عنـوان پروژه:
عنوان پروژه، طراحی کتابخانه عمومی است. این نوع کتابخانه ها، بر خدمات اجتماعی در سطح شهر تأکید می کند.
در ایجاد کتابخانه عمومی، فرض بر این نهاده می شود که یک انسان هر چه بیشتر بداند فرد مفیدتری به حال جامعه خود خواهد بود و از این رو برای همه افراد یک جامعه باید امکاناتی فراهم آورد تا مطابق نیازهای خویش، خواندن آنچه را به حال خود مفید می دانند، در دسترس داشته باشند.
بیان ضرورت های طراحی
کتابخانه گردآورنده تلاش های فرهنگی، هنری، علمی و فنی بشر و قلب نظام اطلاع رسانی یک جامعه است. و با توجه به جایگاه محوری ارتباطات و اطلاع رسانی در تمدن کنونی کتابخانه نهادی است که در عین حفظ میراث دیروز نقشی فعال در شکل دادن به امروز و تغییر جامعه به سوی فردای متعالی دارد. و به این اعتبار کمتر نهادی را می توان یافت که چنین پیوند اساسی با وضع حال و سرنوشت آینده نسبتاً دور یک ملت داشته باشد.
شهر مشهد به عنوان یکی از کلان شهرهای کشور، در مقاطع مختلف تاریخی علاوه بر مؤثر بودن در سرنوشت کشور، به عنوان کانون علم و ادب زادگاه اندیشمندان بسیاری بوده است.
ولی با این وجود به دلیل کمبود مراکز فرهنگی اجتماعی، این استان همواره از فقر فرهنگی اجتماعی زیادی رنج می برد.
تا جائی که برای انجام یک مطالعه جامع و مناسب برای یک موضوع، نمی توان حتی یک کتابخانه و یا مرکز فرهنگی مناسب را انتخاب نمود و برای به دست آوردن کوچکترین اطلاعات در هر زمینه ای، نیاز به صرف وقت و هزینه زیادی است که از عهده اغلب
دانش پژوهان و دانشجویان خارج است.
از سوی دیگر دور افتاده بودن شهر نسبت به مراکز علمی و فرهنگی کشور، کار سفر کردن به این شهرها را مشکل کرده است و باید زمان و هزینه زیادی صرف آن کرد. لذا توجه به ساخت مراکز فرهنگی، آموزشی و اطلاع رسانی در این منطقه، علاوه بر تبدیل شدن آن به کانون علم و فرهنگ در شرق کشور، می تواند زمینه ساز تقویت و پیشرفت سیستم آموزشی گردد.
از جنبه دیگر، وجود مراکز دانشگاهی و تعداد زیاد دانشجویانی که دسترسی به منابع اطلاعاتی جدید و دست اول، یکی از حقوق اولیه آنان است، ضرورت وجودی این مسئله را بارزتر می کند.
از سوی دیگر به منظور صرفه جویی در وقتی که در مسیر رفت و آمد چند کتابخانه اصلی شهر صرف می شود، پیشنهاد می شود کتابخانه هایی در مناطق مختلف شهر ساخته شوند تا علاوه بر رفع نیاز علاقه مندان، مکانی برای ترغیب سایرین به این مهم باشند.
به طور قطع وجود کتابخانه های بزرگ و مجهز با مقیاس کارکردی شهری و حتی فراشهری، با توجه به موقعیت شهر مشهد، برای تأمین نیازهای عملی، فرهنگی و … اقشار مختلف، الزامی است.
اما با توجه به نیاز جامعه امروز که تقویت فرهنگ مطالعه در میان توده مردم است، شاید بهتر باشد علاوه بر تجهیز هر چه بیشتر کتابخانه تخصصی، در فکر ایجاد کتابخانه هایی با فضایی هماهنگ و آمیخته با فضاهای شهری و زندگی روزمره توده مردم به منظور ترویج فرهنگ کتابخوانی باشیم.
