چکیده پژوهش:
پژوهش انجام شده که در ارتباط با حاشیه نشینی در تهران و به مطالعه موردی منطقه اسلام شهر پرداخته ، با هدف تبیین فرایند شکل گیری ، دگرگونی و تغییرات پدیده و نیز عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر آن و فراهم کردن بستر لازم برای ارزیابی عینی نتایج و بازخوردهای سیاست ها و روش های برخورد با پدیده صورت گرفته است.
در انجام این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده و از پژوهش هایی که در داخل کشور صورت گرفته همچنین اخذ مطالب از پژوهشهایی که در خارج ازی کشور صورت گرفته توسط اینترنت آن بر محتوا و پویایی آن افزوده شده است.
در این پژوهش فرآیند، چگونگی و عوامل مؤثر در شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران و منطقه کلانشهری تهران ، تبیین تفاوتها و عدم تشابه فرایند و عوامل مؤثر بر شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران، نقش ، عملکرد و ویژگیهای عام سکونتگاههای خودرو در ایران و منطقه شهری تهران در مراحل شکل گیری و گذار، انطباق چارچوب نظری عام پژوهش بر شرایط ایران و منطقه شهری تهران، تبیین سکونتگاهها خودروی ایران از دیدگاه کلان نظری ، مطالعات لازم انجام شده.
سپس موقعیت و وسعت استان تهران و در مراحل بعدی جمعیت و مهاجرت ، بررسی مقایسه ای برخی شاخصهای اقتصادی – اجتماعی شهرستانهای استان تهران ( در مقایسه با سطح استان و کشور) ، توزیع جغرافیایی مهاجرین در استان تهران ، سپس ویژگیهای طبیعی استان تهران شامل آب و هوا ، زمین شناسی ، وضعیت گسلها و زلزله خیزی ، ارزیابی منابع اراضی و طبقه بندی اراضی ، منابع آب سطحی و زیرزمینی ، پوشش گیاهی ، اکولوژی و محیط زیست ، کاربری اراضی ، زراعت و باغداری ، دامداری و سپس به صنایع تبدیلی ، اقتصاد کشاورزی و نظام بهره برداری و قابلیتها و محدودیتهای اصلی توسعه استان تهران شناسایی گردیده است.
بخش بعدی ابتدا تعاریف، ویژگیها و فرایند ایجاد سکونتگاه خودرو که شامل ویژگیهای فیزیکی ، اجتماعی و حقوقی (قانونی) و دیگر سکونتگاههای خودرو، تحول تاریخی واژه سکونتگاه خودرو ، فرایند ایجاد سکونتگاه خودرو، رویکردها نسبت به سکونتگاه خودرو، نقش آتی سکونتگاههای خودرو در مسکن شهری همچنین به دو مورد پژوهشها یکی در مصر و دیگری در بنگلادش پرداخته که تمامی مطالب این بخش برگرفته از اینترنت و سپس ترجمه شده است.
