دانلود مقاله کامل درباره قاجاریه 20 ص

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله کامل درباره قاجاریه 20 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 41

قاجاریه

قلمرو حکومتی قاجاریه در ایران زمین

اویماق ( یا قاجار) با شرکت در اتحادیه قزلباش و دستیابی به برخی مقامات سیاسی و نظامی و چند پاره شدن در عهد شاه عباس اول ، با یورش افغانها در راستای سلطنت خواهی قرار گرفت .

طایفه قوانلو با شکل دادن سپاهی منظم ( پس از مرگ کریم خان ) به سرکردگی آقا محمد خان و با از میان برداشتن رقیبان سلطنت " قاجاریه " را بنا نهاد و تهران را به پایتختی برگزید . هنجارهای حکومت ملوک الطوایفی در ایران در این روزگار پایان گرفت . اما ایران در پهنه سیاست جهانی با نفوذ و سلطه طلبی روسیه تزاری و بریتانیای کبیر رو به رو. گردید که طی یک صد سال ، اوضاع جامعه را در تمامی زمینه ها دگرگون کرد و کاستیهایی را در نهاد حکومت و قدرت به بار آورد . کشته شدن آقا محمد خان آشفتگیهایی را در داخل ، و سلطنت فتحعلی شاه مسلط شدن بیگانگان را از خارج ، در پی داشت . حاصل آن ، انعقاد عهد نامه 12 ذیحجه سال 1229 ه.ق. ( 25 نوامبر 1814 م. ) ایران با دولت استعمارگر انگلیس و پیشروی امپراتوری تزاری روس در قفقاز به قصد تسلط بر تمامی ایران زمین تا آبهای خلیج فارس بود . وجود دو رقیب خطرناک در شمال و جنوب ، سیاست اروپایی ناپلئون را با سیاست آسیایی او پیوند زد و ایران کم توان را با دو عهد نامه دیگر ( فین کن اشتاین " Finkenstein " 1222 ه.ق. / 1807 م. در زمان دشمنی ناپلئون با الکساندر سوم ، تیلسیت " Tilsit " 1222 ه.ق. / 1807 م. پس از آشتی فرانسه و روسیه ) در مسیری قرار داد که با برپایی دو جنگ خانمانسوز و نابرابر ،‌دو قرارداد شوم گلستان ( در 29 شوال 1228 ه.ق. / 12 اکتبر 1813 م. ) و ترکمانچای ( پنجم شعبان 1243 ه.ق. / 22 فوریه 1828 م. ) به ایران تحمیل شد . همچنین ، بخش عمده ای از سرزمینهای ایرانی در ناحیه قفقاز از پیکره حکومتی ایران زمین جدا شد. با جلوس محمد شاه نوه فتحعلی شاه به سلطنت ( به یاری روسها بر پایه معاهد ترکمانچای و همراهی انگلیسیها )‌، با محاصر هرات توسط محمد شاه ، دست اندازی استعماری بریتانیا به ایران شدت یافت ( 1253 ه.ق. / 1838 م. ) . و سفیر انگلیس و همراهان و ایادی آن کشور در کابل در یک هماهنگی با قوای مسلحی از افغانها ، رویاروی قوای ایران قرار گرفتند و ضمن خصومت آمیز شمردن اقدام ایران ، مانع از تصرف هرات شدند و با ارسال کشتی جنگی به خلیج فارس ، محمد شاه را وادار به ترک محاصره کردند . با مرگ محمد شاه و به سلطنت رسیدن ناصر الدین شاه به ابتکار میرزا تقی خان امیر کبیر ، ایران همچنان با معضلات متعددی ، مانند جنگ آق دربند سرخس ( 1271 ه.ق. ) ، تصرف آشوراده ( 1256 ه.ق. ) ،‌تسخیر هرات ( 1273 ه.ق. / 1857 م. ) ، حملاتی چند از جانب عثمانیان و قصد تصرف خرمشهر ( محمره سابق ) ، تصرف خارک یا جنگ بوشهر ( 1273 ه.ق.