بیان اهـداف طراحی
در این پژوهش جهت خلق یک پروژه معماری سعی بر این است که با تأمل و تحقیق پیرامون مباحث نظری موضوع امکان نگاهی عمیق تر و صحیح تر را فراهم آوریم سعی بر این است که این جستجو زمینه ساز خلق فضایی با هویت گردد در یک ساختار کلی تلاش خواهد شد جهت:
- شناسایی جایگاه و وظایف کتابخانه ها در جامعه ها امروز ما و این میسر نمی شود مگر با شناخنت و مقایسه گذشته، حال و افق های آینده ای فراروی ماست.
- شناسایی قابلیت هایی که ابزارهای زمانه امروز در اختیار کتابخانه ها می گذارند.
- و در نهایت ضمن شناسایی قابلیت ها، محدودیت ها و خواسته هایی که موضوع پروژه در اختیار معماری می گذارد سعی در خلق فضایی داریم که به بهترین روش به این مطالبات پاسخ دهد.
به نظر می رسد چیزی که به عنوا وجه تمایز در این پروژه مدنظر قرار خواهد گرفت توجه خاص به بحث جایگاه فرهنگ و اصولاً فلسفه وجودی چنین فضاهایی است.
وجود کتابخانه هایی که جایگاه فرهنگی و اجتماعی خود را حفظ کرده اند، در کنار تکنولوژی جدید منطقی به نظر می رسد. در این مجموعه توازنی بین مواد کاغذی منتخب، ارزشمند و پرمخاطب، در کنار منابع الکترونیکی جامع و قابل دسترس، شدیداً مورد نیاز است.
توجه به این مسئله تقریباً تمام تعاریف و روابط را در معماری این پروژه تحت تأثیر قرار خواهد داد و با تمرینی جدید در واقع سعی خواهیم کرد جهت ماندگاری فضا لباس زمانه را بر تن موضوعی بپوشانیم که بی شک جایگاه عظیم و متعالی خویش را در جوامع انسانی حفظ خواهد کرد.
تعریف فرهنگ
ای بی تینور استاد انسان شناسی دانشگاه آکسفورد در سرآغاز کتابش فرهنگ بدوی تعریف زیر را از فرهنگ ارائه می دهد.
«فرهنگ یا تمدن در مفهوم گسترده و قوم نگارانه آن کلیت پیچیده ای است که شناخت اعتقاد، هنر، اخلاقیات، قانون، آداب و رسوم سایر توانمندیها و عادت هایی را که انسان به عنوان عضوی از اجتماع قرار می گیرد شکل می دهد.
بر این اساس فرهنگ را می توان مجموعه به هم پیوسته ای از باورها، آیین ها، قوانین، اشکال گوناگون دانش و هنر و مانند آن تلقی کرد که تک تک افراد به عنوان اعضاء جامعه ای ویژه آن را فرا می گیرند و می توا با روش علمی به بررسی آنها پرداخت. این باورها، و آیین ها … کلیت پیچیده ای را می سازند که خاص جامعه ای ویژه است و آن را از سایر جوامع متمایز می سازد. شناخت فرهنگ هر جامعه مستلزم توجه به جنبه های پیشین و کنونی است؛
جنبه های پیشین؛ فرهنگ، آداب و رسوم و سنت ها را باز می تاباند و جنبه های کنونی، فرهنگ نو و ویژگی های آن را که در جامعه تبلور می یابد به ما می شناساند.
فصل اول
مطالعات پایه
بخش اول : ارتباط و کتابخانه
تعریف ارتباط
ارسطو فیلسوف بزرگ یونانی شاید اولین دانشمندی باشد که 2300 سال پیشنخستین بار در زمینه ارتباط سخن گفتن . او در کتاب مطالعه معانی بیان که معمولا آن را مترادف ارتباط می دانند، در تعریف ارتباط
می نویسد:
“ارتباط عبارت است از جستجو برای دست یافتن به کلیه وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران”
در فرهنگ و بسترcommunication عمل ارتباط برقرار کردن تعریف شده ودر توضیح فارسی آن معادل هایی نظیر رساندن ،بخشیدن، انتقال دادن ، آگاه گردن ،مکالمه و مراوده استفاده شده است.در فرهنگ لغت در مورد لغت فوق اضافه شده که عمل برقرار کردن ارتباط می تواند از طریق کلمات، حروف ، پیام ها ، مکاتبه ها و دیگر راهها انجام گیرد.
