آنالیز مودال آنتن ماهواره ای
مقدمه
ماهواره‌ها امروز جایگاه ویژه ای نزد دولتها و نیز زندگی انسان ها دارند همه ساله، صدها ماهواره به فضا فرستاده شده و نقشهای فراوانی را ایفا می کنند و نقش ماهواره در جنگ و صلح با اهمیت شمرده می‌شود. عصر فضا و ماهواره‌ها از چهارم اکتبر سال 1957 میلادی با پرتاب نخستین ماهواره ساخت دست بشر (اسپوتنیک – 1) آغاز شد. امروزه بیش از 1000 ماهواره در مدارهای مختلف در اطراف کره زمین در حال چرخش هستند و تاکنون بیش از 4000 ماهواره به فضا پرتاب شده است. یعنی به طور متوسط هر سه روز یک ماهواره.
این همه در حالی است که جمهوری اسلامی ایران صاحب هیچ ماهواره‌ای در مدار زمین نیست و در واقع فن‌آوری ساخت و پرتاب ماهواره را در اختیار ندارد. چند سالی است که مسوولان محترم کشوری به توصیه دانشمندان و صاحبنظران توجه کرده و دستور آغاز بررسیهایی برای انتقال فن‌آوری ساخت و پرتاب ماهواره را صادر نموده اند. مقاله کنونی حاوی اطلاعات گوناگونی در این زمینه بوده و این موضوع را از زاویه های مختلف مورد بررسی قرار داده است. در پایان، توصیه های کاربردی نیز ارائه شده است.
ماهواره (satellite) یک وسیله پرواز کننده در فضاست که در یک مسیر بسته به نام مدار (orbit) به مدت طولانی به دور زمین در حال گردش می‌باشد. مرکز زمین در صفحه مدار قرار دارد. نیروی جاذب (گریز از مرکز) روی ماهواره که از دو عامل مهم فاصله ماهواره از مرکز زمین (R) و سرعت حرکت ماهواره (V) ناشی می‌شود معمولاً در تعادل با نیروی جاذبه زمین است و بنابراین ارتفاع ماهواره از زمین، ثابت حفظ می‌شود به طور کلی مدار ماهواره‌ها بیضی است که مرکز زمین در یکی از کانونهای آن قرار دارد. شکل، اندازه، سمت و زاویه صفحه مدار بستگی به سرعت ماهواره و شرایط پرتاب دارد.
ماهواره باید از زمین به مدار مورد نظر حمل شده و در آنجا رها گردد. شیوه نصب ماهواره در سه مرحله انجام می‌شود: 1- ماهواره به وسیله یک راکت نیرومند بالابرنده، در یک مدار دایره ای رها می‌شود (به طور معمول راکت پس از رها کردن ماهواره در مدار مربوط، به سمت زمین باز می گردد و اغلب در برخورد با جو می سوزد). 2- با کمک موتورهای کوچک ماهواره، مدار آن به بیضی تبدیل می‌شود تا ارتفاع افزایش یابد. 3- با روشن شدن موتور اوجگیری، ماهواره در یک مدار دایره ای با شرایط از پیش تعیین شده قرار می گیرد. شکلهای 1 و 2 مراحل گوناگون پرتاب یک ماهواره اینتلست به مدار ثابت زمین را نشان می‌دهند.
شکلهای 3و 4 بخشهای اصلی دو ماهواره تایروس- اِن واسپات را نشان می دهند. هنگامی که یک ماهواره در مدار قرار گرفت، به دلیل نبود نسبی هوا، تقریباً هیچ مانعی برای جلوگیری از حرکت ماهواره وجود ندارد بنابراین سرعت، تقریباً ثابت می ماند. چون سرعت ثابت است پس ارتفاع ماهواره از زمین نیز ثابت باقی می ماند. به طور معمول ماهواره سه بخش اصلی دارد: 1- صفحه خورشیدی به منظور تولید انرژی الکتریکی برای مصرف سیستمهای داخلی ماهواره 2- سیستمهای داخلی (الکترونیکی، مخابراتی، اپتیکی و...) به منظور انجام ماموریت، 3- سیستم هدایت و کنترل ماهواره، شامل موتورهای راکتی، مخازن سوخت و مکانیزم کنترل مسیر
ماهواره : از کجا تا کجا
تاریخ ماهواره‌ها را به مقالة آرتور. سی. کلارک ـ علمی‌نویس مشهور ـ نسبت می‌دهند که در مقاله‌ای در اکتبر 1945 اظهار داشت که با سه ماهواره واقع در فاصلة 000,36 کیلومتری زمین می‌توان تمام سطح زمین را تحت پوشش امواج آن قرار داد. البته، پیش از او دانشمندان آلمان هیتلری پژوهش‌های فراوانی را در این خصوص انجام داده بودند و مهاجرت این افراد به امریکا و شوروی سابق به انتقال سریع تجارب و اسناد تحقیقاتی و رشد صنایع ماهواره‌ای این دو کشور رقیب شد. این دو کشور، با هدف بهره‌برداری نظامی به رقابت با یکدیگر پرداختند و به تدریج، ماهواره‌های هواشناسی، مطالعة جو و سطح زمین و دریاها، ناوبری هوایی و دریایی و نظایر آنها را در مدار زمین قرار دادند. نخستین ایده مربوط به استفاده از ماهواره‌های مخابراتی در اواسط دهة 1950 میلادی ابراز شد و از اوایل دهة 1960، به تدریج ماهواره‌های مخابراتی نیز در مدار زمین قرار گرفتند. در طول دهه‌های 60 و 70 میلادی، عمده‌ترین کاربرد ماهواره‌های مخابراتی عبارت بودند از انتقال مکالمات تلفنی و تصاویر تلویزیونی از یک ایستگاه زمینی به ایستگاه زمینی دیگر (این ماهواره‌های نقطه به نقطه را FSS می‌نامیدند). نکتة مهم در این دهه‌ها آن بود که تقریباً تمام فعالیت‌های مخابراتی و تلویزیونی ماهواره‌ای در وزارتخانه‌ها یا سازمانهای دولتی صورت می‌پذیرفتند و در نتیجه، اعمال حاکمیت و کنترل ملی بر محتوا یا کنترل ایستگاههای ماهواره‌ای و رسانه‌ای محقق می‌شد.
