چکیده:
سیلاب یکی از پدیده های طبیعی خطر آفرین است. اگر حوضه های آبخیز به خوبی شناسایی نشوند نتایج حاصله از سیلاب ممکن است تاًسف انگیز باشد . رودخانه خیاوچای با توجه به ویژگی های طبیعی حوضه مستعد سیل خیزی است . حوضه آبریز رودخانه خیاوچای بین عرضهای جغرافیایی ً 58 َ11ّ0 38 تا ً 34 َ 31 038 شمالی و طول جغرافیایی ً 47 َ 38 047 تا ً 47 َ 49 047شرقی در استان اردبیل قرار دارد .
مساحت حوضه مورد مطالعه 945/338 کیلومتر مربع و محیط و طول آبراهه اصلی آن نیز به ترتیب 110 و5/47 کیلومتر است . تراکم شبکه رودخانه ای ، ضریب فرم حوضه ، فشردگی ، نسبت دایره ای ، کشیدگی ،طول و عرض مستطیل معادل حوضه ، به ترتیب 54/1 ، 15/0 ، 68/1 ، 68/1 ، 59/0 ،km 01/48 ،km 04/7 بدست آمده است
ارتفاع متوسط حوضه ، حداقل ارتفاع ، حداکثر ارتفاع ،شیب رودخا نه ، شیب متوسط حوضه و زمان تمرکز به ترتیبm 2385 ، m 880 ، m 4800 ،87/5 در صد ، 21/0 در صد و 15 ساعت است .
بارشهای رگباری فصل بهار مهمترین عامل سیلاب خیزی در حوضه خیاوچای به شمار می روند این بارشها اغلب کنوکسیونی هستند. دبی متوسط دوره 56 ساله رودخانه خیاوچای 395/1 ، حداقل و حد اکثر آن نیز به ترتیب 709/0 و706/2متر مکعب در ثانیه است . خرداد ماه با 724/6 و شهریور ماه با 653/0 میلیون متر مکعب حجم تخلیه پر آبترین و کم آبترین ماههای سال از نظر تخلیه رودخانه ای هستند . فصل بهار با دبی متوسط 920/1 متر مکعب در ثانیه وبا حجم تخلیه 439/15 میلیون متر مکعب پر آبترین و فصل تابستان با دبی متوسط 536/0 متر مکعب در ثانیه با حجم تخلیه 306/4 میلیون متر مکعب کم آبترین فصل سال به شمار می روند .
سیلاب خیزی رود خانه خیاوچای در فصل بهار بیشتر از سایر فصول است .بررسی فرسایش و اشکال آن و بازدید از حوضه نشان می دهد که مسئله فرسایش خاک در حوضه جدی است . فرسایش سیلابی ، شیاری یا آبراهه ای ، خندقی ، قهقرایی در حوضه خیاوچای نمود بیشتری دارند . تخریب پوشش گیاهی ، چرای مفرط و خصوصیات کلیمایی ، فیزیوگرافی و زمین شناسی حوضه نقش زیادی در بروز سیلاب دارند . احداث سد مناسب ، ایجاد پوشش گیاهی محافظ ، جلوگیری از قطع درختان و بوته کنی ، کشاورزی اصولی و صحیح ، رعایت تناوب چرا و احیای مراتع و به کارگیری مصالح بنایی و بتونی در احداث دیواره های محافظ ، نه تنها می توانند تاحد بسیار زیادی مانع فرسایش خاک شوند ، بلکه قادر خواهند بود با کاهش قدرت و تمرکز آب ، از بروز پدیده مخرب سیلاب جلوگیری نمایند .
پیش بینی و تعیین زمان واقعی سیل در حوضه آبخیز خیاوچای
