شماره 1 می توان سهم هر استان را از میزان کل شاغلان بخش صنعتی کشور به شرح زیر محاسبه نمود(3)
پایان نامه ارزیابی اثرات توسعه صنعتی بر محیط زیست
