لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"
فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحات:28
عصاری
257
عصاری سائیدن دانه های نباتی روغنی در کارگاه هایی به همین نام است که در کاشان و اغلب مناطق متداول بوده است. دانه های تخم پنبه، ککوج، کنجد، کرچک، خشخاش و غیره از جمله دانه هایی هستند که در کاشان، آران بیدگل و نطنز کشت می شوند و از آن ها روغن به دست می آورند. روغم تخم پنبه یا به اصطلاح پنبه تخم به جهت این که در گذشته سوخت چراغ های پیه سوز Pisuz را تشکیل می داده مقدار زیاد استعمال داشته است[1]ولی امروزه این روغن بیشتر در صنعت رنگرزی و رنگ سازی به کار می رود و یکی دو تا از کارگاه های عصاری که باقی مانده اند و روزهای آخر عمر حود را سپری می کنند، در صورت تقاضا به کوبیدن پوست انار برای صنعت رنگرزی و خامه قالی و نیز پوست کندن گندم برای پخت حلیم و کارهای جنبی دیگر می پردازد.
وقتی روش روغن کشی ایران را با آنچه که کاتوریش سفید (244 – 149 ق.م )شرح داده مقایسه می کنیم پی می بریم که افشردن گیاهان روغنی در ایتالیای قدیم و شمال افریقا درست همان طور عمل شده که امروزه در ایران دیده می شود. فقط دستگاه تخم شکن آن ها با سنگ نرم امروزی ایران فرق دارد. روغن کش رومی یک جفت سنگ نیم کره ای را که در داخل یک سنگ بزرگ مجوف گردش می کرده و بیشتر شبیه به هاون بسیار بزرگ بوده به کار می برده است. در صورتی که سنگ نرم ایرانی فقط یک سنگ به کار می برند که کناره های آن قدری انحنا دارد چون راجع به روش کهن روغن کشی ایران مدارک و اطلاعاتی نداریم باید فرض کنیم که سنگ نرمی که ایرانیان امروزه به کار می برند از چینی ها اقتباس کرده اند.
در کاشان وچند منطقه مطالعه شده کارگاه های عصاری دائر بوده که اکنون دو کارگاه در کاشان و یک کارگاه در نوش آباد کماکان به عصاری و روغن کشی می پردازند. در کاشان محله های پامنار، طاهرمنصور ، میدان درب هو، گذر حاجی علی نقی، گذر نو، بازار مسگرها و دروازه حاجی جمال از جمله محله هایی هستند که دارای کارگاه های عصاری بوده اند که در حال حاضرتنها دو کارگاه بازار مسگرها و دروازه حاجی جمال دائر و فعال هستند. همچنین آران بیدگل، نطنز، ارمک، مرق، مشهداردهال، راوند، فین سفلی و نیاسر از جمله آبادی هایی هستند که تا چند سال اخیر دارای این نوع کارگاه بوده اند.
تا چند سال پیش کارگاه عصاری نوش آباد در یکی از محله های قدیمی واقع بوده که پس از مخروب شدن کارگاه را به یکی از دشت های زراعی حومه ی آبادی به نام دشت فیض آباد انتقال داده اند. تکنولوژی عصاری در این کارگاه به صورت ابتدایی و سنتی باقی مانده است که کماکان نیروی کششی شتر سنگ عصاری را به حرکت در می آورد(تصویر1) ولی در کارگاه های کاشان دستگاه های گرداننده ی برقی نیروی جایگزین نیروی شتر شده اند.
258
معمولاً مجموعه ی کارگاه های عصاری از یک کارگاه آسیاب دانه ها، روغن کشی، انباری و اصطبل تشکیل یافته اند. در وسط کارگاه تخته سنگی مدور به نام سنگ «زیرین» قرار گرقته و دورتا دور سنگ به عرض یک متر با آجرساخته شده است. وسط سنگ سوراخی دارد که تیر چوبی تنومند به نام «اوسوم ovsum» کوبیده شده طوری که سرآن تقریباً تا ارتفاع 70 سانتیمتری از سطح سنگ بیرون مانده است. میل آهنی که یک سر آن تخت و تبر مانند و سر دیگرش نوک تیز و میله ای شکل است در مرکز قطر چوب اوسوم کوبیده شده به گونه ای که تقریباً 30 سانتیمتری از میل در خارج از اوسوم قرار گیرد. سنگ دیگری به نام «سنگ رو sangeru» از ضخامت و عمود بر سنگ تحتانی می چرخد و عمل خرد کردن دانه را انجام می دهد. در وسط این سنگ نیز سوراخی چهار گوش و گشاد تعبیه شده که در این سوراخ چوب مکعبی شکل ،توسط تراشه و گوه های چوبی به نام «خشتک xeštak» ثابت و محکم شده است. در وسط چوب مکعبی شکل نیز سوراخی مدور ایجاد شده که انتهای تیر چوبی تنومند به نام «لوکیاب lukyâb» از این سوراخ می گذرد و در حدود نیم متر از پشت سنگ بیرون می آید که در پشت سنگ آلتی چوبی موسوم به «کلودون koludun» در نقش یک پین لوکیاب را در جای خودش ثابت و محکم می کند. سر لوکیاب سوراخی دارد که سر تبرمانند میل اوسوم در آن قرار گرفته است تا بدین وسیله لوک یاب به طور افقی به سنگ رو متصل شود. لوکیاب که تا یک متری خارج از تختگاه امتداد می یابد رابط بین شتر و سنگ عصاری است. از آنجا که امکان دارد شتر در حین کار بنشیند و باعث شکستن تیر لوکیاب شود آن را از دو قطعه چوب ساخته یا به اصطلاح جرقه garqe کرده اند که روی محل اتصال دو قطعه دو سوراخ در فاصله معین تعییه و در هر سوراخ گوه ی چوبی یا «کلون» کوبیده شده دو قطعه را در یک امتداد به هم ربط می دهد. اما وسیله ی اتصال لوکیاب به شترآلتی به نام «تقله teqele» است. تقله از دو قطعه چوب، طناب، زنجیر و تکه یا جله ای ضخیم ولی نرم ترکیب یافته که سر لوکیاب به چوب افقی تقله که در پشت شتر قرار می گیرد وصل می شود. به یک انتهای چوب افقی، چوب دیگری توسط حلقه ای فلزی متصل و به انتهای دیگرش زنجیر و طنابی بسته شده است. برای انداختن تقله به پشت شتر، گونی از کاه را روی شانه شتر می گذارند و جله ی ضخیم و نرم به پهنای 30 سانتیمتر به نام «تنک روtangru» را بر روی گونی کاه می اندازند تا شانه های شتر خراشیده نشود.
1- گفته می شود روغن چراغ مخلوطی از روغن کرچک ،تخم پنبه ،گکج ،خشخاش بوده است.
مقاله فنون استحصال