مرور نظریات و دیدگاهها پیرامون زمینه ها و ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیدایش سکونتگاههای خودرو که در آن به تعریف، مشخصات و ویژگیهای بخش غیررسمی، اهمیت و کارکردهای بخش غیررسمی و نقش آنها در تأمین مسکن و شکل دهی سکونتگاههای خودرو و بعد مشخصات و ویژگیهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای خودرو و سپس در مرحله بعد به تجزیه و تحلیل یافته های مرتبط با وضعیت اقتصادی در شهرستان اسلام شهر پرداخته شده که در آن وضعیت هزینه (درآمد) ، قیمت واحد مسکونی ، وضعیت ترکیب شغلی ، وضعیت مکان شغل ساکنین و وضعیت تغییر (تحرک) شغلی در اسلام شهر
سپس به تحلیل یافته های مرتبط با وضعیت اجتماعی و فرهنگی در اسلام شهر که شامل ترکیب قومی و مکان سکونت قبلی ساکنین ، ارتباط ساکنین با محل تولد ، میزان ، نوع و جهت پیوندهای اجتماعی ، نوع و میزان سازمان یافتگی و تشکل پیوند اجتماعی ، نوع و نحوه نگرش ، مسائل و مشکلات ، ویژگیها و مشخصات بافت در اسلام شهر که شامل بافت روستایی ، بافت حاشیه ای و کاملاً خودرو (یک شبه ساخت) ، بافت های طراحی شده و جدید ، بافت های در حال گذار و شکل گیری در مرحله بعد نتایج تحقیقات و مطالعات سیاسی در مورد سکونتگاه اسلام شهر و نتیجه گیری در آن در بخش آخر به نقش و جایگاه منطقه ای سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد و شرکت در تقسیم کار با شهر اصلی (مادر) که در آن به میزان و جهت ارتباط سکونتگاه اسلام شهر با شهر مادر و با یکدیگر طی مراحل رشد، میزان ارتباط اقتصادی و نظام فعالیتی سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد، جایگاه منطقه ای سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد و چشم انداز آتی و سازمان سیاسی اداری سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد.
بخش نهایی که به پیشنهادها و راهکارهای مختلف در زمینه برخورد با پدیده حاشیه نشینی اختصاص یافته با تکیه بر توانهای ساکنین آنها بسامان کرد و کیفیت سکونت در آنها را ارتقاء بخشید، همچنین این مجموعه ها راه حلی جهت حل مشکل مسکن و سرپناه و تولید مسکن در مجموعه کلانشری است و بایستی با شناخت منطق شکل گیری و تحول این کانونهای حاشیه ای آنها را برنامه دار کرد.
در هر حال اما چنین نگرشی در سالهای اخیر سیاستها و راهکارهای برخورد با سکونتگاههای خودرو را بیش از سایر دیدگاهها تحت تأثیر قرار داده است به نحوی که آنها از این پس نه یک مسأله بلکه یک راه حل تلقی می شوند و اغلب پروژه های ارتقاء کیفیت سکونت و تأمین زمین و خدمات با تکیه بر راه کارهای مشارکتی متأثر از این شیوه نگرش است.
برخی حتی به مسائل بنیادی تر چون یکنواختی و عدم تنوع اجتماعی – اقتصادی در ترکیب جمعیت ساکن و محدودیت شدید نفوذ عناصر ونهادهای مدنی به این سکونتگاهها و شکل گیری حیات مدنی در این سکونتگاهها اشاره کرده و اساساً آنها را در تحلیل نهایی پدیده ای ناقص الخلقه می دانند که البته گریزی هم از آنها وجود ندارد.
فرضیات پژوهش:
سکونتگاههای خودرو طی فرایندی از شکل گیری اولیه واگذار تا دستیابی به تعادل و ثبات نسبی مراحل متفاوتی را پشت سر می گذارند. این فرایند همواره خطی و الزاماً رو به جلو نبوده و تحت تأثیر عوامل خارجی (چون طرحهای عمرانی و شهرسازی ، ضوابط و مقررات و میزان اعمال آنها، میزان و نحوه مداخله دولت (مدیریت شهری) و داخلی (چون ترکیب و خواستگاه جمعیتی ، مشخصه های مکانی و موقعیت استقرار و مشخصه های اجتماعی و اقتصادی ساکنین ) این فرایند و مراحل آن متفاوت و محصول نهایی آن نیز الزاماً یکسان و همانند نبوده اما دارای ویژگی ها و مشخصات مشابهی در مراحل نظیر خواهد بود.
ویژگی و شرایط اقتصادی کشورهای توسعه نیافته عامل اساسی و بنیادی شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو است.
عوامل و زمینه های فرهنگی و اجتماعی نیز نقش مهمی در نحوه پاسخ کم درآمدهای شهری به حل مسأله مسکن و زمین دارند.