در طول این دوران، تولید و ارسال ماهواره‌ها به مدار زمین صنعت پرهزینه اما سودآوری بود و در نتیجه، رقابت شدید بین کشورها و صنایع بزرگ جهانی و نیز رقابت با فن‌آوری‌های توزیعی دیگر (به ویژه کابل نوری) باعث رشد سریع فن‌آوری ماهواره‌ای شد. این فن‌آوری‌ها، در دهه‌های 80 و 90 میلادی، کوشیدند تا ظرفیت انتقال محتوا و قدرت پخش خود را افزایش دهند و از محدودة فرکانس وسیع‌تری که قبلاً بدون استفاده بود، بهره گیرند. همچنین، تلاش برای افزایش کارایی ماهواره‌ها باعث توجه جدی سرمایه‌گذاران به قابلیت‌های حاصل از قراردادن ماهواره‌ها در مدارهای پایین‌تر شد و در نتیجه، چندین برنامة وسیع جهانی برای استفاده از ماهواره‌های پایین مدار (Low Earth Orbit = LEO) و میانه‌مدار (Medium Earth Orbit = MEO) در سالهای اخیر راه‌اندازی گردیده‌اند یا در سالهای آتی به بهره‌برداری خواهند رسید. نخسـتین مـاهواره مخابراتی کـه در مدار همزمان زمین (GES) قرارگرفت ماهوارة آنیک 1- آ (Anik A-1) کانادا در سال 1972 بود که توسط اتحادیة رادیو ـ تلویزیون این کشور (CBC) در مدار زمین قرار گرفت و از آن برای اتصال ایستگاههای FSS و نه پخش مستقیم برای گیرندگان استفاده می‌شد. اولین ماهوارة پخش مستقیم برای گیرندگان در سال 1976 به نام هرمس (Hermes) در همین کشور به کار گرفته شد. نخستین ماهواره پخش مستقیم تلویزیونی (DBS) آسیا در سال 1984 در کشور ژاپن با نام یوری 2ـ آ(Yuri-2A) به فضا پرتاب شد که سرریز امواج آن به جزایر کشورهای همسایه مسأله‌ساز شد. اما تبدیل شدن پخش مستقیم ماهواره‌ای به یک مسألة مهم جهانی با پرتاب ماهوارة ASTRA در دسامبر 1988 و آغاز فعالیت آن در فوریه 1989 مصادف شد. در قارة آسیا، این پدیده با پرتاب ماهواره آسیاست (Asia Sat 1) در آوریل 1990 و شروع پخش مستقیم تلویزیونی توسط شرکت هنگ‌کنگی استارتی وی (STAR TV) ، از طریق آن ماهواره در اکتبر 1991، به طور جدی طرح شد. دریافت کانالهای تلویزیونی این ماهواره در مناطق حاشیه‌ای (مثلاً در ایران) تنها با بشقاب‌هایی به قطر سه متر عملی بود. اما، با تقویت امواج، در سال 1993، بشقاب‌های به قطر 8/1 متر تصویر واضحی را دریافت می‌کردند. افزایش قدرت پخش ماهواره‌ها به کاهش فزایندة اندازه و قطر بشقاب‌ها منجر شد و همزمان نیز قیمت دستگاههای رسیور (به دلیل تولید انبوه) کاهش یافت. نتیجه این تغییرات بالا رفتن مطلوبیت ماهواره برای مصرف‌کنندگان در کل دنیا و از جمله ایران بود.
در هر حال، امروزه فشار ناشی از تقاضا برای خدمات متنوع و بهتر ماهواره‌ای (نظیر ارائه اینترنت با کیفیت باند وسیع، ارتباطات صوتی و تصویری بین فردی و پخش رادیو ـ تلویزیونی) و گسترش روزافزون بازار و در نتیجه، سودآوری قابل توجه، صنایع ماهواره‌ای را به سرمایه‌گذاری و توجه جدی در امر تحقیق و توسعه رهنمون شده است. در نتیجه، علی‌رغم شکست برخی از برنامههای ماهواره‌ای در واپسین سالهای قرن بیستم، بسیاری از متخصصان و دانشمندان بر این باورند که ماهواره‌های ارتباطی و مخابراتی در آینده شاهد نوآوری‌های جدید خواهد بود و از این رو نقش و حضور گسترده‌تری در عرصة ارتباطات فردی و جمعی جهانی خواهند داشت. سرعت رشد فن‌آوری ماهواره‌ای به حدی است که سیاستگذاری ملی و بین‌المللی، بر پایة نظر برخی از متخصصان، مانع اصلی به کار گیری قابلیت‌های فنی فعلی است. به عبارت دیگر، حتی در حال حاضر، امکانات فنی ماهواره‌ها بسیار بیشتر از میزان عملی‌شدن کنونی آن است و علت اصلی توقف نسبی برنامههای نوین را باید در ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های ناشی از سیاست‌های ملی و بین‌المللی جستجو کرد تا در امکانات فنی و سرمایة در دسترس.
در هر حال، پخش مستقیم برنامههای تلویزیونی از طریق ماهواره‌ها در طول ده سال گذشته به عنوان یک مسالة جهانی مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است و در این میان، کشورهای دارای حساسیت‌ها و ملاحظات فرهنگی (به ویژه از منظر ارزش‌های سنتی، ملی و یا مذهبی) و سیاسی توجه بیشتری را به آن مبذول داشته‌اند. پیامدهای فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی مورد انتظار طیف وسیعی از سیاست‌ها را در کشورهای آسیایی (به ویژه کشورهای اسلامی) به وجود آورد. این سیاست‌ها از پذیرش مطلق تا طرد کامل را شامل می‌شدند. یک تحقیق در سال 1373، کشورهای آسیایی را براساس سیاست‌های ماهواره‌ای آنها به شش گروه تقسیم کرد:
1. کشورهایی که ماهواره را مجاز دانستند و حتی تسهیلاتی را برای مردم فراهم کردند؛ مانند سنگاپور، هنگ‌کنگ، اسرائیل و کویت.
2. کشورهایی که مانع حقوقی به وجود نیاوردند اما، همزمان با وضع مالیات و عوارض برای نصب بشقاب‌های ماهواره‌ای، به اقدام‌های رقابتی نیز دست زدند؛ مانند پاکستان.
3. کشورهایی که ماهواره را مجاز دانستند اما به جستجو و اعمال برنامههای رقابتی دست زدند؛ مانند هند، اندونزی، کره جنوبی و سریلانکا.
4. کشورهایی که ممنوعیت‌های قانونی ایجاد کردند اما به راه‌حل‌های رقابتی نیز دست زدند؛ مانند عربستان، بحرین، قطر، امارات متحده عربی و مالزی.
5. کشورهایی که با پشتوانة امکانات غنی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود ممنوعیت‌های قانونی ایجاد کردند؛ مانند ژاپن.
6. کشورهایی که تا زمان تحقیق هنوز تصمیم رسمی و قانونی مشخصی را اعلام نکرده بودند و در نتیجه، اقدام اساسی برای رقابت نیز نداشتند.