دانلود مقاله درباره تیره سنبل الطیب Valerianaceae 20 ص

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله درباره تیره سنبل الطیب Valerianaceae 20 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 20

تیره سنبل الطیب Valerianaceae

گیاهانی عموما علفی یکساله یا پایا، بندرت به صورت بوته های کم و بیش چوبی و غالبا دارای ساقه های منشعب اند. عموما برگهائی متقابل، ساده یا لوبدار و یا منقسم به قطعات برگچه مانند و در هر حال استیپول دار دارند. گلهای آنها نر-ماده یا منحصرا دارای یکی از اجزای اصلی گل (پرچم یا مادگی)، پلی گام، شامل قطعات 5 تائی و به رنگهای سفید، گلی و یا سفید مایل به زرد است که معمولا به صورت گرزنهای دو سویه مجتمع می‌باشند. از اختصاصات ساختمانی گل این گیاهان آن است که اولا دارای کاسه بسیار کوچک‌اند بطوری که گه گاهی عاری از آن بنظر می‌رسند و ثانیا جام گل آنها غالبا لوله ای یا قیفی شکل و دارای پهنکی منقسم به لوبهای نامساوی و یا شامل دو لب متمایز است. ضمنا لوله جام گل در عده ای از آنها مانند Valeriana ها، قوزدار و یا دارای دنباله مشخص می‌باشد. مادگی این گیاهان اصولا شامل 3 برچه است ولی غالبا یکی از آنها به حالت زایا باقی می‌ماند که آن نیز محتوی یک تخمک اپی تروپ می‌باشد. دو برچه دیگر معمولا فاقد تخمک باقی می‌مانند.

تعداد پرچمهای این گیاهان، روی طرح اصلی گل باید 5 باشد ولی چون همیشه پرچم خلفی آنها از بین می‌رود، مجموعا 4 پرچم (حداکثر) در آنها مشاهده می‌گردد. عده ای از آنها نیز پرچمهای کمتر از 4 و حتی یک پرچم دارند بطوری که مراحل تدریجی، کاهش تعداد پرچمها را می‌توان بخوبی در آنها مشاهده کرد. گرده افشانی در این گیاهان همیشه به کمک حشرات صورت می‌گیرد.

میوه آنها به صورت فندقه ای است که گاهی در انتها به یک دسته تار ختم می‌شود و محتوی دانه های بدون البومن می‌باشد.

از نظر اختصاصات تشریحی، وجود غده های ترشح به شرح زیر در انواع این گیاهان قابل توجه است:

غده های ترشحی واقع بر روی پایه ای مرکب از چند ردیف سلول و راس چند سلولی.

غده های داخلی یک سلولی که در لایه چوب پنبه (assise subereuse) یا در آندودرم ریشه جای دارند.

گیاهان این تیره بیشتر در نواحی معتدله نیمکره شمالی مخصوصا منطقه مدیترانه و اسیا می‌رویند ولی در قاره امریکا، بیشتر، در نواحی واقع در نیمکره جنوبی مانند رشته جبال آندوشیلی پراکندگی دارند.

تعداد کلی گونه های آنها به 400 می‌رسد که در 13 جنس جای دارند. از جنس های مهم آن، Valeriana (دارای 200 گونه)، Valerianella (60 گونه) و Centranthus (12 گونه) را نام می‌بریم.

از بعضی از آنها، از قدیم الایام به عنوان ضد تشنج و یا تهیه اسانس استفاده بعمل می‌آمده است.

انواع داروئی آنها به شرح زیر است:

Valeriana officinalis L.

فرانسه: Herbe aux chats, Valeriane sauvage, Valeriane officinale

انگلیسی: Valerian, Valerian

آلمانی: Gemeiner Baldrian

ایتالیائی: Herba de'gatti, Amantilla, Valeriana

عربی: حشیشه القطع

فارسی:علف گربه، سنبل الطیب

گیاهی علفی و دارای ساقه قوی به ارتفاع 5/0 تا 5/1 و حتی 2 متر است. به حالت خودرو در جنگلهای کم درخت، مخصوصا حاشیه جریانهای آب یا گودالهای غالب نواحی اروپا، اسیا و ایران می‌روید. پراکندگی آن در مناطق کوهستانی بنحوی است که معمولا از ارتفاع 1000 متری دامنه ها بالاتر نمی رود بطوری که بندرت ممکن است در ارتفاعات 2000 متری بدان برخورد شود. آنچه که تشخیص این گیاه را در همان نظر اول امکان پذیر می‌سازد، ارتفاع نسبتا زیاد گیاه و شیارهای عمیق ساقه آن است که بر روی آن، برگهائی با ظاهر شبیه به برگ بعضی Fraxinus ها مشاهده می‌شود.