مقدمه
افزایش امکانات مادی ، کاهش زمان کار روزانه ، افزایش تعطیلات هفتگی و سالانه ، پیدایش سالهایی در دوران جوانی که فرد با فقدان و یا کمی‌مسئولیت روبروست و در مجموع توجه بشر به زمان فراغت به عنوان بخشی جدی از دوران زندگی ، این پدیده را در جایگاهی قرار داده است که بی توجهی به آن علاوه بر ایجاد ضایعات و آسیب های اجتماعی ، موجبات نارضایتی جامعه را نیز فراهم خواهد نمود . افزایش اوقات فراغت از 3 سال در جامعه کشاورزی به 12 سال در جامعه صنعتی و حتی 19 سال در جامعه فراصنعتی در طول عمر یک نسل امروزی نسبت که به سادگی بتوان از آن چشم پوشید . تأثیر بهره برداری مطلوب از این بخش از زندگی ، در پرورش انسان و رشد و شکوفایی شخصیت وی و در نهایت تکامل جامعه به حدی است که برخی تمدن جدید را « تمدن فراغت » نامیده اند . ( ساورخانی ، 1370 ، 764 )
در شهرهای بزرگ تراکم بالای ساختمان ، کمبود و قیمت بالای زمین ، مانعی بر سر راه ایجاد اماکن ورزشی ، تفریحی و گردشگری برای رفع نیاز ساکنین شهر می‌باشد . از اینرو توجه به زمینهای حاشیه شهر و حتی مناطق خوش آب و هوای حومه شهرها به عنوان روشی جایگزین ، مورد توجه قرار گرفته است . در ایران خلأ قدرت اداری موجود در این زمینه یکی از موانع اساسی پرداختن به این امر است . بدین معنی که شهرداریها خود را در چارچوب محدوده قانونی شهر موظف و مکلف به برنامه ریزی می‌بینند و فراتر از آن را در خارج از حیطه مسئولیتی خویش می‌دانند . ازدحام جمعیت در ایام تعطیل در پارکها و فضاهای تفریحی داخل شهر و نیز خروج صدها هزار نفر از ساکنین در تعطیلات پایان هفته به حومه های شهر و پناهگیری در دامان طبیعت نمودهایی است از کمبود امکانات تفریحی شهر و نیز خستگی از دغدغه های زندگی شهری که لزوم توجه به امکانات تفریحی شهری را اشعار می‌دارند .
شهر تهران به صورتی شگفت آور تمام مراحل تحول و توسعه شهری را در طول کمتر از نیم قرن از سر گذرانیده و اینک به یکی از بیست کلان شهر پر مسأله جهان تبدیل شده است .
محدوه تهران قدیم تا شصت سال پیش فقط چهار درصد از سطح تهران امروزی را دارا بوده است . رشد و توسعه این شهر تا جنگ جهانی دوم بطور آرام و یکنواخت بوده اما توسعه آن بعد از جنگ سرعت بیشتری گرفته و در سال 1354 به حدود 12 برابر افزایش یافته در حالیکه توسعه آن در سراسر دوره قاجاریه فقط چهار برابر بوده است . در روند این تحول سریع و ناموزون ، چشم انداز جغرافیایی و خاستگاه طبیعی تهران با تغییرات ویرانگر و انواع عدم تعادل روبرو گردیده است . گسترش خزندة شهر به دامنه های کوهستانی البرز و دشتهای سرسبز جنوبی و ادغام صدها روستا و هکتارها باغ و مزرعه در پیکر آن ، تمام حیات شهروندان را به مخاطره افکنده است. (تصویر 1-1 و 1-2)
...