تحقیقات نشان می‌دهند که سیاست ماهواره‌ای کشورهای آسیایی غالباً در یک مدت بسیار کوتاه بین 1993 تا 1995 (1372 تا 1375) دستخوش تغییرات بسیاری شد. این تغییرات معمولاً حاکی از حرکت سیاستی از دو سوی افراطی طیف پذیرش مطلق/طرد کامل به سوی نقاط بینابینی بود. در طول این سال‌ها، بسیاری از کشورهایی که ماهواره‌ها را ممنوع دانسته بودند به جستجوی راه‌های مناسب برای ارائة برنامههای جذاب تلویزیونی (داخلی یا خارجی) به شهروندان خود از طریق راه‌اندازی شبکههای تلویزیونی زمینی یا ماهواره‌ای پرداختند. کشورهایی نیز که ماهواره را (به طور مطلق یا با وضع مالیات و عوارض) آزاد دانسته بودند به تدریج وارد رقابت شدند و با هدف اقتصادی یا فرهنگی و سیاسی به جذب وقت شهروندان خویش و در نتیجه، دور کردن آنها از کانال‌ها و شرکت‌های رقیب دست زدند. به عبارت دیگر، سیاست ماهواره‌ای مبتنی بر «آزادی قانونی» یا «ممنوعیت قانونی» در اغلب کشورهای پیشرفته و در حال توسعه (و در سطح آسیا و حتی کشورهای اسلامی) به چشم یک سیاست کامل و مطلق نگریسته نشده و تلاش برای جذب وقت و توجه مردم کشور به شیوه‌های مختلف انجام گرفته است.
در حال حاضر، کشورهایی نظیر ترکیه، اندونزی، مالزی، پاکستان، هند، سریلانکا، ژاپن، چین و اغلب کشورهای عرب زبان به بهره‌گیری از سیستمهای مختلف (برحسب منبع تأمین محتوا، میزان اعمال تغییر در محتوا، مالکیت و مدیریت سازمانهای مربوطه، پخش زمینی یا ماهواره‌ای و ...) از کانالهای ماهواره‌ای موجود برای تأمین خواسته‌ها و نیازهای مخاطبان داخلی خود بهره می‌گیرند. برخی از کشورها نیز هدف فوق را با اجرای برنامههای مشترک پیگیری می‌کنند. مثلاً در کشورهای عرب زبان چند شرکت بین‌الدولی یا خصوصی (نظیر عرب‌‌ست، شبکة الجزیره، MBC، ANN و ...) وظیفة تهیة برنامه‌ها از منابع داخلی یا جهانی برای پخش ماهواره‌ای به کشورهای تحت پوشش خود را به عهده گرفته‌اند. با این توضیح کلی، بهتر است به بررسی وضعیت بهره‌وری از فن‌آوری ماهواره‌ای در چند کشور آسیایی بپردازیم و سپس، درسهای احتمالی حاصل از تجارب این کشورها برای ایران را به بحث بگذاریم.
وضعیت فعلی ماهواره در کشورهای آسیایی
همان‌گونه که پیش‌تر ذکر شد، اغلب کشورها از اواسط دهة 1370 برنامه‌هایی را برای بهره‌وری ملی از ماهواره به اجرا گذاشته‌اند ـ خواه این کشورها دریافت سایر کانال‌ها را ممنوع کرده یا به انتخاب شهروندان واگذار کرده باشند. اما بهتر است در ابتدا انواع بهره‌وری از ماهواره را مشخص کنیم. در دهة اول می‌توان سه نوع بهره‌وری ملی از ماهواره را نشان داد. الف) استفاده از ماهواره برای پخش مستقیم برنامههای کانالهای تلویزیونی ملی به درون کشور. این اقدام برای فایق آمدن بر موانع طبیعی گسترش پوشش شبکههای تلویزیونی ملی به نقاط دوردست و کم‌جمعیت یا بالا بردن کیفیت دریافت برنامه‌ها توسط بسیاری از کشورها (نظیر هند و استرالیا صورت گرفته است؛ ب) استفاده از ماهواره برای پخش مستقیم برنامههای کانالهای تلویزیونی ملی یا کانالهای جدیدالتأسیس و پخش برای سایر کشورها. معمولاً پخش ماهواره‌ای تلویزیونی برای سایر کشورها به منظور حضور جهانی فرهنگ کشور مبدأ، اطلاع‌رسانی جهانی و تأثیر بر افکار عمومی کشورهای مقصد یا به ویژه با هدف ارائه برنامههای تلویزیونی به جمعیت‌های مهاجر به کشورهای دیگر انجام می‌گیرد. پخش ماهواره‌ای شبکة خبر، شبکههای جام‌جم و شبکههای سحر ایران به منطقة خاورمیانه، اروپا و امریکا را می‌توان در این طبقه جای داد. امروزه، تعداد بسیار زیادی از کانالهای در دسترس را همین نوع کانالهای تلویزیونی تشکیل می‌دهند.
بدیهی است که دو نوع بهره‌وری فوق نمی‌توانند تأثیر چندانی بر میزان گرایش مردم به کانالهای ماهواره‌ای خارجی و رواج غیرقانونی و کنترل‌نشدة دستگاههای گیرنده داشته باشند. آن‌چه در این نوشتار به عنوان بهره‌وری ملی مطرح می‌شود نوع سوم است که مشتمل است بر: ج) استفاده از برنامههای کانالهای ماهواره‌ای خارجی (ملی یا خصوصی؛ متعلق به کشور خاص یا جهانی) برای بالا بردن حجم، تنوع و کیفیت کانالهای در دسترس مردم کشور.
هدف از این نوع بهره‌وری از ماهواره را می‌توان جبران نقصان‌های کمی و کیفی تولیدات و محتوای کانالهای تلویزیونی مرسوم و جلب توجه مخاطبان به کانالهای کنترل شده دانست که خود برای جلوگیری از گرایش مردم به خرید و نصب تجهیزات دریافت ماهواره‌ای و در نتیجه، قرار گرفتن در معرض پیام‌های مخرب فرهنگی و سیاسی کانالهای نامطلوب صورت می‌گیرد. تنها با نیل به این هدف می‌توان به اجرایی شدن سیاست ممنوعیت تجهیزات و کانالهای کنترل‌نشده امیدوار بود یا حتی، در صورت آزادی مردم در بهره‌وری از تجهیزات دریافت ماهواره‌ای، تا اندازه زیادی اطمینان داشت که دست‌کم اکثریت مردم به کانالهای تلویزیونی و فرهنگ ملی خویش وفادار می‌مانند و جذب پخش‌کننده‌های خارجی نخواهند شد.