به دلیل گسترده بودن دانش ارتباطات و از طرفی تغییر نگاه بشر به مقوله ارتباط در زمان های متفاوت ، تعریف مشخس و ثابتی از آن وجود ندارد و در هر رشته ، متناسب با مبانی شناختی مربوط به آن تعریف میشود.
ارتباط و هوشیار سازی اجتماعی
با وجود برداشت های تازه مطالعات ارتباطی، آثار متعلق به دیدگاه قدیمی این مطالعات که ارتباط را به عنوان وسیله انتقال اطلاعات ، مورد نظر قرار می دهد باقی مانده است. در مجموع گرایش عمومی ارتباط گران و کارگزاران اجتماعی ، متخصصان آموزش ، کارشناسان تبلیغات بازرگانی و سیاست گزاران، همچنین برای ارتباط جهشی و انگیزش فکری استوار است.
در کشورهای جهان سوم این برداشتها از نتایج طبیعی دیدگاه غربی توسعه اجتماعی لست که راه پیشرفت این کشورها را در نوسازی آنها معرفی می کند.
در دو دهه اخیر ، عده زیادی از دانشمندان و متخصصان ارتباطی کشورهای غربی و جهان سوم به باز نگری نظریه ها و الگوهای حاکم غربی در زمینه رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی و نیز نقش ارتباطات در نوسازی کشورهای عقب مانده پرداخته اند و جنبه های منفی آن را یادآوری کردند.
اصول پنج گانه پائولو فریره برای نظام جدید پیشنهادیش که وی آن را آموش عمومی معرفی می کند عبارتند از :
- اعتقاد به توانایی افراد برای یادگیری ، دگرگونی و رهایی از شرایط سرکوب کننده جهل و فقر واستثمار.
- تماس مستقیم فراگیرندگان با واقعیت های خاص زندگی و مسائل مربوط به آن، تجزیه و تحلیل فشارها و محدودیت های تحمیل شده به آنان از سوی ساختار اجتماعی و ایدئولوژی رسمی بر اساس کنش های اجتماعی .
- طرد تفاوت های موجود بین آموزش دهنده و آموزش گیرنده.
- گفت وشنود آزاد.
- مشارکت در کوشش های رهایی دهنده
تحت تاثیر پژوهش های پائولو فریره و همچنین ایلیچ : نویسنده معروف کتاب آموزش بدون مدرسه عده دیگری از اندیشمندان انتقاد گر معاصر، بسیاری از متخصصان ارتباط ، به این نتیجه رسیده اند که ارتباط را به عنوان فراگردی جدا نشدنی از سایر فراگردهای اجتماعی و سیاسی ضروری برای توسعه و استقلال ملی باید مورد نظر قرار دهد.
این امر به توسعه فضاهای فرهنگی و کتابخانه ها و همچنین ترغیب مردم به کتابخوانی همراه است و تنها بدین شکل آموزش بدون مدرسه ممکن می شود.
اندیشمندان انتقاد گر جهان سوم معتقدند که برای مقابله با عوارز تبعیض آمیز شیوه های نو سازی غربی که فقط به قشر های مرفه اجتماعی توجه دارند و و اکثریت افراد را در شرایط فقر و محرومیت نگاه می دارند ، باید سازماندهی وسیع اجتماعی را به ترتیبی که تمام قشرهای محروم جامعه را در بر گیرد ،گسترش داد و از این طریق برای تسهیل اقدامات دسته جمعی توسعه بخشی ، گروههای قدرتمند پدید آورد .
کتابخانه و فرایند ارتباط:
کتابخانه و فرایند ارتباط حاصل ضروریات واقعی تمدن امروزی بوده است که اینک خود به یک واحد ضروری بافت اجتماعی شده است.
فرایند ارتباط از سه بخش : منبع ( در این مرحله ، همه فعالیت های مرتبط با خلق اثر صورت می گیرد.) کنال ارتباطی ( در این مرحله ، فرایند انتقال پیام اتفاق می افتد.) و مقصد ( دریافت کننده) تشکیل می شود.اما جایگاه کتابخانه در فرایند ارتباط ، در کدام بخش معنا می یابد؟ به یک معنا می توانیم کتابخانه را منبع اطلاع بدانیم. بسیاری از کسانی که از کتابخانه ها استفاده می کنند کتابخانه را به همین معنا می گیرند و گفته های این افراد در موقع اشاره به کتابخانه ها گواه همین مطلب است.
