دانلود پاورپوینت فنون تجزیه و تحلیل سیستمها

اختصاصی از اینو دیدی دانلود پاورپوینت فنون تجزیه و تحلیل سیستمها دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

این محصول در قالب پاورپوینت و قابل ویرایش در 116 اسلاید می باشد.

اسلاید 3

متداولترین فنون و تکنیکهایی که آنالیست را در زمینه بهبود وضع فعلی و پیشنهاد وضع آتی یاری می دهند عبارتند از:  

بررسی تقسیم کار  بررسی جریان کار  بررسی جا و مکان  کنترل فرمها  کنترل اسناد و سیستمهای بایگانی  اندازه گیری کار 

اسلاید 5

تعریف جدول تقسیم کار  

تعریف : جدول تقسیم کار جدولی است که نشان می دهد کارکنان سازمان در یک مدت معین, چه کارهایی را انجام می دهند و چه مقدار وقت صرف انجام دادن این کارها می کنند .

اسلاید 6

مزایای تهیه جدول تقسیم کار  

کسب آگاهی از بار واقعی کار و نحوه توزیع آن در عمل  شناخت محلهای تراکم کار از یک طرف و تراکم نیروی انسانی از طرف دیگر  آگاهی از تکرارها و تداخلهای وظیفه ای  آگاهی از نحوه اختصاص وقت به هر یک از وظایف و فعالیتها  آگاهی از نحوه تطبیق نوع و ماهیت وظیفه با تخصص کارکنان  کسب اطلاع از اوقات اضافی کارکنان آگاهی از تعداد واقعی نیروی انسانی مورد نیاز  ارزشیابی کار کارکنان  به دست آوردن مبنایی جهت تعیین حقوق و دستمزد کارکنان 

مقاله در مورد فن آوری اطلاعات ـ ارتباطات و مبادله اطلاعات بین سیستمها

اختصاصی از اینو دیدی مقاله در مورد فن آوری اطلاعات ـ ارتباطات و مبادله اطلاعات بین سیستمها دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه:105

 فهرست مطالب

• هدف و دامنه کاربرد………………………………………………………………

2        کلیات…………. ………….…………………………………………..………

3        مراجع الزامی ……….………….….……………………………………………

4        اصطلاحات و تعاریف………………….…….………………………………….

5   منبع موثق ………………….…………………………………………………

6   معماری  ………………….……………………………………..…………….

7        تعریف سرویس………………………………………………………..………

• System –Load request ……………..….…………………..…………………
• System – Load indication ………………..……………….…………………
• System –Load response .………………………………….…………..……..
• System –Load confirm ………………….……...……..…………….………

8      مشخصات پروتکل…..………..…….………………………………….………

8-1 خلاصه ای از واحدهای داده پروتکل (PDU ها)…………….…………………….

8-2 Load Request PDU …………………………………………….……………

8-3 Load Response PDU ……………….…………………………….…………

8-4 Groupstatus PDU …………………………………………….……………..

8-5 Group status Request PDU …………………………………………………

8-6 Load Data PDU …………………….………………………………………

8-7 عناصر عملیات  ………………………………………………………………

8-8 استفاده از سرویس های لایه ای  …………………………………………….…

الف

8-9 کد گذاری ASN.1 ……………………………………………………………

9 کلاس های شئ مدیریت شونده پروتکل بارگذاری سیستم  …………………………

9-1 کلیات  ……………………………………………………………………….

9-2 تعاریف شئ مدیریت شونده پروتکل بارگذاری سیستم  ……………………..……

9-3 تعاریف کلاس شئ مدیریت شونده پروتکل بارگذاری سیستم ….………………....

10 تطابق  ………..………………………………………………………………..

10-1 تطابق با این استاندارد ملی ……………………………………………………

10-2 اظهار تطابق …………………………………………………………………

پیوست الف (الزامی ) پروفرمای اظهار تطابق پیاده سازی پروتکل (PICS)………………

پیوست ب (الزامی )  تخصیص مقادیر شناساننده های شئ ……………………………

پیوست پ (الزامی ) عملکرد های سیستم ……………………………………………

پیشگفتار

فن آوری اطلاعات ـ ارتباطات و مبادله اطلاعات بین سیستمها ـ شبکه های محلی و شهری ـ مشخصات مشترک ـ بخش چهارم : پروتکل بارگذاری سیستم که پیش نویس ان توسط موسسه استاندارد  وتحقیقات صنعتی ایران تهیه و تدوین شده که در پانزدهمین اجلاسیه کمیته ملی استاندارد در رایانه و فرآوری داده ها مورخ 10/12/82 مورد تایید قرار گرفته است ، اینک به استناد بند یک ماده 3 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه 1371 بعنوان استاندارد ملی منتشر میشود .

