دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه20
مقدمه:
پزوهش حاضر که مجموعه ای خلاصه از چند مقاله برتر در مجلات و نمایه های موجود در مجموعه کتابخانه مرگزی آستان قدس رضوی و تالار اطلاع رسانی و نمایه موجود در بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد و همچنین چند پایگاه اطلاع رسانی اینترنتی می باشد، گامی است که نگارنده با هدف آگاهی رساندن به قشر جوان و دانشجویان عزیز، در خصوص اخلاق و سیره نبوی و با نگرش موضوعی به تأثیر آنها در حوزه فرهنگ، برداشته است.
آنچه که سبب گردآوری این مجموعه شد، معرفی و آشنا کردن سنت و آداب و رسوم اصیل اسلامی به دانشجویان عزیز بود از آن لحاظ که شاید هنوز کمتر ادبیاتی در مورد بررسی وضعیت کنونی جهان اسلام با وضعیت جامعه اسلامی در آغاز بعثت، وجود دارد. امید است با توجه به شرایط کنونی حاکم بر جهان و در حالی که استکبار جهانی به سردمداری آمریکای جهانخوار، در پی تضعیف مبانی دینی جوامع اسلامی از راه فرهنگ و سنتهای موجود در میان این سرزمینها می باشد، پژوهش حاضر که قسمت اصلی بخش اول آن را مصاحبه تشکیل میدهد گامی به سوی افقهای روشنتر در راه روشنگری دینی باشد.
یونس ثابتی
بخش اول:
پیامبر(ص)،آغازگر تغییردر فرهنگ جهانی
پیامبر عظیم الشأن خدا(ص)، با توجه به فضای جامعه و نیازهای موجود، پروژه تغییر فرهنگی عظیمی را آغاز نمودند و در مدت رسالت خود به آن همت گماشتند.ضرورت و چگونگی ایجاد این تغییر، دلایل و لزوم کاربرد شیوه پیامبر (ص) در عصر حاضر را با علامه سید جعفر مرتضی العاملی مورخ نامی جهان اسلام به بحث گذاشته ایم.
پرداختن به مسأله فرهنگ با هر رویکردی، یکی از مهمترین دغدغه های ایدئولوگ های جوامع مختلف بوده و هست. اهمیت این بحث، در نوع هدایت انبیای الهی که همگی به نوعی مبنای فرهنگی داشته اند، نهفته است. اما التقاط گری و امتزاج سنت های باطل اقوام گوناگون با فرهنگ الهی انبیا، زمینه انحراف فرهنگی را در میان پیروان ادیان مختلف ایجاد کرد، تا جایی که آن سنت ها کم کم بر ارزشهای فرهنگی ادیان الهی غلبه کرد و باعث کمرنگ شدن نقش آنان گردید.خداوند بنا به سنت الهی و جهت اتمام حجت بر بندگان خود، آخرین پیامبر را بر انگیخت و تولدی دیگر را در زندگی بشر رقم زد، تولدی که مبنای تحولات فرهنگی فراوانی در جامعه بشری شد.
عصر پیامبر (ص)، عصر پیدایش خرده فرهنگ های باطل که خود را به ادیان ابراهیمی منتسب می کردند، بوده است، براساس همین نیاز، خلأ وجود یک فرهنگ هدایتگر الهی احساس می شد وحضورپیامبرخاتم(ص)، پایان این احساس ناخوشایند بود.
لازم به یادآوری است، علامه سید جعفر مرتضی، مورخ شیعه لبنانی اکنون در جبل عامل زندگی می کند و سالها از عمر خویش را در حوزه علمیه قم به تحصیل و تدریس و تحقیق پرداخت، یکی از معروفترین تألیفات ایشان، اثر ارزشمند الصحیح من سیرة النبی است که در سال 1372 به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شد.
* اگر اجازه بدهید، گفتگو را با بررسی وضعیت فرهنگی جهان در عصر پیامبراعظم(ص) آغاز کنیم...
**قبل از پاسخ گفتن به سؤال شما، به عنوان مقدمه تعریف فرهنگ را مد نظر قرار می دهیم، که آیا فرهنگ تنها ارزشهای معنوی است یا فراتر از آن است و شامل همه سنت ها، عادات، رفتارها و ... می شود؟ فرهنگ مجموعه ای از ارزشها، عادات، رفتار و سنت های هر قوم است و به همین نسبت در عصر بعثت پیامبر (ص) نیز فرهنگ هایی که بهتر است از آنها به عنوان خرده فرهنگ یاد کنیم، وجود داشتند.