یک کتاتبخانه باید انبوح عظیمی منبع و کارمند داشته باشد تا این منابع را سازمان بخشد و نباید از یاد برد که همواره به عوامل بیرون از سازمان خود نظیر صنعت نشر و وضعیت سیاسی ، اجتماعی حاکم بر جامعه (عناصر ایجاد کننده اصطکاک مسیر در فرایند ارتباط ) وابسته است .
کتابخانه مسئول ساختن ، اضافه کردن و نگهداری فهرست خویش است. فهرست کتابخانه اعم از اینکه به شکل برگه باشد یا به شکل پیوسته (کامپیوتری) معرف وجود کتابخانه است و نشان دهنده مایملک آن. امروزه اقدام های زیادی در زمینه بسط و گسترش کتابخانه ها بعنولن منبع اطلاعاتی انجام شده است که نقش این واحد ضروری اجتماعی را در جایگاه منبع اطلاعاتی در فرایند ارتباط افزایش می دهد.
اسفاده از ماهواره های اطلاعاتی به منظور اتصال منابع کتابخانه های جهان به یکدیگر و امکان استفاده دانشپژوهان از منابع کاملتر از جمله این تلاش ها است.
کتابخانه، نهادی اجتماعی
کتابخانه همیشه بعنوان نهادی پرورشی و گاه مذهبی و دینی در خدمت جوامع بشری بوده و سبب رشد و توسعه فرهنگ ها و ارزش ها گردیده است.بدین معنا که از ابتدای شکل گیری اجتماع و بوجود آمدن خط و استفاده از رسانه های مختلف برای مکتوب کردن دانش و حافظه بشری ، کتابخانه جزء لاینفک جوامع بشری محسوب می شود. با توجه به ویژگی های نهاد، نهاد کتابخانه دارای این ویژگی ها است:
- نهاد کتابخانه برای برآوردن و رفع نیازهای خاصی از جامعه بوجود آمده و این نیازها در طول تاریخ و در جوامع مختلف متفاوت بوده است. گاهی این نیاز حفظ دانش و میراث مکتوب بشری بوده است و در دوره ای دیگر دسترس پذیری و رفع نیازهای اطلاعاتی. در حال حاضر رفع نیازهای متفاوت اطلاعاتی اعم از آموزشی، پرورشی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و … به عهده نهاد کتابخانه است.
- نهاد کتابخانه در اجتماع چنان ارزش هایی دارد که به طور مثال استفاده از کتابخانه یا کار کردن در آن ارزش اجتماعی محسوب می شود. در حال حاضر در اکثر جوامع استفاده از کتابخانه نوعی ارزش اجتماعی است. همانطور که ممکن است در اکثر جوامع اعتقادات دینی نیز ارزش اجتماعی محسوب گردد.
- نهاد کتابخانه در طول تاریخ آنچنان پایدار بوده وهست که الگوهای رفتاری و استفاده از آن به صورت بخشی از سنت و فرهنگ هر جامعه محسوب می شود. نهاد کتابخانه در طول زمان آنچنان جایگاه و گستردگی اجتماعی پیدا کرده است که هر گونه تغییر چشمگیر کمی و کیفی در آن سبب تاثیر در دیگر نهادها خواهد شد. بدین معنا که اگر نهاد کتابخانه بتواند به خوبی نقش خود را ایفا کند، نهاد خوانواده و ارزش ها در جامعه اعتلا و ارتقا خواهد یافت. عکس این مطلب نیز صادق است.
- آرمان اصلی نهاد کتابخانه خدمت به جامعه و رشد و اعتلای آن است. چنین آرمانی را بخش عظیم و گسترده ای از اجتماع پذیرفته اند. ممکن است اعضای جامعه خود در شکل گیری چنین اجتماعی نقشی نداشته باشند ولی به طور سنتی و نهادینه شده چنین آرمانی را پذیرفته اند.