ریزوم آن، پوشیده از ریشه های فراوانی است که از بعضی از آنها، انشعابات منتتهی به جوانه، خارج می‌گردد و این خود در تکثیر پایه های گیاه در یک ناحیه، کمک فراوان می‌کند. در قاعده ساقه این گیاه مجاور سطح خاک، تعدادی فلس مشاهده می‌شود که تحتانی ترین قسمت ساقه را می‌پوشانند. برگهای آن دارای وضع متقابل و منقسم به 7 تا 11 برگچه بیضوی، نوک تیز و دندانه دار است ولی گاهی برگهای منقسم به 11 تا 23 برگچه باریک نیز در گیاه مشاهده می‌گردد که ظاهری باریکتر از دیگران دارند. قسمتهای فوقانی ساقه، دارای برگهائی مرکب از برگچه های نسبتا باریک، به تعداد کمتر است.

بوی مطبوع ریزوم گیاه، چون گربه را به سمت خود جلب می‌کند بطوری که این جانور، در اطراف آن به جست و خیز می‌پردازد، از اینجهت این گیاه راعلف گربه می‌نامند.

گلهای این گیاه، دارای رنگ سفید یا صورتی و بوئی مطبوع است و در اواخر خرداد تا اوایل مرداد نیز به صورت گل آذین دیهیم سه شاخه با ظاهر چتر مانند بر روی ساقه ظاهر می‌شود.

جام گل آن لوله ای، متورم و منتهی به پهنکی منقسم به 5 لوب نامساوی است. در داخلی آن 3 پرچم و یک مادگی مرکب از تخمدان 3 برچه ای دیده می‌شود که 2 تای آنها تدریجا تحلیل می‌رود و منحصرا سومی باقی می‌ماند و خاتمتا به میوه ای فندقه و منتهی به یک دسته تار در انتها تبدیل می‌گردد. دانه آن دارای رویانی با لپه های بزرگ و مسطح است.

دانلود مقاله درباره بافت شناسی در گیاهان 20 ص

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله درباره بافت شناسی در گیاهان 20 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 21

بسم الله الرحمن الرحیم

بافت شناسی در گیاهان

آرشام خزائلی پور - مدرسه راهنمایی پسرانه امام حسین (ع) نیشابور

تاریخچه

بافت شناسی گیاهی تاریخی دیرینه دارد و با کوشش دانشمندان مثل مالپیگی و گرو ، ابتدا در اواسط قرن هفدهم بنیانگذاری شد. گرو توانست تصاویر دقیقی ار بافتهای گیاهی را کشف کند که هم اکنون نیز استفاده می‌شود.

مفاهیم پایه

بافتهای گیاهی بسیار متنوعند و اصولا تنوع آنها در نتیجه تکامل بوجود آمده است. بدین صورت که گروههای گیاهی تکامل یافته‌تر ، دارای تنوع بافتی بیشتری می‌باشند. بیشتری تنوع بافتی در گیاهان گلدار (تک لپه‌ای و دو لپه‌ای) دیده می‌شود. چون در این گروه ، بافتها و سلولها به حد والایی از تکامل خود رسیده اند و کاملا اختصاصی شده‌اند.

در گروههای پست‌تر ، بافتها تنوع کمتری دارند مثلا در خزه‌ها ، اگر چه تا حد زیادی تقسیم کار صورت گرفته اما هنوز بافتها تمایز کامل نیافته و کاملا اختصاصی نشده‌اند. بنابراین بافتها ، عمدتا پارانشیمی می‌باشند و در نهانزادان آوندی ، بعضی از بافتها نظیر بافت هدایت کننده برای اولین مرتبه تمایز یافته است و بعد تکامل آنها ادامه می‌یابد تا در گیاهان گلدار به حد کمال خود می‌رسد و کاملا اختصاصی می‌شود.