فصل اول
مبانی نظری
1 ـ 1 ـ اوقات فراغت
اوقات فراعت دلپذیرترین اوقات آدمی‌است . بخشی از عمر او که از آن خود اوست . ساعاتی فارغ از کار روزانه و رنج ایام که مصرف آن چیزی می‌کند که خود می‌خواهد ، خود بر می‌گزیند و اگر عاملی بیرون از او دخالت نکند ، به رضا و رغبت دل می‌گذراند . این لحظات برای عالمان دقایق تعمق ، برای هنرمندان زمان پدید آوردن و برای بی فکران و بی هنران ملال آورترین اوقات است . از اینروست که این اوقات برای عده ای بارور و شوق انگیز و برای عده ای مفسده انگیزترین اوقات است . زمان عظیمی‌که یک سوی آن بارو کردن عمر و زندگی و سوی دیگر آن ضایع شدن و هدر رفتن لحظه های شیرین و زود گذر است . اوقات فراغت نزدیکترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگی دارد . اوقاتی که به میل و اختیار در راه آموختن ، آفریدن ، ساختن ، پژوهش ، تربیت ، مشارکتهای داوطلبانه اجتماعی ، خدمات رایگان انسانی ، گسترش افقهای فکری و در بسیاری از عرصه های دیگر زندگی صرف می‌شود ، تبعاً ارتباط آن با حیات معنوی و فرهنگی جامع تنگاتنگ است . ( عمرانی، 1 و 3 )
تفریح مجموعة اشتغالاتی است که فرد کاملاً با رضایت خاطر برای استراحت یا کسب انرژی ، توسعة آگاهانه یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه ، بعد از رهایی از الزامات شغلی ، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌پردازد ، اوقات فراغت مدت زمانی است که کار شخصی به عهده انسان نبوده و فرد در آن به فعالیتهای دلخواه خود می‌پردازد که این موجب پرورش استعداد ، شکوفایی شخصیت و برآوردن نیازهای جسمی و روحی و اجتماعی می‌گردد. ( شهابی، 1366، 7 و8)
- فراغت مدت زمانی است که فرد به استراحت برای رفع خستگی ، به تفریح برای رفع کسالت و دلتنگی و به فعالیتهای انتخابی برای رشد و توسعه ظرفیتهای جسم و روح خود می‌پردازد . ( اردلان ، ؟ ، 38 )
- فراغت زمان فروخته نشده ای است که متعلق به فرد است ، زمانیکه فرد به میل خود از آن استفاده می‌کند ؛ فراغت نوعی رهایی از وظایف اجتماعی است .
- فراغت فضای توسعه انسانی است و به انسانی کردن کار منتهی خواهد شد . ( مارکس )
1-1-1- نظریات مرتبط با فراغت
به طور کلی در رابطه با پیدایش فراغت و گرایش انسان به آن سه نظریه عنوان می‌شود :
- اولین نظریه مبانی تفریح را مذهب می‌داند . « دورکیم » و « جین هاریس » را می‌توان از طرفداران این نظریه نام برد . بطور کلی این نظریه حاکی از این است که تفریح بصورت نمایش و رقص و آواز ، از مذهب سرچشمه گرفته و نوعی رفتار اجتماعی است که در ایجاد وحدت میان اعضای یک گروه و یا قبیله نقش بزرگی را ایفا می‌کند .
- دومین نظریه، نظریه غریزی بازی و تفریح است. از طرفداران این نظریه می‌توان « جیمز بالدوین» و « ویلیام مک دوگال » و « کارل گروس » را نام برد . گروس در کتاب « بازی و بشر » معتقد است که بازی انسان مانند بازی حیوانات از یک نیاز فطری سرچشمه می‌گیرد و وظیفة اصلی بازی در سنین کودکی آماده سازی طفل برای بزرگسالی است .
- و بالاخره سومین نظریه ، نظریه مبنی بر استراحت و کسب لذت است . « اسپنسر » در این خصوص علت گرایش انسان به تفریح را رها شدن از نیروهای اضافی می‌داند.