این فرهنگ ها گر چه بعضاً باقی مانده فرهنگ ادیان الهی و ابراهیمی بودند اما با ضد ارزشهای موجود در جامعه و فرهنگ اقوام و ملل مختلف آغشته شده بود و به عبارت دیگر آن فرهنگ ها مد نظر انسان ها بود. در واقع مقاصد، تمایلات و ایده های برخاسته از ارزشهای آن جوامع زیر بنای فرهنگ های آن ملل را تشکیل می داد.
حال آنکه این تمایلات گاه مربوط به مسایل متافیزیکی و ماورایی است و گاه به مسایل نفسانی بر می گردد.
بالاخره آن فرهنگ ها ناشی از تفکر و خواست های مادی بشر بود البته شاید بقایا و شمه ای از ارزشهای ادیان الهی و ابراهیمی در آن یافت می شد. اینگونه بود که تشخیص حق از باطل در این فرهنگ ها برای مردم بسیار سخت و بعضاً ناممکن شده بود؛ مطمئناً این نوع فرهنگ ها به نفع بشر نخواهد بود بلکه به نفع مستکبرین و حکام جور می باشد، چرا که آنان در لوای این فرهنگها منافع خودشان را تأمین می کنند.
لذا با وجود این فرهنگ ها، جنگها و ستم های فراوانی در حق توده مردم روا می شد، بنابراین وقتی فرهنگی ابزار حکام جور و مستکبرین واقع شود به ضرر مردم جامعه تمام می شود، اما فرهنگ های الهی دارای خصوصیاتی است به نفع مردم و همه طبقات جامعه. فرهنگ های الهی و بخصوص فرهنگ اسلامی قصد تحمیل اهداف نظام ارزشها و نظام دینی خود را ندارند، چرا که اگر مفاهیم ارزشمند این نظام های فرهنگی به نحو شایسته به مردم منتقل شود، ارزشها از ضد ارزشها شناسایی می شود و نظام های برتر فرهنگی جای خود را به خرده فرهنگ های التقاطی خواهند داد.
*آیا وجود همین نقص ها در خرده فرهنگ های ساخته ذهن و تفکر بشر زمینه رویکرد و گرایش جامعه آن روز را به فرهنگ اسلام فراهم ساخت؟
**فرهنگ اسلام در قالب یک نظام هماهنگ با فطرت وارد میدان شد، آن هم در زمانی که آن فرهنگهای باطل بر زندگی مردم سایه افکنده بودند.
این فرهنگ الهی برخاسته از وحی دو مؤلفه بسیار مهم وجود داشت؛ یکی همان هماهنگی با فطرت بود که عرض کردم و دیگری همسویی با عقل. مسلم است که این نوع فرهنگ ها اثرات بسیار مطلوبی بر رفتار و کردار و زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد.
فرهنگ اسلامی چون دارای این دو مؤلفه مهم - فطرت و عقل - بود توانست جامعه بشری را راهنمایی و هدایت کند. البته برخی مسایل وجود دارد که درک آن برای عقل ممکن نیست و فطرت نیز به آن دسترسی ندارد، لذا به وحی نیاز پیدا می کند که رفتار انسان در زندگی، مطابق واقعیت ها، حقایق و قوانین حاکم بر جهان باشد که توسط پروردگار به ودیعه گذاشته شده است.
بنابراین برخی مسایل وجود دارد که از سنخ فطرت یا عقل نیست بلکه فراتر از آن است، لذا به هدایت های ویژه نیازمند است. بنابراین پیامبران با هدف اینکه انسان جایگاه واقعی خودش را بشناسد و به آن دست یابد و هویت خود را باز یابد، براساس متن وحی پروردگار به فرهنگ سازی جوامع پرداختند.
همانگونه که عرض کردم هدایت بشر یا از طریق فطرت ممکن است یا احکام عقلی و یا وحی. این سه مرحله در رسیدن انسان به واقعیت های انسانی خودش به او بسیار کمک می کند. بنابراین فرهنگ به معنای جعل ارزشها براساس هواهای نفس، احساسات بشر و تمایلات انسانی نیست، بلکه فرهنگ اسلام براساس واقعیت ها و حقایق موجود شکل گرفت و ادامه یافت.
براساس همان اصلی که خدمتتان عرض کردم، پیامبر اسلام (ص) نیز به هدایت بشر همت گماشتند و زمینه ظهور و بروز فرهنگی برخاسته از متن حقایق و خواسته های الهی بشر را ایجاد نمودند تا بشریت با یکدیگر در رسیدن به سعادت همراه شوند.
لذا ما نمی توانیم اصل و ارکان فرهنگ اسلامی را با فرهنگ هایی که برخاسته از خواسته های نفسانی انسان است، با یکدیگر مقایسه کنیم.