انواع بافتهای گیاهی

بافت مریستم

این بافت ، بافت فوق‌العاده مهمی است چون منشا کلیه بافتها و ساختمانهای گیاهی است. بافت مریستم بافت نسبتا پیچیده‌ای است که در اندامهای مختلف به صور گوناگون یافت می‌شود و در هر مکان از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار است. اگر چه فعالیت مهم سلولهای بافت مریستم تقسیم و تکثیر سلولی است ولی در موقعیتهای مختلف و اندامهای مختلف ، شکل و وضعیت متفاوتی را به خود می‌گیرند و عهده‌دار تشکیل اندامها و بافتهای خاصی می‌باشند.بنابراین ، سلولهای مریستمی در جایگاههای مختلف از نظر فیزیولوژیکی و طرز تقسیم ، کاملا اختصاصی عمل می‌کنند. سلولهای بافت مریستم عموما فاقد واکوئل می‌باشند و گاه واکوئلهای ریزی دارند. دیواره سلولی نازک و فعالیت پرتوپلاسمی شدیدی داشته و قدرت تقسیم فوق العاده‌ای در آنها وجود دارد. بطوری که یک سلول مریستمی ممکن است قدرت تقسیم خود را هزاران سال حفظ کند.

بافت پارانشیم

یکی از بافتهای بسیار مهم است. این بافت ، یک بافت عمومی و همگانی محسوب می‌شود و در بسیاری از ساختمانها بخصوص ساختمان نخستین ، بافتهای دیگر

درون آن واقع می‌شوند. بدین جهت ، بافت پارانشیم را گاهی ، بافت زمینه‌ای نیز می‌گویند. سلولهای این بافت ، تنها دارای دیواره نخستین و به کلی فاقد دیواره ثانویه می‌باشند. سلولهای این بافت ، دارای پروتوپلاسم فعال می‌باشند و در فعالیتهای مهم و حیاتی گیاهان شرکت دارند. سلولهای این بافت ، معمولا شکل خاصی ندارند و در هر مکانی با شکل و خصوصیات پرتوپلاسمی خاصی ، که در ارتباط با نوع فعالیت آنها می‌باشند ظاهر می‌گردند. این بافت شامل سه نوع بافت زیر می‌باشد.

بافت کلرانشیم: بافت پارانشیم فتوسنتزی می‌باشد چرا که این سلولها دارای کلروپلاستهای متعددی می‌باشند و فواصل سلولی زیادی بین آنها وجود دارد.

بافت پارانشیم ذخیره‌ای: وظیفه ذخیره در اندامهای مختلف مثل ریشه ، ساقه ، دانه و میوه را بر عهده دارد. که غالبا این مواد ذخیره‌ای شامل هیدرات کربن مثل نشاسته و گاهی نیز شامل دانه‌های روغنی و پروتئینی می‌باشند سلولهای این بافت فاقد شکل مشخص می‌باشند و دارای دیواره نازکی‌اند اما پروتوپلاسم آنها فعال است.

پارانشیم زمینه‌ای: تقریبا در همه اندامها بین بافتهای جداگانه قرار دارند و سلولهایش دارای شکلهای مختلف‌اند که بر حسب محل خود به بافتهای مختلف اسکرانشیم ، کلانشیم تبدیل می‌شوند یا در نقش انتقال مواد یا گاه در نقش ذخیره مواد یا نقشهای دیگر عمل می‌کنند.

بافتهای مقاوم

بافت کلانشیم: یک بافت مقاوم است که غالبا در ساختمانهای نخستین ساقه ، ریشه و اندامهای دیگر یافت می‌شود. این بافت معمولا در نواحی بیرونی اندامها نزدیک به روپوست به صورت دستجات سلولی یا استوانه سرتاسری یک لایه یا چند لایه سلولی ، ظاهر می‌شود. بافت کلانشیم فاقد دیواره ثانویه هستند و دیواره اولیه در آنها به طرز نامنظمی ضخیم می‌شود. نامنظم بودن رسوبات دیواره

سلولهای بافت کلانشیم کمک موثری در شناسایی سریع این بافت می‌کند. به خاطر اینکه سلولهای این بافت فاقد دیواره ضخیم ثانویه‌اند بنابراین فعالیت پروتوپلاسمی نسبتا بالایی دارند.