« مورتین لازواروس » روانشناس آلمانی ، عامل تفریح را نیاز بشر به استراحت و جبران خستگی بیان می‌کند . لازم به ذکر است که افرادی مثل « گروس » در مورد پیدایش تفریح و بازی نظری بینابین دارند ، یعنی ضمن قبول نظریه مربوط به غریزی بودن تفریح، فرضیه استراحت و رهایی از مسئولیت ها و کسب لذت را نیز قبول دارند. ( حیدر نتاج ، 1380 )
1-1-2- اهداف گذران فراغت
اوقات آزاد هر شخص متعلق به خود اوست و خود می‌داند که چگونه از آنها و در چه کارهایی استفاده کند . آنچه میان این اوقات مشترک است ، همین آزادی فرد در رسیدن به امور دلخواه است و بالتبع نتیجة آن راحتی خیال و امنیت ، استراحت و آرامش ، تنوع و دوری از تکرار ، خلاقیت و در مجموع فرصتی برای روح تشنة انسان است برای تفکر مجدد با نگاهی محیط بر وجود خود .
هر چه زندگی شهری ریشه دارتر باشد ، مشکلات ناشی از آن بیشتر و عمیق تر است . چنانچه کشورهای اروپایی و آمریکایی ، با این بحران از سالها قبل مواجه بوده اند و هم اکنون تفریح و آسایش شهروندان از ارکان اساسی برنامه ریزیهای کلان آنها بشمار می‌رود .
حال اگر به انسان به دیده موجودی بنگریم که نباید زیر چرخ دنده های تمدن خرد شود، باید به تمایلات و خواسته های روحی و جسمی‌او در زمانی که فارغ از وظایف معیشتی و زیستی خود می‌باشد ، اجازه بروز داد . در حقیقت همتی که فرد در زندگی مصروف می‌دارد باید در این ساعت شکوفا شود ، تفکر با ارزش او در این زمان صورت پذیرد و بتواند به امور دلخواه خود بپردازد .
- تفریح و وقت آزاد که دیروز امکانات یک طبقه ویژه بودند ، امروز بصورت حق همگانی درآمده است . مفهوم تفریح در اجتماعی تغییرات زیادی یافته است . تحلیل وقت آزاد با همة پیچیدگیش ما را وادار می‌کند آن را در زمینه های زیر بررسی کنیم :
- زمان وقت آزاد
- نوع فعالیت
- روش تفریح
در وراء این سه حالت تفریح ، سه پدیده مشترک و هم معنی وجود دارند : تفریح ، آزادی و حق انتخاب .
انسان آگاهانه یا ناآگاهانه انتخاب می‌کند و وقت های آزاد خود را طوری معین می‌کند تا برای اعصابش که در اثر فعالیتهای اجباری زندگی روزانه ، کار ازدحام و خستگی ناشی از فشردگی بی حد محیط زندگی شهری آرامش دهنده بوده و باعث تعادل فیزیکی ـ روانی گردد . جفر دومازیه[1] سه عامل اصلی وقت آزاد را مشخص می‌کند :
- رفع خستگی : با استراحت
- سرگرمی: با تغییر
- انبساط خاطر : با تفریح
1 ـ رفع خستگی : در وقت آزاد برای رهایی از خستگی شامل : استراحت ، سکوت ، بیکاری ، مشغولیات بدون هدف معین و اعمال بدون اجبار عینی .
2 ـ سرگرمی: برای رهایی از دلتنگی و برای دوری از محل کار شامل : رفتن به مسافرت، تغییر محیط، جستجو و یا حتی تصورات ذهنی .
3 ـ انبساط خاطر : برای رهایی از خستگی فکری و یکنواختی روزانه و در نتیجه پرورش جسم و روان و شکوفایی شخصیت و فرهنگ انسانی . ( کاندیلیس ، ؟ )
1-1-3- ویژگیهای فعالیتهای فراغتی
اوقات فراغت را می‌توان زمانی دانست که فرد در آن به فعالیتها و اشتغالاتی می‌پردازد که به میل خود به منظور استراحت ، تفریح ، سرگرمی، افزایش معلومات و یا توسعه مهارتها برگزیده است .