برای حفظ همگامی و هماهنگی با تحولات و پیشرفت های ملی و جهانی در زمینه صنایع ، علوم و خدمات ، استانداردهایملی ایران در مواقع لزوم تجدید نظر خواهد شد و هر گونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استاندارد ها ارائه شود ، در هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه قرار خواهد گرفت .

بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده کرد . تهیه و تدوین این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی المقدور بین این استاندارد و کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .

منابع و مآخذ که برای تهیه این استاندارد بکار رفته است به شرح زیر است :

IS /IEC 15802-4,1994 :Information Technology - Telecommunication

and information exchange between systems - Local and metroplitan area networks - common specification - Part 4:System load protocol

فن آوری اطلاعات – ارتباطات و مبادله اطلاعات بین سیستم ها -شبکه های محلی و شهری – مشخصات مشترک – بخش چهارم : پروتکل بارگذاری سیستم  1             هدف و دامنه کاربرد

هدف از تدوین این استاندارد تعریف یک پروتکل بنام پروتکل بارگذاری سیستم است که بتواندحافظه پردازش داده در تجهیزات شبکه های نصب شده مطابق با استاندارد IEEE802 را

بارگذاری نماید . علاوه براین تعاریف زیر نیز در دامنه کاربرد این استاندارد آمده است :

الف ) تعریف الگوی واحد داده پروتکل (PDU) برای بارگذاری یک سیستم انتهایی

ب ) تعریف پروتکل برای بارگذاری یک سیستم انتهایی

پ ) توصیف خدمات مورد انتظاراز سیستم انتهایی بارگذاری شده (دستگاه بارپذیرLD ) بمنظور تکمیل موفق عملیات بارگذاری

ت) توصیف خدمات موردانتظاراز سیستم انتهایی بارگذاری تامین کننده بار( سرویس گر بار یا LS) بمنظور تکمیل موفق عملیات بارگذاری

ث ) تعریف قواعد دستوری اشیاء مدیریت شونده LSوLD که دستکاری پارامترهای عملیاتی   ماشین های حالت LDو LS ، اعلان سرویس گرهای  بارگذاری، و مقداردهی اولیه  بارگذاری طرف سوم را میسر می سازد.

ج)تعریف قواعد نگارشی مورد استفاده در هنگام اجرای عملیات مدیریت از طریق پروتکل مدیریت LAN/MAN استاندارد ISO/IEC802.1B

چ ) تعریف قواعد نگارشی مورد استفاده در هنگام اجرای عملیات مدیریت از طریق پروتکل مدیریت سیستم CMIP (استاندارد ISO/IEC  9596-1 ).

مشخصات این پروتکل در مورد LS به اندازه ای وارد جزئیات می شود که مورد نیاز پروتکل

بارگذاری است .تصمیمهای LS و مدیریت (از قبیل آنهایی که بایستی به عنوان نتیجه رویداد های LD یا LS انجام شوند یا وقتی که LS یا مدیر خراب می شود)موارد مربوط به پیاده سازی LS و مدیر بوده که خارج از حوزه و دامنه کاربرد این استاندارد می باشد.

این  پروتکل چگونگی حمل تصاویری را مشخص می کند که شامل داده های ( در بلوک ها ) با قالب نا معین است. محتویات و قالب بلوک های داده از جمله موارد مختص کاربردهستند. این استاندارد هیچ قیدی بر موارد زیر اعمال نمی کند :

الف ) شکل ، محتویات یا مفهوم تصاویری که ممکن است بوسیله پروتکل حمل شود.

ب ) روشی که در آن بلوک های داده بعد از دریافت توسط یک  دستگاه بارپذیر پردازش می شوند .

این استاندارد ملی پروفورمای PICS را برای تطابق پروتکل بارگذاری سیستم  منطبق با نیازمندیهاوراهنمایی های مناسب ارائه شده در استاندارد ISO/IEC9646-2 فراهم می کند.