در ادامه، وضعیت بهره‌وری از ماهواره در چند کشور آسیایی و مدل‌های خاص هر یک تشریح می‌شود. گفتنی است که محدودیت اطلاعات و منابع، امکان تشریح و تحلیل دقیق‌تر این مدل‌های را فراهم نمی‌کند. [در این بخش، از منابع بسیار متعددی استفاده شده و از این رو برای هر مورد منبع خاصی ارائه نشده است. اطلاعات مربوط به مالزی، اندونزی، تایلند و سنگاپور با استفاده از گزارش‌های سفر هیأت فرهنگی کشور به کشورهای فوق (21/2/1381 الی 3/3/1381) ارائه شده است]
در پاکستان، کانال NTM با عقد قراردادی با تلویزیون این کشور (در سال 1994) به مدت ده سال یک کانال 24 ساعته را راه‌اندازی کرده است و برنامههای کانالهای CNN و BBC را پس از حذف صحنه‌های نامناسب پخش می‌کند. شبکة خصوصی ETV نیز روزانه 6 ساعت برنامه پخش می‌کند و این شبکه صددرصد خصوصی و متعلق به اتباع پاکستانی است که با سرمایه‌ای حدود 5/6 میلیون دلار راه‌اندازی شده است و برنامه‌هایش را از سنگاپور به طور همزمان در ماهواره‌های آسیاست و استارپلاس ارائه می‌کند. هرچند در پاکستان محدودیتی برای خرید و نصب دستگاههای ماهواره‌ای وجود ندارد و برنامههای این شبکه‌ها تحت سانسور و کنترل قرار دارد، راه‌اندازی شبکههای فوق و به ویژه NTM گرایش به خرید گیرنده‌های ماهواره‌ای را به شدت کاهش داده است.
در ترکیه، با وجود صدها شبکة تلویزیونی سراسری و منطقه‌ای (دولتی و خصوصی)، حدود ده کانال تلویزیونی خارجی نظیر (RTL CNN، BBC Prime، Euronews) از طریق ایستگاههای رلة زمینی برای ساکنان مناطق مختلف (به ویژه شهرهای بزرگ استانبول و آنکارا) یا مشترکان شبکههای کابلی پخش می‌شود. در این کشور، محدودیتی برای استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره‌ای وجود ندارد.
در سریلانکا یک شرکت خصوصی برنامههای شبکههای وابسته به BBC (به ویژه برنامههای خبری و ورزشی) را به صورت 24 ساعته رله و پخش می‌کند و در حال حاضر، حدود 80 درصد کل کشور را تحت پوشش قرار داده است. همچنین، سریلانکا تحت پوشش دو شبکة ETV-1 و ETV-2 قرار دارد که اولی به اخبار و گزارش‌های خبری و دومی به برنامههای ورزشی و نیز فیلم‌ها و سریال‌های امریکایی اختصاص دارد. در این شبکه‌ها، هیچ‌گونه سانسوری اعمال نمی‌شود. اما خود شبکه‌ها فرهنگ مخاطبان را مورد توجه قرار می‌دهند.
چین از جمله کشورهایی است که تجهیزات دریافت برنامههای ماهواره‌ای را غیر مجاز اعلام کرده، اما با توجه به گستردگی جغرافیایی و کثرت جمعیت اقدام به راه‌اندازی سیستمهای ماهواره‌ای برای پخش مستقیم کانالهای خود نموده است. در این کشور، از بشقاب‌ها و رسیورهای خاص برای دریافت کانالهای ملی استفاده می‌شود و سایر انواع دستگاه‌ها ممنوع‌اند.
در تایلند، حدود ده کانال تلویزیونی داخلی وجود دارد که حجم زیادی از برنامههای خود را به برنامههای خارجی اختصاص می‌دهند و آن را به صورت دوبله (و همراه با زبان اصلی با موج FM رادیویی یا دو زبانة تلویزیونی) پخش می‌کنند. افزون بر این، شرکت UBC به صورت یک شرکت سهامی متولی تلویزیون کابلی و ماهواره‌ای است که دهها کانال بین‌المللی فیلم، ورزشی، سرگرمی و خبری را با استفاده از سیستم توزیع کابلی و ماهواره‌ای پخش می‌کند. سیستم کابلی در بانکوک و برخی از شهرها و سیستم ماهواره‌ای در سراسر کشور در دسترس قرار دارد. 86 شرکت مجاز نیز به صورت محدود محلی خدمات تلویزیونی کابلی را ارائه می‌کنند که متوسط مشترکان هر یک از این شرکت‌ها 1500 مشترک تخمین زده می‌شود. در تمام کانالهای تلویزیونی شرکت UBC، آگهی‌های تجاری و مطالب غیراخلاقی یا مغایر با موازین امنیت ملی و نظم اجتماعی سانسور می‌شوند.
در کشور اندونزی چند شرکت خصوصی تلویزیونی برنامههای خود را به صورت ملی یا محلی به مشترکین و دریافت‌کنندگان خود ارائه می‌کنند. برخی از این شبکه‌ها از سیستم پخش کابلی استفاده می‌کنند و خدمات اینترنتی را نیز در دسترس مشترکان خود قرار می‌دهند. در این کشور، استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای کاملاً آزاد است و هیچ‌گونه محدودیت قانـونی وجود ندارد، به طوری که حتی برخی از شبکههای ماهواره‌ای خارجی، مانند شبکة استار ـ که در هنگ‌کنگ مستقر است ـ برای این کشور برنامة ویژه پخش می‌کند. در حال حاضر وضعیت کلی رسانه‌های جمعی در اندونزی مورد رضایت دولت و احزاب نیست و اقدامات قانونی برای اجرای برنامههای اصلاحات در جریان است.
کشور سنگاپور، با وجود قرار داشتن در چهار راه تجاری و ارتباطاتی جنوب‌شرقی آسیا، قوانین ویژه‌ای برای محدودیت اطلاعات و فعالیت رسانه‌ها دارد. در این کشور، نصب تجهیزات ماهواره‌ای توسط افراد و حتی ادارات (غیر از شرکت‌ها، سفارتخانه‌های خارجی، سازمانهای رسانه‌ها وزارتخانه‌های دولتی) ممنوع است. اما تلویزیون کابلی رواج بسیاری دارد و دست‌کم، 18 شرکت به توزیع کابلی دهها کانال تلویزیونی به مشترکان خود می‌پردازند. محتوای این کانال‌ها با توجه به ارزش‌های فرهنگی جامعه سنگاپور کنترل می‌شود و محدودیت‌های خاصی در مورد اهانت به مذاهب و ملت‌ها و پخش سکس، خشونت، و مواد مخدر اعمال می‌گردد.
قطر در سال 1993 به سازمان ارتباطات راه دور خود اجازه داد تا یک شرکت تلویزیونی کابلی بی‌سیم (QVC) را راه‌اندازی کند. این شکرت که امتیاز انحصاری خدمات تلویزیون کابلی تا سال 2013 را در اختیار دارد، در حال حاضر، ده کانال تلویزیونی ملی و خارجی (عربی، امریکایی، اروپایی و آسیایی) را در اختیار مشترکان خود قرار می‌دهند. برخی از این کانالهای عبارت‌اند از: بی‌بی‌سی ورد (BBC World) دیسکاوری(Discovery) دی‌تی‌وی (DTV) پی‌تی‌وی 2 (PTV2) سی‌ان‌ان (CNN) ای‌اس‌سی (ESC) ام‌بیٍ‌سی (MBC). قطر اخیراً اقدام به رفع ممنوعیت خرید و نصب تجهیزات دریافت ماهواره‌ای بر شهروندان خود کرده و این اقدام از تعداد مشترکان و درآمد شرکت تلویزیونی کابلی بی‌سیم کاسته است.