امروزه فراغت به عنوان اصلی که جای مشخصی در اوقات شهروندان پیدا کرده دارای اهمیت زیادی است و دارای ویژگیهای ذیل می‌باشد :
- رها بودن از وظایف رسمی
- هدف جهت مادی نداشتن
- نشاط و شادمانی
- پاسخگویی به نیازهای فردی (سازمان مشاور فنی و مهندسی شهرداری تهران، …. 16 )
چهار ویژگی اصلی فراغت از نظر دو مازیه عبارتند از :
- رهایی از وظیفه
- جهت نگرفتن
- سرگرم کردن
- تأثیر شخصیت ( دومازیه ، 1352 ، 12 )
مقاصد فراغت را می‌توان به هفت دسته تقسم نمود :
1 ـ استراحت و تجدید قوا
2 ـ بازی و تفریح
3 ـ کسب اطلاع و تکمیل معلومات شخصی
4 ـ پرورش و شکوفایی شخصیت
5 ـ نشست و برخاست با همگنان
6 ـ کار خلاق و ایجاد آثار
7 ـ طلب رهایی از مادیات زندگی و گریز از توهم
اوقات فراغت به گفته آلتان[2] دارای کارکردهای مثبت زیر است :
- تأمین سلامت روحی و جسمی‌افراد و جامعه
- شناخت محیط و طبیعت و کسب تجربه های آموزشی
- توسعه هنرهای زیبا
- بالا بردن ظرفیت کاری افراد ، پس از یک دوره استراحت و تمدید اعصاب
- توسعه روابط میان جوامع ( حسین زاده ، میکائیلی ، 1379 )
1-1-4- کار دلخواه و آزاد در وقت آزاد
کار دلخواه یعنی فعالیتی که انسان با میل شخصی و فارغ از وظایف شغلی ، تعهدات خانوادگی و نیازهای شخصی اولیه مثل : خواب ، خوراک و حمام و بطور کلی هر کاری که با آزادی درونی و میل قلبی و باطنی انجام می‌دهد . این فعالیت سطوح مختلف دارد و از آفرینشهای علمی‌و هنری تا کارهای ضد اجتماعی را در بر می‌گیرد : اوج آن فعالیت دانشمند ، هنرمند ، نویسنده و یا فیلسوفی است که بنا بر نیاز دورنی اش به تحقیق و آفرینش دست می‌زند . پس از آن فعالیتهایی مثل کتاب خواندن ، رفتن به سینما ، تماشای فوتبال و یا بازی کردن قرار می‌گیرد و در پایین این طیف ، فراغت منفی و ناسالم است مانند تبهکاری اجتماعی ، اعتیاد ، بزهکاری و تشکیل باندها و گروههای ضد اجتماعی .
- فراغت ناب : آفرینش و خلاقیت هنری و فکری و جستجوگری .
- تفریح : استراحت ، نشاط و تجدید قوا
- سرگرمی: رفع ملال و گذران وقت
- فراغت منفی : پدید های ضد اجتماعی و بزهکاری
از آنجا که گذران فراغت در فضا اتفاق می‌افتد ( خصوصاً فراغت پویا ) با برنامه ریزی فضایی ارتباطی نزدیک دارد . هر نوع فعالیت فراغتی مانند تماشای تلویزیون در خانه ، رفتن به پارک ، قدم زدن ، دوچرخه سواری و بازدید آثار تاریخی به فضا مربوط می‌شود . بنابراین یکی از معیارهای طبقه بندی فراغت، سلسله مراتب فضایی آن است . فراغت از نظر مکانی به سه بخش عمده تقسیم می‌شود:
- گذران فراغت در محیط خانه
- گذران فراغت در محیط شهر و روستا
- گذران فراغت در عرصه کشور و بین المللی