پروژه تجزیه تحلیل و طراحی سیستمها – بخش رادیولوژی

اختصاصی از اینو دیدی پروژه تجزیه تحلیل و طراحی سیستمها – بخش رادیولوژی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

قالب : word , pdf , power point

شرح مختصر : در این مبحث که در حقیقت تحقیق و پروژه درس تجزیه و تحلیل سیستم هاست  به بررسی و تحلیل و طراحی یک سیستم برای بیمارستان می پردازد. در حال حاضراکثر بیمارستانها به سمت استفاده از سیستمهای مکانیزه و نرم افزاری  پیش رفته اند. چرا که مزایای این گونه سیتمها را به خوبی درک نموده اند و می دانند که تا چه حد می توان از نتایج اطلاعات و آمار نیز در اتخاذ تصمیمات مدیریتی بهره برداری و استفاده نمود.

در ادامه به بررسی و طراحی و پیاده سازی سیستم خواهیم پرداخت.   در این‌ گزارش‌ وضعیت‌ موجود  بخش رادیولوژی دریک بیمارستان از لحاظ  نیروی‌انسانی‌ موجود؛  گردش‌ اطلاعات‌ و فرمهای‌ مربوطه‌ و … تشریح‌ گردیده و کاستیها و محدودیتهای‌ آن‌ تبیین‌می‌گردد.

 

سرفصل :

نمودار سازمانی

نمودار سلسله مراتبی بخش رادیولوژی

بخش پذیرش OFD

بخش اداری OFD

بخش بایگانی  OFD

سیستم رادیولوژِی و سونوگرافی

نمودار سطح صفر DFD

اولیه موجودیت ها ERD

نرمال سازی

رسم ERD

دیکشنری پروژه

فرم تشریح جریان داده

فرم تشریح موجودیت

فرم تشریح ذخیره داده

جدول تصمیم گیری برای بخش تغییرات بازمانده

دانلود مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

 
مقدمه‏اى بر تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها

اهداف و موضوعات مورد بحث
در این فصل مباحث عمومى و مقدماتى تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها مورد بحث قرار مى‏گیرد. خواننده با مطالعه این فصل در مى‏یابد که اصولاً سیستم چیست، چه خصوصیاتى دارد، داراى چه ابعادى است، چه انواعى دارد، ضرورت توجه به سیستم چیست و تحلیلگر سیستم کیست.
همچنین در این فصل پس از ارائه یک طبقه بندى براى انواع سیستمها، سیستمهاى مورد نظر این کتاب را که سیستمهاى سازمانى- انسانى هستند مورد بحث قرار مى‏دهد و برخى از خصوصیات اینگونه سیستمها را برمى‏شمرد. سپس چگونگى پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم و علومى که شالوده این علم را تشکیل دادند، مورد بررسى مختصر قرار مى‏گیرد. پس از آن مطالبى کلى و کلیدى پیرامون فعالیتهائى که در تجزیه و تحلیل سیستم انجام مى‏شود بیان شده و خواننده در مى‏یابد، اصولاً تجزیه و تحلیل سیستم چگونه انجام مى‏شود.
تفاوتهاى دیدگاهها از علم تجزیه و تحلیل و دیدگاه این کتاب از علم تجزیه و تحلیل سیستم و نیز ارتباط فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم با فراروند مهندسى نرم‏افزار، در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت و مهندسین نرم‏افزار جایگاه خود را در برخورد با مطالب این کتاب در مى‏یابند.
در انتها نیز مهمترین خصوصیت تجزیه و تحلیل سیستم که رهیافتى بودن آن است مورد بحث قرار گرفته و اهدافى که از تجزیه و تحلیل سیستم دنبال مى‏شود به همراه مفاهیم تفکر سیستمى به طور مختصر بیان مى‏شود.
نکات قابل توجه براى یادگیرى
این فصل، دید اولیه و اساسى را به خواننده براى ورود به مباحث اصلى کتاب که در فصول آینده مطرح مى‏شود مى‏دهد و بسیارى از نکات کلیدى براى یادگیرى فصول آینده در این فصل مطرح مى‏شود. پیشنهاد مى‏شود که مطالعه این فصل با دقت کافى انجام شود.
بحث پیرامون چگونگى پیدایش این علم، براى درک بهتر خواننده از مطالب و پیدا کردن دید کافى براى مباحث بعدى است. به خاطر سپردن جزئیات این مباحث لزومى ندارد. اما خواننده باید کلیات را تشخیص دهد.