مالزی با راه‌اندازی شرکت ماهواره‌ای آسترو (ASTRO) ، در سال 1995، یکی از پیشرفته‌ترین سیستمهای ماهواره‌ای ملی در قاره آسیا را به وجود آورده است. این شرکت با بودجه‌ای حدود 700 میلیون دلار توسط دولت تأسیس شده است و اداره می‌شود. در حال حاضر، شبکة ماهواره‌ای آسترو 38 کانال تلویزیونی و 16 کانال رادیویی را از طریق ماهواره‌های خود برای کل کشور و کشورهای منطقه (مانند اندونزی، سنگاپور و تایلند) پخش می‌کند. استفاده از سیستم دیجیتالی و استفاده از ماهواره‌هایی با قدرت پخش زیاد موجب شده است تا دریافت این کانال‌ها با استفاده از یک بشقاب کوچک 60 سانتی‌متری علمی شود. همچنین، برای حفظ منافع مالی رسیورهای خاصی طراحی شده‌اند. این شرکت، در حال حاضر، 000,800 مشترک داخلی (و نیز 000,10 مشترک در کشور برونئی) دارد و برنامه‌ها را از تعداد بسیار زیادی از شبکههای جهانی تهیه و پس از نظارت و کنترل دقیق و مستمر پخش می‌کند. در این کانال‌ها، آگهی‌های تبلیغاتی خارجی، صحنه‌های خشونت بار و مستهجن، تبلیغ مسیحیت و موارد مشابه دیگر ممنوع‌اند. برای کنترل محتوایی برنامه‌ها، از سه روش سانسور متفاوت استفاده می‌شود: در مواردی برنامه از ماه‌ها قبل مورد بازبینی قرار می‌گیرد و به شرکت اصلی اجازه پخش داده می‌شود. برخی از کانالهای خبری، ورزشی و سرگرمی (به ویژه کانال کارتون برای کودکان) به صورت تأخیری و با سانسور همزمان و برخی از کانال‌ها نیز با تأخیر نیم‌ساعته تا یک ساعته پخش می‌شوند. این تأخیر، در مواردی، می‌تواند تا چند ساعت انجام گیرد (مانند روش پخش شبکة الجزیره). در هر حال، هر برنامه که نیازمند سانسور بیش از 5 دقیقه باشد به طور کامل حذف و برنامة دیگری جایگزین آن می‌شود. در کشور مالزی، تجهیزات ماهواره‌ای غیر از شرکت آسترو ممنوع‌اند و طبق قانون، متخلفان به جریمة نقدی تا 000,25 دلار محکوم می‌شوند.
بررسی وضعیت ماهواره پخش مستقیم در این کشورها نشان می‌دهد که بهره‌وری از برنامههای مطلوب و مورد قبول ماهواره‌ای جزء بسیار مهمی از سیاست ماهواره‌ای تمام کشورها است و در واقع، ممنوعیت مطلق یا آزادسازی بدون محدودیت و بدون تمهید روش‌های مناسب برای استفاده شهروندان را نمی‌توان یک سیاست کامل و موفق دانست. یک عنصر و مؤلفة بسیار مهم در سیاست ماهواره‌ای گرایش و خواست مردم برای دسترسی به برنامههای (غالباً مطلوب و مثبت) ماهواره‌ای است و عدم توجه به این خواست عمومی سیاست ممنوعیت مطلق را غیرقابل اجرا خواهد کرد. از سوی دیگر، سیاست آزادسازی مطلق و بدون محدودیت نیز شهروندان مشتاق برنامههای مطلوب و مثبت را در دنیای رسانه‌ای انباشته از پیام‌ها و محتواهای نامطلوب و زیانبار رها خواهد ساخت. پاسخگویی به خواسته‌های رسانه‌ای مردم اصلی‌ترین محور سیاستگذاری رسانه‌ای است و این ضرورت ملی، با راه‌اندازی یک سیستم تحت کنترل و تابع سیاست‌ها و ملاحظات فرهنگی و سیاسی ملی، تحقق می‌یابد.
این نوع بهره‌وری می‌تواند شامل طیف وسیعی از برنامههای عملیاتی مربوط به ویژگی‌های محتوا و سازمان باشد. از نظر نوع محتوا، می‌توان تمام گونه‌های برنامه‌ای موردنظر را در چنین روشی در دسترس مردم قرار داد: برنامههای خبری و گزارشی، فیلم و سریال، برنامههای مستند، علمی و آموزشی، مسابقه و غیره. محتوای دریافت‌شده از منابع خارجی می‌تواند، به زبان اصلی یا با زیرنویس یا به صورت دوبله‌شده یا حتی (با استفاده از چند باند صوتی) به صورتی چند زبانة همزمان پخش شود. در این روش، امکان اعمال کنترل محتوایی (سانسور) به صورت قبل از پخش یا همزمان (با تأخیر زمانی چند ثانیه‌ای تا چند ساعتی) بر تمام انواع محتواها، براساس اصول و سیاست‌های کشور مقصد، به طور کامل وجود دارد. سازمان متولی راه‌اندازی و بهره‌وری از چنین سیستمی را نیز می‌توان به اشکال مختلف سازماندهی کرد. از نظر نوع مالکیت، سازمان مورد نظر می‌تواند به صورت دولتی، عمومی یا خصوصی (شرکت سهامی عام یا خاص) ایجاد شود. بدیهی است که هر چند امکان کنترل سازمان و عملکرد آن در هر الگو متفاوت خواهد بود اما با تعیین معیارهای مشخص و لازم‌الاجرا نظارت بر خصوصی‌ترین شکل مالکیت سازمانی نیز میسر خواهد گردید. از نظر تعداد نیز می‌توان یک یا چندین ساختار را به وجود آورد تا امکان برخورداری مردم از مزایای رقابت کنترل‌شده (کیفیت بالاتر خدمات با هزینة کمتر) فراهم شود. محل استقرار ساختارها و بخش اداری و فنی زمینی را نیز می‌توان در هر نقطه از کشور یا حتی در یک کشور خارجی انتخاب کرد. بدیهی است که این تصمیم تابع ملاحظات اقتصادی، نیروی انسانی و سیاسی عدیده‌ای خواهد بود اما، در هر حال، محدودیت خاصی از نظر محل استقرار وجود ندارد. پخش مجدد را نیز می‌توان از طریق ایستگاههای زمینی، کابل یا ماهواره عملی کرد.
چنان که مشاهده می‌شود، تمام اجزای یک ساختار رسانه‌ای (خواه مربوط به محتوا یا سازمان) قابل مطالعه و سیاستگذاری است و با توجه به ملاحظات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی می‌توان اشکال بسیار متنوع را تصور و پیگیری کرد. کشورهای دیگر نیز، با توجه به ملاحظات خاص خود، یک یا چند الگو را انتخاب و اجرا کرده‌اند.