گذران فراغت در خانه یا جنبه فردی دارد . مثل شنیدن موسیقی ، تماشای تلویزیون ، مطالعه و استراحت ؛ یا جنبه گروهی ، مانند دیدار و گفتگو با دوستان ، بازیهای خانوادگی ، مطالعه دسته جمعی و کار و تولید جمعی . در عرصه دوم یعنی محیط شهر ، گذران فراغت یا در فضای بسته اتفاق می‌افتد که برای فعالیت شخصی در نظر گرفته شده اند . مثل سینما ، تئاتر ، نمایشگاه ، موزه ، سالنهای ورزشی ، کتابخانه و فرهنگ سرا که بیشتر متناسب با فعالیت غیرفعال است ، یا در فضاهای باز که بیشتر با فراغت فعال سر و کار دارد مثل رفتن به پارک ، قدم زدن ، دوچرخه سواری ، ورزش در مکانهای باز، بازدید از فضاهای شهری ، حضور در هفته بازارها و غیره . سرانجام فضاهای گذران فراغت ، عرصه بیرون شهر را در بر می‌گیرد و با مفهوم دیگری به نام گردشگری یا توریسم ( داخلی و خارجی ) ارتباط می‌یابد . ( مهدی زاده ، 1379 )
1-1-5- فراغت و تفریح در دین
« هیچوقت فارغ و بیکار منشین ، وقت خود را ضایع مساز ، وقت غنیمت است . تا وقت و فرصت باقی است آن را تلف ننموده و تکامل در تو وجود نداشته باشد ، همین که از کار فارغ شدی به کار دیگری مشغول شو و در کارها میل و رغبت و توکل تو به خداوند تعالی باشد . » [3]
پیامبر اکرم ( ص ) همواره در جهت رشد استعداد ها و پرورش جسم و روح تشویق می‌نمودند :
« تفریح کنید ، بازی کنید ، زیرا دوست ندارم در دین شما خشونتی دیده شود . »
ایشان فرموده اند : « بهترین سرگرمی‌مؤمن شناست و به فرزندان خود نیز شنا و تیراندازی بیاموزید . » همچنین هشدار داده اند که قدر نعمتهای صحت و فراغت را بدانند و در آنها کفران روا مدارند تا مغبون نگردند . از طرفی آن حضرت عنایت داشتند که برخی کارهای فراغت که هرزگی و ابتذال را به دنبال داشته باشند نه تنها موجب اسراف و تبذیر در نعمتها و کفران آن می‌گردد ، بلکه فرد را به انحرافات و بزهکاریها سوق داده باعث ایجاد مشکلات اجتماعی می‌گردد ؛ به علاوه عدم توجه به امور تربیتی و اجتماعی و سهل انگاری در چگونگی گذران اوقات فراغت مردم بویژه جوانان و نوجوانان و محرومین و معلولین ، به تحلیل تدریجی و استهلاک توان و استعداد آنها و صرف انرژی در راههای ناصواب منجر می‌شود که در صورت وجود مشکلات بیولوژیکی ، فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ممکن است به بروز معلولیتهای ثانویه ، ایجاد بی تفاویتها ، یأس ، مرگ زودرس، ناسازگاریها ، انحرافات و بزهکاری گردد . ( شهابی ، 1366 ، 1 تا 3 )
روستای فرحزاد که نام خود را به دره و رودخانه مجاور بخشیده ، از پیشینة تاریخی نیرومندی برخوردار است . در کتاب معروف « معجم البلدان » یاقوت حموی ( قرن 7 هجری ) نام این روستا به صورت « فرازاد » به عنوان یکی از دهات ری به حساب آمده است همچنین سابقه دو بقعه امامزاده صالح و امامزاده ابوطالب که در کنار ده قرار دارند به عصر صفوی برمی‌گردد .
در اسناد قدیمی‌نام ده فرحزاد به صورتهای « فره زاد » ، « فرزاد » و « فرح زاد » آمده ولی در سالهای اخیر بیشتر به صورت « فرحزاد » شناخته شده است .
جمعیت فرحزاد در سال 1335 حدود 972 نفر و در سال 1345 حدود 1377 نفر بود و در سرشماری سال 1355 و بعد از آن جزء مناطق ادغام شده در تهران محسوب شده است جمعیت کنونی خود ده فرحزاد بیش از 10 هزار نفر است .