فهرست
1-1- سیستمها در محیط اطراف ما
2-1- انواع سیستمها، سیستمهاى سازمانى-انسانى
3-1- سیر تحول و پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم
4-1- نگاهى کلى به فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم
5-1- دیدگاهها از علم تجزیه و تحلیل سیستم
6-1- رهیافتى بودن تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها
7-1- اهداف عمومى تجزیه و تحلیل سیستم
8-1- تفکر سیستمى
1-1- سیستمها در محیط اطراف ما
1-1-1- سیستم
سیستم کلمه‏اى است که براى گوش اغلب ما آشنا است. از این عبارت هر روزه استفاده مى‏کنیم و یا به نحو غیر مستقیم با آن سر و کار داریم. با نگاهى گذرا به محیط اطراف خود، سیستمهاى مختلفى را مشاهده مى‏کنید. وقتى از خانه بیرون مى‏روید و وارد خیابان مى‏شوید، در خیابان اتومبیل‏ها محدوده خاصى براى حرکت خود دارند و افراد پیاده نیز همینطور. اتومبیل‏ها در محدوده سواره رو از نیمه سمت راست مسیر حرکت مى‏کنند. بدین ترتیب تصادفى بین اتومبیل‏هائى که خلاف جهت یکدیگر حرکت مى‏کنند رخ نمى‏دهد. میانه خیابان با خط سفیدى مشخص شده است. این خط در حالتهاى ممتد یا مقطع ایجاد مى‏شود و هر کدام از این حالتها، معناى خاصى براى رانندگان دارند. افراد پیاده در پیاده‏روئى که معمولاً در دو حاشیه خیابان تعبیه شده حرکت مى‏کنند. محل تقاطع مسیر افراد پیاده با خیابان بصورت خط کشى شده مشخص و براى رانندگان و عابران معناى خاصى دارد. اتومبیل‏ها براى حرکت و توقف در خیابانها از مقررات خاصى تبعیت مى‏کنند. ...
همه آنچه که گفته شد، از وجود سیستمى در مدیریت معابر و عابرین پیاده یا سواره حکایت مى‏کند. البته ما هر روزه با چنین سیستمى سروکار داریم، اما ممکن است با دید یک سیستم به آن نگاه نکنیم. اشتباه نکنید، این سیستم فقط مقررات راهنمائى و رانندگى نیست. بلکه این مقررات فقط بخشى از این سیستم را تشکیل مى‏دهد. عابرین، پلیس، اتومبیل‏ها، خیابانها، چراغهاى راهنمائى، تعاریف و پیش‏فرض‏ها، خطکشى‏ها و ... اجزاء دیگر این سیستم را تشکیل مى‏دهند و وقتى همه اینها دست به دست هم دهند و همه اجزاء، وظایف خود را به خوبى انجام دهند، آنوقت مى‏گوئیم این شهر سیستم عبور و مرور مناسبى دارد.
از خیابان عبور مى‏کنید و براى دریافت حقوق خود وارد بانک مى‏شوید. در محوطه بانک چندین کارمند در محل‏هاى خاصى که طبق خصوصیات مشخص در کنار یکدیگر قرار گرفته حضور دارند. بر بالاى سر هر یک از کارمندان تابلوئى نصب شده و وظیفه هر یک را مشخص مى‏کند. هر یک از این کارکنان مشغول انجام دادن کار خاصى است. به باجه پس‏انداز مراجعه مى‏کنید و دفترچه خود را ارائه مى‏کنید. پس از رسیدن نوبت شما در صف انتظار، کارمند به مجموعه‏اى از کارت‏ها که در کنار وى طبق نظم بخصوصى (که شاید براى شما چندان مشخص نباشد) چیده شده است مراجعه و کارتى را خارج مى‏کند. سپس وى عملیاتى را روى کارت و دفترچه شما انجام داده و پس از پرسیدن مبلغى که مى‏خواهید دریافت کنید، برگه‏اى از دفترچه رإ؛ؤؤ به شما مى‏دهد تا امضاء کنید. سپس وى پس از انجام عملیاتى دیگر، دفترچه را در جعبه باجه کنارى (صندوق) قرار مى‏دهد و ...