بافت اسکلرانشیم: بافت مقاومی است که تقریبا در همه نقاط گیاه دیده می‌شود این بافت گاه به صورت اجتماع ، گاه به صورت یک یا چند لایه‌ای گاه نیز به صورت سلولهای پراکنده انفرادی دیده می‌شود بافت اسکلرانشیم هم در ساختمانهای نخستین و هم در ساختمانهای ثانویه گیاه دیده می‌شود. سلولهای این بافت به دو دسته فیبر و اسکلریدی تقسیم می‌شود. که بخصوص از نظر شکل باهم فرق دارند. فیبر سوزنی و کشیده اما اسکلریدی دارای اشکال متنوع می‌باشد.

دانلود مقاله درباره انگور و سیب 20 ص

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله درباره انگور و سیب 20 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 20

سیب

سیب در دنیا

مناطق عمده تولید سیب در جهان بین عرضهای شمالی و جنوبی 30 تا 60 درجه قرار گرفته. بعنوان مثال به ترتیب در کشورهای اروپای غربی، آمریکا، اروپای شرقی،‌کانادا،‌ژاپن، استرالیا و آرژانتین کشت و تولید می شود. در سال 2001 در بین کشورهای جهان ده کشور هر کدام بیش از یک میلیون تن سیب تولید کرده اند که در بین آنها چین در رتبه اول قرار دارد. بر اساس همین گزارش جمهوری اسلامی ایران بعنوان دهمین تولید کننده محصولات باغی شناخته و مدعی است حدود 4درصد از تولید سیب جهان در ایران تولید می شود و مکان ششم را در دنیا به خود اختصاص داده است.

قرنهاست سیب در کشورایران کشت می شود.مهمترین مناطق تولید سیب در ایران آذربایجان شرقی، غربی وسپس استان خراسان وتهران می باشد.سیب وحشی ایران ازگونه پومیلا (Pumila ) است.

سیب و اصلاح نباتات

تحقیقات در زمینه دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت مطلوب منجر به کشت تعداد کمی از واریته ها در نقاطی از دنیا که دارای شرایط اقلیمی مشابه هستند شده است.

مطلوبترین واریته های کشت شده، واریته های گلدن دلیشس، سیب قرمز (که هر دو از آمریکا منشاء گرفته اند)، واریته های موستاو ( که از ژاپن منشاء گرفته) و جرمنی اسمیت ( که از استرالیا منشاء گرفته ) در انگلستان می باشد.

به منظور انطباق با نظام های پیشرفته کشت ضرورت دارد. متخصصین نسبت به اصلاح ارقام سیب اقدام نمایند. برای این منظور باید اساس ژنتیکی تنوع سیب شناسی و مقدار وراثت پذیری صفات میوه آن تعیین شود. همچنین باید از اهداف ویژه در برنامه های اصلاحی و عملیات زراعی در ارتباط با تولید سیب آگاهی داشت. آگاهی از واریته های معمول سیب و توجه به شناخت روش و زمان مورد نیاز در اصلاح و ارزیابی نتایج بسیار حایز اهمیت است.

خصوصیات گیاهشناسی سیب

سیب از خانواده رزاسه یا فامیل رز است. برخی آن را به تیره مالوئیده و بسیار دیگر آن را در زیر خانواده پوموئیده یا میوه های پوم طبقه بندی نموده اند. سیب مهمترین میوه درختی مناطق معتدله جهان است و در شمار درختان سردسیری معتدل و برگ ریز یا خزان کننده شناخته شده است. ار تفاع درختان سیب از 5/1 تا 8 متر می باشد.

ریخت شناسی گل

گل واریته های سیب و نهالهای بذری از نظر اندازه، شکل، گلبرگ و رنگ از سفید تا صورتی تیره بسیار متفاوت هستند. گل ها از برگ تولید می شوند و با آرایش گل آذین گرزن در روی ساقه کوچک قرار می گیرند. هر گل شامل 5 گلبرگ سفید معطر بعرض 5/2 تا4 سانتی متر یک کاسه گل شامل کاسبرگ و حدود 20 پرچم و مادگی 5 پرچه ای است.