هر یک از کشورهای مورد بررسی، براساس ساختار جمعیتی، ویژگی‌های فرهنگی و ژئوپلیتیک ساختار سیاسی و ملاحظات مذهبی و ملی خویش، اشکال متنوعی از سیستمهای بهره‌وری از برنامههای مطلوب ماهواره‌ای را ایجاد کرده‌اند. این کشورها، با انتخاب نوع محتوا، منبع تأمین محتوا، زبان پخش، سانسور محتوایی و همچنین نوع مالکیت و تکثر سازمانهای مربوط، برنامه‌ها را تهیه، پاکسازی و سپس با روش‌هایی مناسب و در دسترس (زمینی، کابلی یا ماهواره‌ای) در اختیار شهروندان خود قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد که تنها در چنین شرایطی می‌توان به پایبندی شهروندان به قوانین جاری امیدوار بود و یا از آشفتگی اطلاعاتی، هنجاری و رفتاری مردم در محیطی فاقد قوانین محدودیت‌‌زا نهراسید.
با توجه به مباحث مطرح شده گزاره های زیر را می‌توان به عنوان درسهای حاصل از بررسی کشورهای آسیایی ارائه کرد:
1- تمایل شهروندان به بهره‌وری مناسب از برنامه های مطلوب ماهواره عامل بسیار مهمی در سیاست گذاری ماهواره‌ای است.
2- برآورده نمودن خواسته های شهروندان، از طریق یک سیستم ملی برای ضبط و پخش ماهواره‌ای، عملی است.
3- اغلب کشورهای آسیایی از اواسط دهه 1990 میلادی اقدام به راه اندازی سیستم های ملی بهره‌وری ماهواره‌ای کرده‌اند.
4- هر کشور می‌تواند، بر اساس ملاحظات فرهنگی، سیاسی و امنیتی خود، به طراحی یک سیستم مناسب بپردازد.
5- در طراحی سیستم ملی بهره‌وری ماهواره‌ای می‌توان و باید معیارهای مربوط به نوع محتوا، زمان پخش، روش و میزان اعمال سانسور، نوع مالکیت و روش کنترل سازمانی و غیره را مشخص کرد.
6- در کنار سیستم ملی برای بهره‌وری از برنامه های مطلوب ماهواره‌ای باید ممنوعیت یا آزادی دسترسی به محتوا و تجهیزات خارج از خدمات سیستم مذکور را روشن کرد.
7- برخی از کشورها دسترسی به محتوا و تجهیزات خارج از خدمات سیستم ملی خود را ممنوع کرده اند، در حالی که برخی دیگر از کشورها دارای سیاست آزادی هستند.
www.iranwsts.org
از هر منظور و با هر رویکرد سیاسی و فرهنگی که به وضعیت ماهواره و تجهیزات دریافت کانالهای تلویزیونی و رادیویی خارجی در ایران نگریسته شود، می‌توان آن را نامطلوب و بحران‌زا دانست، با وجود گذشت بیش از 8 سال از زمان تصویب قانون ممنوعیت به کار گیری تجهیزات دریافت از ماهواره در تاریخ 26/1/1373 (و ابلاغ آیین نامه اجرایی آن در تاریخ 21/1/1374 توسط هیات دولت)، بر اساس برخی تخمین های غیر رسمی، بیش از سه میلیون دستگاه رسیور و بشقاب ماهواره‌ای در کشور وجود دارند، در حالی که در طول مدت اجرای قانون مزبور تنها کمتر از 000.70 دستگاه کشف و ضبط شده‌اند. در حال حاضر، حدود 15 میلیون ایرانی در خلوت خانه خود دسترسی کنترل نشده ای به برنامه های صدها کانال تلویزیونی پخش شده از دهها کشور و شرکت خصوصی دارند. خطر بد‌آموزی های اخلاقی و رفتاری، به ویژه نسل جوان و خانواده ها را تهدید می‌کند و به دلیل ممنوعیت والدین و تمام مردم از انتقال تجارب به یکدیگر و آموزش بهره‌وری مطلوب و کاستن از میزان خطرات و بد‌آموزی ها محرومند.
شاید بسیاری از سیاست‌گذاران و فعالان سیاسی و فرهنگی علت شرایط جاری را به قانون ممنوعیت نسبت دهند و از این منظر، تغییر قانون و رفع ممنوعیت را راه حل وضعیت موجود بدانند. در واقع، قانون فوق از زمان طرح اولیه آن تا امروز، موضوع بحث و مناقشه بسیاری بوده است. موافقان این قانون بر آن بودند که برنامه های ماهواره‌ای عمدتاً مخرب و مبتذل بوده و عامل اصلی زدودن ارزش ها و معیارهای اصیل اسلامی و ملی به شمار می آیند. در برابر، مخالفان نیز دلایلی نظیر اجرایی نبودن قانون به دلیل پیشرفت های فنی و حتی امکان افزایش بهره‌وری به دلیل مجری را یادآور می شدند. اما بررسی مشروع مذاکرات نشان می‌دهد که هر دو گروه موافقان و مخالفان آن را اقدامی موقتی و تاخیری قلمداد می کردند تا فرصت مناسب برای تقویت و آماده سازی دستگاههای فرهنگی کشور فراهم شود. مشروح مذاکرات نشان می‌دهد راههکارهای عدیده ای برای برخورد با پدیده پخش مستقیم ماهواره‌ای اندیشیده شده بود که باید مورد پیگیری قرار می گرفت. ماده 5 قانون ممنوعیت، سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (موسسه رسانه های تصویری) را مجاز به ضبط و پخش برنامه های غیر مغایر با ارزشها و مبانی فرهنگی اسلامی و ملی دانست و ماده 4 تمام دستگاههای فرهنگی کشور را موظف به مطالعه و تبیین آثار مخرب استفاده از برنامه های منحرف کننده در جامعه ساخت. همچنین ماده 10 قانون ممنوعیت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف کرد تا با همکاری وزارت پست و تلگراف و تلفن و سازمانهای ذیربط از اهرم های حقوقی و بین‌المللی در جهت حراست از مرزهای فرهنگی کشور و حفظ کیان خانواده علیه برنامه های مخرب و مبتذل ماهواره اقدام کند.