روستای فرحزاد به دلیل استقرار در مسیر امامزاده داوود از قدیم مورد علاقه و توجه زائران فراوان این امامزاده بوده است . علاوه بر این بقعة قدیمی‌دو زیارتگاه دیگر به نامهای « امامزاده صالح » و « امامزاده ابوطالب » در مجاورت ده فرحزاد قرار دارد که بر ارزش سیاحتی و فرهنگی این روستا افزوده است .
از سال 1371 جاده جدید ماشین رو به امامزاده داوود از طریق جاده کن ، سولقان دائر گردیده و لذا مسیر قدیمی‌فرحزاد ـ امامزاده داوود تا حدود زیادی رونق زیارتی و سیاحتی خود را از دست داده است . همچنین در نتیجه هجوم ساخت و سازهای جدید ، دو بقعة امامزاده صالح و امامزاده ابوطالب نیز در موقعیت نامناسب کالبدی قرار گرفته و از نقش هویت بخش آن کاسته شده است .
با وجود همه اینها ، ده فرحزاد همچنان جاذبه و سابقة تفرجی و تفریحی خود را حفظ کرده است و هنوز به عنوان یکی از محدود گردشگاههای عمومی‌کلانشهر تهران ، دارای کارکرد شهری است ، به ویژه در ایام تابستان که با هجوم اتومبیلها و گردشگران فراوان روبرو می‌باشد .
2 ـ 1 ـ شناخت تاریخ منطقه
3 ـ 1 ـ امکانات و محدودیتهای طبیعی امکانات
- سابقه گردشگاهی منطقه و دسترسی آسان و گذرا
- امکانات ایجاد و توسعه فضاهای سبز و مسیرهای دوچرخه سواری و پیاده روی و کوهنوردی ….
- امکان حفظ فضای سبز و باغها از طریق خرید از باغداران و اختصاص دادن آنها به کاربریهای تفریحی
- وجود محدودیتهای طبیعی مثل گسله ها ، فرسایش شدید ، شیب زیاد ، ضریب هرز آب زیاد ، وجود عوامل تخریبی منابع طبیعی ….
- بر هم خوردن بافت و ترکیب خاک به دلیل ریختن زباله ها و نخاله های ساختمانی و نامناسب شدن آن برای رشد گیاه
- وجود حداقل 3 ماه کم آب تابستان و احتمال خشک شدن کامل رودخانه
3 ـ 2 ـ امکانات و محدودیتهای کالبدی امکانات
- سابقه تاریخی مهم فرحزاد و راسته تجاری آن و مسیر کوهستانی امامزاده داوود و امکان احیاء آن .
- امکان اتصال منتهی الیه روستا به مسیر کوهستانی امامزاده داوود و ایجاد یک مجموعه گردشگری با کیفیتی به مراتب بهتر از درکه یا دربند .
- امکان استفاده از دید و منظر متنوع و جذاب و ایجاد فضاهای جمعی
- توسعه بی رویه شهر و دست اندازی به حریم طبیعی و سیلابی رودخانه
- فرسودگی بافت ناشی از ترک آن از سوی صاحبان قبلی و جایگزین شدن اقشار تهیدست و عدم تعلق آنها به مکان زندگی
- فقدان هویت و پیوستگی کالبدی به دلیل وجود فضاهای تعریف نشده و رها شده ، عدم وجود تجهیزات شهری و مبلمان و علائم ، فقدان پیوستگی و سلسله مراتب شبکه ها و ….
- فقدان شبکه های ارتباطی مناسب و تداخل وظایف سواره و پیاده
- کمبود فضاهای آموزشی و بهداشتی و ورزشی و … برای ساکنان و فضاهای تفریحی برای گردشگران
...
فصل چهارم اهداف کلی و اهداف عملیاتی
...
فصل پنجم برنامه های پیشنهادی
...
151 ص فایل Word
دانلود پروژه بررسی حاشیه نشینی در تهران (اسلام شهر)