سیستم گرده افشانی

از نظر گرده افشانی اکثر سیب ها دگرگشن هستند و لذا تمام واریته‌های آنها برای تشکیل میوه به مقداری دگر گرده افشانی نیاز دارند. در باغات این عمل توسط حشرات انجام می شود. در انجام تلاقی کنترل شده گرده توسط متخصصین اصلاح نباتات بر روی کلاله منتقل می شود.

تشکیل میوه

در میوه سیب بخش ضخیمی که شامل هیپانیتوم آبدار است. کاسبرگ و گلبرگ ها و پرچم ها از حاشیه هیپانیتوم منشاء می گیرند.

تقسیم بندی واریته های سیب

بر اساس نوع مصرف:

1. دسری ( Dessery Ranety ) 2. پختنی (Culinary Varrety )

بر اساس فصل برداشت:

1. پاییزه 2. بهاره 3. تابستانه

بر اساس رنگ میوه:

قرمز: رد دلیشس، مک اینتاش

سبز: گرانی اسمیت و پراملی

زرد: گلدن دلیشن

دو رنگ: کاکس، جوناگلد

بهنژادی سیب

تولید میوه های دارای کیفیت خوب و تا حد ممکن ارزان از اهداف مهم برنامه های اصلاحی است.

شروع برنامه اصلاح سیب بصورت کنترل شده به زمانی برمی گردد که نایت (1838-1759) اولین واریته های با والدین مشخص را معرف نمود. نایت ابتدا بدنبال کشف جنسیت در گیاهان بود. او در سال 1806 طی گزارشی اعلام کرد واریته های جدید هر گونه میوه معمولاً از طریق انتقال گرده یک واریته به گل گیاه دیگر و سپس تکثیر فرد جدیدبدست می آید.

نونهالی

درختان سیب شبیه بسیاری از درختان جنگلی بین جوانه زدن بذرها و رسیدگی میوه دارای مراحل مختلف نمو هستند. اولین مرحله نونهالی است. در این دوره گل تولید نمی شود. طی سالهای گذشته تحقیقات وسیعی در زمینه کوتاه کردن دوره نونهالی به روشهای مختلف انجام شده است. در روشی که توسط تیدمن و السترن (1965) ارائه شده است گفته شده که می توان از طریق پیوند زدن نهال های بذری روی پایه های پا کوتاه دوره نونهالی را به میزان زیادی کوتاه کرد.

انتخاب نهال

در این مرحله می توان برای مقاومت به برخی از بیماریهای مهم عمل انتخاب را انجام داد.

مسئلة ارتباط علم و دین در جهان اسلام 20 ص

اختصاصی از اینو دیدی مسئلة ارتباط علم و دین در جهان اسلام 20 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 23

مسئلة ارتباط علم و دین در جهان اسلام

در جهان اسلام راه حل‌های بسیار متفاوتی نسبت به مسئلة ارتباط علم و دین مطرح شده است. این مقاله، برخی از دیدگاه‌های مطرح در میان متفکران مسلمان را بیان کرده و به ارزیابی آنها پرداخته است. برخی از این راه حل‌ها عبارت‌اند از: استخراج‌پذیری علوم از نصوص دینی، تفکیک بُعد ازلی و بُعد روحی، تقدم یقینی بر ظنّی، تفسیرپذیری مطلق نصوص دینی، ابزارانگاری. نگارنده به ارزیابی این راه‌حل‌ها پرداخته است و اعتقاد دارد که برای حل این مسئله هم باید نظریة پرتوانی درباب فهم نصوص دینی و هم علم‌شناسی و معرفت‌شناسی علم منقح در دست داشت. از این گذشته، نگارنده معتقد است که نظریه‌های علمی را نباید توصیف تحت‌اللفظی عالم واقع دانست.