با بررسی مشروح مذاکرات و متن مصوب قانون ممنوعیت سال 1373 می‌توان چنین نتیجه گرفت که شرایط نابسامان ماهواره در کشور تنها ریشه در قانون فوق ندارد و حتی نمی توان آن را علت اصلی شرایط جاری دانست، بلکه علت اصلی عدم اجرای کامل قانون و به ویژه مواد 4 و 5 و 10 (بالاخص ماده 5) قانون فوق است. در واقع، برخی از سیاست های مورد تصویب در قانون فوق به فراموشی سپرده شد و راهبرد ==== کوتاه مدت و جانبی ممنوعیت بزرگ نمایی و تبدیل به سیاستی ظاهراً تمام عیار شد. البته، می‌توان بخشی از علت خطای جایگزینی راهبرد به جای سیاست جامع را به متن قانون فوق منتسب کرد. این قانون، به هیچ وجه، راهکارهای نظارتی مناسبی برای اجرای مواد 4 و 5 و 10 را پیش‌بینی نکرده بود. در هر حال، از زمان تصویب قانون ممنوعیت تاکنون تقریباً همه مسئولان عالی رتبه نظام، شخصیت های سیاسی و فرهنگی و احزاب و جناح های سیاسی بر لزوم بهره‌وری مناسب از ماهواره و برنامه های مثبت آن تاکید نموده و یا عدم امکان عملی و فنی اجرای قانون ممنوعیت و جمع آوری دستگاههای دریافت را گوشزد کرده اند. اصول کلی فوق مورد تایید و تاکید مردم نیز قرار دارد. شایان ذکر مجدد است که مردم مجری اصلی و نهایی قانون و سیاست ماهواره‌ای هستند و توجه جدی به خواست و نگرش آنها اهمیتی افزون دارد. زیرا، در صورت عدم همکاری آنها، مجریان اصلی قانون به مجرمان اصلی آن تبدیل خواهند شد.
یک نظرسنجی انجام شده در سال 1373، در شهر تهران، نشان داد که، از نظر پاسخگویان، مهمترین علت گرایش به استفاده از ماهواره، ضعف امکانات تفریحی و سرگرمی در جامعه و بخصوص ناتوانی برنامه های صدا و سیما در برآوردن نیازهای اقشار مختلف (از نظر برنامه های تفریحی و خبری) بوده است. پاسخگویان مهمترین راه مقابله با خطرات ناشی از ماهواره را استفاده از ابزار فرهنگی دانستند. تقویت کمی و کیفی برنامه های صدا و سیما، بالا بردن سطح آگاهی مردم، و گسترش زیر ساخت و امکانات فرهنگی در جامعه (صدا و سیما 1373 در نظرسنجی از مردم تهران درباره ماهواره) نظرسنجی دیگری در همین سال نشان داد که 35 درصد پاسخگویان عدم رضایت از برنامه های تلویزیون را عامل گرایش مردم به ماهواره دانسته بودند. (واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما دی 1373، نظرسنجی درباره ماهواره) یک نظرسنجی دیگر در سال 1376 نشان داد که نگرش مردم (به ویژه مردان) نسبت به استفاده از ماهواره در حد متوسط بوده است. در حالی که بیشتر مردم نسبت به برخی خطرات ماهواره آگاهی دارند و استفاده از ماهواره در سطح جامعه و به ویژه توسط نوجوانان و جوانان را === بد‌آموزی و مخاطرات فرهنگی دیگر می‌دانند. (صدا و سیما 1376 در بررسی نگرش مردم نسبت به استفاده از ماهواره نظرسنجی های انجام شده در شهر تهران، در سال 1380 نیز نتایج مشابه و ثابتی را به دست دادند. (وزارت اطلاعات 1380 ماهواره از نگاه مردم). همچنین در این خصوص ====== موسسه ملی پژوهش افکار عمومی (1380) بهره‌مندی و نگرش مردم نسبت به ماهواره خلاصه ای از این گزارش در روزنامه نوروز 20/12/1380 منتشر شده است.)
نظر سنجی های انجام شده در فاصله سالهای 1373 تا 1380 نشان می‌دهد که بیشتر مردم به استفاده از برنامه های ماهواره‌ای گرایش دارند. استفاده از آنها را به طور کامل یا مشروط حق خود می دانند. همچنین، پاسخ گویان بر این باور بوده‌اند که مهمترین علل گرایش به ماهواره ضعف امکانات تفریحی در جامعه و نقصان کمی و کیفی برنامه های تلویزیونی هستند. این نگرش ها به ایجاد یک تقاضای چند میلیونی برای خرید و استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای منجر گردیده است که توسط قاچاقچیان برآورده می‌شود. به طور خلاصه، می‌توان گفت که نظریه های ابراز شده توسط مسئولان عالی رتبه نظام، نمایندگان مجلس، دستگاههای اجرایی، متخصصان و مردم در طول سالهای گذشته دو اصل بنیادین و به هم پیوسته را در خود دارد. ضرورت بهره‌وری مناسب از برنامه های مطلوب ماهواره‌ای و مبارزه با رواج و دریافت کنترل نشده کانالهای بعضاً مخرب ماهواره‌ای، بررسی وضعیت ماهواره در سایر کشورهای آسیایی نشان داد که دو ضرورت فوق الزاماً مانعه الجمع نیستند و می‌توان با تمهید روش و ساختارهای سنجیده به هر دو هدف فوق نایل شد، در حالی که ممنوعیت مطلق ضرورت نخست و آزادی بدون محدودیت ضرورت دوم را === می‌کند و از این رو قابل اجرا یا قابل پذیرش نیست. با راه اندازی یک سیستم ملی می‌توان برنامه ها و کانال های مورد قبول را در اختیار مردم قرار داد و همزمان با استفاده از روش های فرهنگی و تبلیغاتی و همچنین روش های بازدارنده قانونی از تمایل به بهره‌وری از برنامه های کنترل نشده توسط برخی از شهروندان کاست. بدیهی است که روش ها و ساختارهای مطلوب برای کشور ما باید با ملاحظات مذهبی و فرهنگی و حتی اقتصادی هماهنگی داشته باشد و با مطالعه و بررسی دقیق پیش بینی و اجرا شود.
تاریخچه ارتباطات ماهواره ای در ایران
در سال 1962 کنگره ایلات متحده امریکا قانون استفاده از ماهواره‌های جهان را تصویب و همزمان با تصویب این قانون استفاده ماهواره‌های مخابراتی عملاً به اثبات رسید لیکن هنوز بسیاری از سئوالات بی جواب مانده بود و این سئوالات شامل طرح سیستم ضروری- موافقت بین‌المللی کیفیت اطمینان و توجه به اقتصادی بودن ارتباط با ماهواره و سئوالات مذکور به زودی جواب داده شده و مسایل تکنیکی حل گردید. با پرتاب اولین ماهواره‌های مصنوعی مخابراتی که از نظر حرکت به دور زمین با حرکت وضعی کره زمین همزمان باشد در سال 1964 این امکان به وجود آمد که با قرار دادن سه ماهواره در مدار نقاط مناسب در اطراف کره زمین ارتباط بین‌المللی و بین قاره ای مطمئن که تا آن روز وجود نداشت برقرار گردد و از طریق همین ماهواره‌ها برنامه های تلویزیونی را از قاره ای به قاره ای دیگر پخش نماید و همچنین ارتباط تلفنی و تلگرافی را از طریق ماهواره انجام دهد لذا دولت ایالات متحده امریکای شمالی و تحت نظر سازمان ملل متحد در سال 1964 مجمعی از نوزده کشور در واشنگتن تشکیل و موافقتنامه ای برای کنسرسیوم منظور طرح سازمان پرتاب استقرار و نگهداری ماهواره‌های مصنوعی مخابراتی با سرمایه گذاری این دولتها امضاء گردید و در حال حاضر 95 کشور از کشورهای جهان به این موافقتنامه پیوسته و در سازمانی به نام انتیلستات برای استفاده از کانالهای ماهواره مخابراتی سرمایه گذاری کردند. اولین ماهواره مخابراتی در سال 1965 در مدار زمین پرتاب گردید که (ارلی برد) نام داشت و شامل 240 مدار تلفنی و یا یک مدار تلویزیونی و از این تاریخ انتیلستات تشکیل و نام ماهواره‌های مخابراتی را انتیلستات معرفی نمود و بهترین روش برای ارتباط جهانی این بود که ماهواره مخابراتی را بالای سه اقیانوس ( اطلس- هند- آرام ) به ارتفاع بین 36 هزار تا 40 هزار کیلومتر از سطح زمین پرتاب نمایند و ارتباط بین‌المللی بین ایستگاه های زمینی از طریق ماهواره‌های مذکور دایر گردید.