*حضرت عالی از عدم وجود هماهنگی فرهنگ های موجود در عصر پیامبر(ص) سخن گفتید آیا فرهنگ اسلام توانست پاسخگوی نیازهای انسان در آن زمان و حتی پس از آن باشد و آیا گسترش اسلام در کمتر از یک سده پس از ظهور آن دلیل بر این مسأله است؟
**این بحث بسیار گسترده است. اسلام بر مبنای فطرت، عقل و خواسته ها و نیازهای بشر ظهور پیدا کرد، حکم صادرنمود و به همین دلیل نیز گسترش یافت چون در کلیه احکام زندگی اسلام ریشه های فطری و عقلی و الهی نهفته بود و به این نیازهای روحی، روانی و مادی و معنوی او پاسخ گفت.
بشر چه در عصر بعثت و چه پس از آن تشنه حقایقی بود که از زبان وحی بیان می شد و چون این دستورها و راهنمایی های هدایتگرانه براساس همان سه محور اصلی زندگی بشر بود توانست چه در عصر بعثت و چه پس از آن و حتی اکنون که 14 قرن از بیان آن ها گذشته است، پاسخ دهد.
هر انسانی دوست دارد در محیطی که زندگی می کند، عینیت پیدا کند و یافتن عینیت مستلزم، هویت بخشی به انسان است و این مسأله نیز به شناخت انسان از ابعاد وجودی خودش بر می گردد.
شناخت ابعاد وجودی و یافتن هویت به اراده خود انسان بر می گردد. انتخاب مسیر صحیح در زندگی، شناخت ویژگیهای شخصیتی، گسترش فضایل و ممانعت از رشد رذایل اخلاقی از جمله این موارد است.
لذا این موضوع بسیار حساس و دقیق است. وقتی انسان ها شاهد بودند که اسلام مجال ایفای نقش به فطرت و عقل داد، به سمت آن گرایش پیدا کردند.
اسلام و فرهنگ اسلامی به بشر مجال ساختن زندگی متعالی براساس نیازها و خواسته های واقعی اش را داد به همین دلیل رویکرد مردم چه در عصر بعثت و چه پس از آن قابل توجه است. البته کسانی که منافع مادی خود را در خطر می دیدند، با این حرکت انقلابی پیامبر (ص) که تحول روحی عظیمی را در بسیاری از افراد به وجود آورد، مخالفت نمودند و سنگ اندازیهای زیادی هم داشتند، ممانعت های بسیاری را مرتکب شدند و حتی به فرهنگ سازی انفعالی در برابر فرهنگ ناب اسلام پرداختند، چون انسانهایی که به کنه وجودی خودشان پی برده بودند دیگر در مقابل آن تحقیرها که منافی با شخصیت انسانی شان بود ایستادگی می کردند. بنابراین بیشترین کسانی که به اسلام پناه آورده بودند و در سایه اسلام شخصیت یافته بودند، رنج کشیدگان و مظلومین سابق جامعه بودند، چرا که ساخت زندگی براساس نیازها، آرزوها و با اختیار و انتخاب خود، آرزوی هر انسانی است. لذا ما می بینیم که بیشترین کسانیکه علیه پیامبران واکنش داشتند و قیام کردند، بزرگان اقوام بودند و بیشترین پاسخ دهندگان به دعوت انبیا، بردگان و ضعیفان جامعه بوده اند. بنابراین، اگر دعوت انبیا مورد قبول این طیف از جامعه قرار می گرفت، امری منطقی و طبیعی بود.
*بی شک در راستای رفع همین نیازهای بشر، پیامبر (ص) پروژه تغییر فرهنگی را در دستور کار خود قرار می دهند، ایشان از چه ابزاری برای ایجاد این تغییر بهره گرفتند؟
** ارجاع بشر به فطرت خود، توجه و اهتمام به احکام و هدایت عقلی، تکوینی، تشریعی و فطری از ابزار هدایت بشر توسط پیامبر (ص) و ایجاد تغییر فرهنگی بوده است.
البته ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می رسد که پیامبر اکرم (ص) چون سایر انبیای الهی بشر را به سمت خودشناسی و سپس خودسازی تشویق می کردند و روح هر انسانی خواستار استقلال در انتخاب و اختیار در گزینش نوع زندگی است، اما این استقلال و اختیار به معنای کنارگیری از هدایت های پیامبر (ص) نبوده و نیست.
ابزار مهم دیگری که پیامبران و بویژه پیامبر اسلام (ص) در ایجاد این تغییر از آن بهره جستند، استفاده از وزیران، مدیران و کارگزاران لایق است.
در قرآن آمده است که حضرت موسی (ع) می فرمایند: "واجعل لی وزیرا من اهلی" دقت