دانشمندان اسلام و مفسران بزرگ قرآن راه‌های متفاوتی در حل تعارض علم و دین طی کرده‌اند، امّا مبانی معرفت‌شناختی آن را هنوز منقح نکرده‌اند. این نکته همواره در ذهن آنان در جولان بوده که علم (حقیقی) هیچ‌گاه با دین تعارض نخواهد داشت. ولی هیچ‌گاه دقیقاً روشن نساخته‌اند که در موارد بروز تعارض چه راهی را باید دقیقاً طی کرد. رشید رضا در تفسیر المنار این نکته را مطرح می‌کند که برخی از دشمنان اسلام گمان کرده‌اند که علوم و فنون عصری ـ از قبیل علوم طبیعی، فلکی، تاریخی ـ موضوع برخی از آیات را نقض کرده است و در پاسخ آنها می‌گوید:

اننا قد اطلعنا علی اقوالهم فی ذلک فألفینا ان بعضها جاء من سوء فهمهم او فهم بعضی المفسرین، و من جمود الفقهاء المقلدین، و بعضها من التحریف و التضلیل و قد رددنا نحن و غیرنا ما وقفنا علیه منها. (رشید رضا، بی‌تا: 9 ـ 208)

رشید رضا گرچه این قبیل موارد را ناشی از سوءفهم یا جمود فکری مقلّدین و یا تحریف می‌داند، ولی مکانیسم معرفت‌شناختی و یا مبانی فکری برای حلّ تعارض‌های مطرح شده را بیان نمی‌دارد. همچنین، نامبرده مانند بسیاری از مفسران یکی از وجوه اعجاز قرآن را در این حقیقت می‌داند که این کتاب آسمانی بسیاری از حقایق علمی را پیش از کشف آنها بیان کرده است. مثلاً آیة شریفة "و ارسلنا الریاح لواقح" به این حقیقت علمی اشاره دارد که برخی از ابرها باردارند و در آن باردار بودن ابرها به تلقیح حیوانات تشبیه شده است. این حقیقت را دانشمندان قرن‌ها بعد کشف کرده‌اند.

بسیاری از متفکران بر این نکته تأکید کرده‌اند میان علم حقیقی و دین تعارضی در کار نیست. این سخن گرچه راست است، ولی در مسئله تعارض علم و دین سودی نمی‌بخشد؛ چرا که این پرسش مطرح می‌شود که علم حقیقی چیست؟ آیا جز این است که قوانین حقیقی عالم که از خطا مصون‌اند علم حقیقی شمرده می‌شوند. سخن در مسئله مورد نظر هیچ‌گاه از علم حقیقی نیست، بلکه سخن از این است که پاره‌ای از نظریه‌های موفق در تاریخ علم ظهور کرده‌‌اند که به ظاهر با نصوص دینی ناسازگارند. این نظریه‌ها مشکلات علمی مختلفی را حل کرده‌اند و قدرت پیش‌بینی و حلّ مسئله دارند. اکنون دربارة این نظریه‌ها و ناسازگاری آنها با پاره‌ای از موارد چه باید گفت؟ آیا نصوص دینی را باید به‌ نحوی دیگر فهمید یا باید آن نظریه‌ها را نادرست دانست؟ یا نه، راه حل دیگری در کلمه است؟ بنابراین، همین علمی که بشر بدان دست یافته و توفیقاتی را که به کمک آن به‌دست آورده مورد بحث است. آیا این علم واقع‌نما نیست؟ اگر واقع‌نما است و درنتیجه علم حقیقی است، پس چگونه با نصوص دینی ناسازگار می‌افتد؟ و اگر واقع‌نما نیست چگونه توفیقاتی را نصیب بشر ساخته و توانسته مسایلی را حل کند و پیش‌بینی‌هایی را امکان‌پذیر سازد؟ خلاصه آنکه، رفتن به سراغ علم حقیقی در برابر علم فعلی مشکلی را حل نمی‌کند. مشکل اصلی به علم نوین و رایج و تعیین نسبت آن با دین مربوط می‌شود. این راه حل، درحقیقت، به جای حل مسئله صورت مسئله را پاک می‌کند.