کشور ایران اولین کشور خاور میانه و جزء 25 کشور دنیا بود که با شرایط فنی مناسب توانست نسبت به نصب ایستگاه زمینی ماهواره مخابراتی در اسد آباد همدان اقدام نماید. این دستگاه در سیزدهم مهر ماه 1344 بطور رسمی همزمان با افتتاح دومین نمایشگاه بازرگانی آسیایی شروع به کار کرد و مراسم افتتاح نمایشگاه را به صورت تلویزیونی از طریق ماهواره به خارج از کشور مخابره نمود.
ظرفیت خطوط مایکروویو ایستگاه تهران- اسد آباد 1200 مدار تلفنی و دو مدار رفت و برگشت مخصوص تلویزیونی است که در آن واحد می توان یک برنامه ارسال و یک برنامه دریافت نمود چون حجم مخابرات ایران با کشورهای آسیایی در سالهای اخیر به دلیل برقراری مناسبات و روابط دوستانه- سیاسی و بازرگانی بالا رفته است شرکت مخابرات ایران از مدتها پیش به فکر ایجاد ارتباط ماهواره ای با این کشورها افتاد برای برقراری ارتباط با ماهواره اقیانوس هند آنتن دومی در ایستگاه مذکور ==================== هند قرار دارد با استفاده از همین آنتن ارتباط مخابراتی با کشورهای خاور و جنوب شرقی و جنوب آسیا به طرز رضایت بخش برقرار می گردد. در سال 1349 آنتن دوم ایستگاه زمینی با استفاده از ماهواره‌های مخابراتی در اسد آباد همدان با تجهیزات کامل و مدارهای تلفنی و تلگرافی رابطه خود با کشورهای شرق و شرق دور را توسعه داد. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قادر گردیده است از طریق این دو آنتن و مایکروویو تهران- اسد آباد در یک زمان دو برنامه تلویزیونی را به تمام نقاط جهان به طور مستقیم و غیر مستقیم ارسال دارد و دو برنامه تلویزیونی را نیز از دیگر کشورهای جهان دریافت کند و از ایستگاه مذکور از طریق مایکروویو تهران- اسد آباد و شبکه سراسری به تمام نقاط کشور رله نمایند. در این توسعه ابتدا با ژاپن و بحرین و دومی ارتباط مستقیم تلگرافی و تلفنی از طریق ماهواره‌های مخابراتی اقیانوس هند برقرار گردید و در حال حاضر توسط این دو آنتن با کشورهای ژاپن- کره جنوبی- وین- دانمارک - رم- عراق و خاور دور که جمعاً 147 کانال تلفنی و 22 کانال تلکس بهره برداری می شود که در هر کانال تلکس شامل 24 کانال تلگرافی است و در آینده نزدیک تعداد و این مدارها به حد قابل ملاحظه ای افزایش می یابد ایران از طریق ژاپن با تایلند و سنگاپور و مانیل و نیز از طریق بحرین و دوبی یا بیشتر امارات خلیج فارس ارتباط فوری- تلگرافی و تلفنی دارد. سازمان هواپیمایی کشوری نیز بوسیله تلکس ماهواره ای که در مرکز مخابرات نصب شده است با کلیه کشورهای جهان ارتباط ماهواره دارد. ضمناً ارتباط این مرکز با بحرین نیز ماهواره ای است و ارتباط ماهواره ای با سایر کشورها نیز در دست اقدام می‌باشد.
انواع ماهواره‌ها
ماهواره‌ها رامی توان با توجه به نوع کاربرد و مداری که در آن مستقرهستند یا نوع سیستم طبقه بندی کرد. ماهواره‌ها از دیدگاه کاربردی به دو گروه نظامی و غیرنظامی تقسیم می شوند. در هر یک از این دو گروه کاربردهای متعددی وجود دارد که در شکل صفحه بعد به تعدادی از آنها اشاره شده است. همانطور که ملاحظه می شود، ماهواره‌ها بیشتر برای مقاصد نظامی به کار گرفته می شوند. ماهواره‌های نظامی از تنوع بیشتری نیز برخوردار هستند. ضمن اینکه با سرمایه گذاری های بسیار کلان کشورهای صنعتی، ماهواره‌های نظامی از تکنولوژی پیشرفته تری نیز استفاده می‌کنند.
سیر تحولات ماهواره‌های مخابراتی
تا اوایل سال 1960میلادی غیر از چند ارتباط محدود که توسط دستگاه بی سیم برقرار شده بود، مساله انتخاب وجود نداشت. به علت ظرفیت کم و تقاضا برای ارتباطات، انباشته بودن طیفهای فرکانس و ضعف سیستم انتقال صوتی ، تنها وسیله ارتباطی بین قاره ای، کابل تلفن زیر دریایی بود.
در سال 1960 میلادی یعنی تقریبا سه سال بعد از پرتاب اولین سفینه شوروی ، امریکایی ها نخستین قمر مصنوعی مخابراتی را در مدار زمین قراردادند. قطر این قمر بزرگ 30 متر بود و در ارتفاع 1500 کیلومتری زمین گردش می‌کرد. این قمر، مجهز به نوعی آیینه بود که امواج را از ایستگاههای فرستنده می گرفت و به ایستگاههای گیرنده که به علت کروی بودن زمین نمی توانستند آنها را به طور مستقیم دریافت کنند، منعکس می کرد. به این ترتیب اولین ارتباط آزمایشی به وسیله ماهواره بین دو نقطه دور دست امریکا یعنی ازکالیفرنیا تا نیوجرسی برقرارشد. قسمت اعظم انرژی اشعه ای که از ایستگاه فرستنده ارسال می شد، در فضا پخش و تنها قسمت کوچک