گاهی هم برخی این ادعا را مطرح کرده‌اند که تمام علوم جدید را می‌توان از آیات قرآن و روایات استخراج کرد. بنابراین، علوم جدید کاملاً با اسلام توافق دارند. طرفداران این نظر می‌کوشند هر یافتة جدید علمی را از آیات استنباط کنند. برخی از آنها گفته‌اند که در قرآن 61 آیه در علم ریاضی و 64 آیه در علم فیزیک و 5 آیه در فیزیک هسته‌ای و 63 آیه دربارة نظریه نسبیت و 20 آیه در علم زمین‌شناسی و غیره آمده است. (صادق العظم، 1997: 35) بدون تردید، ممکن است ما در پاره‌ای موارد موّیدات و سازگاری‌هایی میان برخی از آیات و یافته‌های علمی جدید بیابیم، امّا نظریه استخراج علوم جدید از قرآن و سنت با مشکلاتی روبرو می‌شد. اوّلاً، تنها سخنی که در این‌باره می‌توان گفت، این است که ما فقط در پاره‌ای موارد تناسب و یا تأییدی میان دستاوردها و نظریه‌های علمی جدید و نصوص دینی را می‌یابیم، امّا هیچ‌گاه چنین توانایی را نداریم که همة حقایق علمی را از نصوص دینی بیرون بکشیم. بر فرض هم چنین چیزی ممکن باشد، ما آدمیان غیرمعصوم چنین توانایی نداریم. ثانیاً، سخن بر سر این است که برخی نظریه‌های علمی با ظاهر نصوص متعارض‌اند در این موارد چه باید گفت؟ این موارد نه‌تنها از نصوص دینی به دست نمی‌آید بلکه با آنها ناسازگارند.

راه‌حل دیگری را هم برخی از روشنفکران عرب مطرح کرده‌اند. آنها میان بُعد زمانی دین و بُعد ازلی و یا روحی آن فرق گذشته‌اند و گفته‌اند، که هرچه در نصوص دینی دربارة طبیعت و تاریخ و غیره آمده است در ذیل بُعد زمانی دین می‌گنجد و می‌توان همة آنها را به علم سپرد، امّا بُعد ازلی یا روحی دین ربطی به علم ندارد. بُعد ازلی مجال و قلمرو حقایق ازلی و امور غیبی و ایمان و تجربة عرفانی است. طرفداران این نظر می‌گویند که روش علمی و نیز معرفت علمی از محدودة طبیعت تجاوز نمی‌کنند و از این‌رو، ممکن نیست در دین که با ایمان مربوط است نه علم، از آنها بحث شود. به عبارت دیگر، آنها قایل‌اند که معرفت دینی با معرفت علمی از لحاظ نوع اختلاف دارند و درنتیجه، هرگاه می‌خواهیم معرفت علمی را بر دین تطبیق کنیم با تعارض‌هایی روبه‌رو می‌شویم. معرفت دینی از تجربه عرفانی ناشی می‌شود و با معرفت علمی که از تجربه و مشاهده علمی به دست می‌آید متفاوت است. معرفت علمی دو نوع معرفت‌اند که از مجاری متفاوتی به‌دست می‌آیند. گفته‌اند: این دیدگاه را نخستین بار علی عبدالرزاق در کتاب "الاسلام و اصول الحکم" مطرح کرده است. (همان: 47)

تفکیک بعد زمانی دین از بُعد ازلی و روحی آن نیز راه حلّ قانع‌کننده‌ای نیست. در نصوص دینی می‌بینیم که دربارة عالم طبیعت و تاریخ نیز مطالبی آمده است. آیا این مطالب نادرست‌اند؟ اگر نادرست‌اند چگونه در سخنان خدا یا پیامبر(ص) مثلاً راه یافته‌اند؟ تفکیک مذکور به این ادعا می‌انجامد که گزاره‌هایی از دین راجع به امور مذکور را باید نادرست دانست و مسئله را صرفاً به علوم تجربی و غیره احاله داد. درحقیقت، راه‌حل مذکور وجود تعارض را می‌پذیرد و عملاً گزاره‌های مورد نظر از دین را حذف می‌کنند. از این گذشته، گوهر دین را نمی‌توان تجربه عرفانی دانست؛ دین را نمی‌توان صرفاً در حالات و تجارب عرفانی خاصی خلاصه کرد. به‌نظر می‌رسد که طرفداران این نظر نه تصویر درستی از علم و معرفت علمی دارند و نه دقیقاً به سرشت دین و