اینها هم همه نشانگر سیستم خاصى است که در بانک مورد نظر حکم‏فرما است. گاهى اوقات در مقایسه بین دو بانک مختلف، مى‏گوئید فلان بانک کار را سریعتر انجام مى‏دهد یا بهمان بانک بهتر است. معیار شما براى بهتر بودن یک بانک چیست؟ احتمالاً خواهید گفت، انجام سریع‏تر کار، ارائه خدمات بیشتر، نظم، احترام و ادب کارکنان و ... اما در یک جمع بندى ممکن است به این نتیجه برسید که بانکى که سیستم بهترى داشته باشد، همه اینها را بدست خواهد آورد. پس بانکى بهتر است که داراى سیستم بهترى باشد.
2-1-1- سیستمهاى پیچیده‏تر و متشکل از زیر سیستمها
سیستم عبور و مرور و سیستم بانک سیستمهائى هستند که مکانیزم عملکرد آنها تا حد بسیار زیادى براى شما روشن است. اما شما ممکن است با سیستمهاى پیچیده ترى هم سروکار داشته باشید. بیائید به یک سفر شما با هواپیما نگاه کنیم.
فرض کنید قصد مسافرت دارید و مى‏خواهید از هواپیما براى مسافرت استفاده کنید. به دفتر مسافرتى خود مى‏روید و به کارمند مربوطه، زمان و مقصد سفر خود را اعلام مى‏کنید. وى با استفاده از کامپیوتر خود، نزدیک‏ترین زمان و مسیرهاى میانى را مشخص کرده و به شما اعلام مى‏کند. شما نیز یکى از پروازها را انتخاب کرده و وى بلیط این پرواز را با دریافت وجه مربوطه براى شما صادر مى‏کند. وى همچنین صدور بلیط شما را در سیستم کامپیوترى خود که وصل به سیستم کامپیوترى مرکزى هواپیمائى است، اعلام مى‏کند تا جاى شما در آن پرواز محفوظ بماند. در تاریخ مقرر به فرودگاه مى‏روید. ابتداى درب ورودى فرودگاه، کیف و ساک شما را در دستگاهى قرار داده و آنرا بازرسى مى‏کنند و شما را نیز مورد بازرسى بدنى قرار مى‏دهند. سپس به محل تحویل بار رفته از بین باجه‏هاى مختلف تحویل بار، شماره پرواز خود را در یکى از باجه‏ها شناسائى مى‏کنید و بلیط خود را به آن باجه ارائه کرده و بار خود را تحویل مى‏دهید. کارمندى که در آن باجه ایستاده است، تکه‏اى از یک برچسب را بر دسته ساک شما چسبانده و تکه دیگرى را بر روى بلیط شما مى‏چسباند. اگر دقت کنید، شماره روى هر دو تکه برچسب یکسان است. سپس وى ساک شما را روى ریلى که دهها ساک دیگر بر روى آن درحال حرکت است قرار داده و ساک از محوطه خارج مى‏شود. او به شما کارت پروازى مى‏دهد که با رنگ خاصى مشخص شده و شماره صندلى شما بر روى آن نوشته شده. شماره دیگرى نیز بر روى آن نوشته شده که شماره سریال کارت‏ها است. ...
اگر بخواهیم به همین صورت تنها جزئیات سفر شما با هواپیما را شرح دهیم، سراسر این کتاب تنها به همین موضوع اختصاص پیدا خواهد کرد. همه این موارد نشان دهنده وجود زیر سیستمهاى مختلفى است که در یک فرودگاه، پرواز هواپیماها را پشتیبانى و مدیریت مى‏کند. به عبارت دیگر، سیستم فرودگاه و هواپیمائى، از چندین زیر سیستم مختلف ساده یا پیچیده تشکیل شده است. یک زیر سیستم وظیفه ذخیره جا و صدور بلیط را بر عهده دارد. زیر سیستم دیگر بازرسى و امنیت پرواز، دیگرى کنترل بلیط و صدور کارت پرواز، دیگرى جمع‏آورى، حمل و توزیع بار. برخى دیگر از این زیر سیستمها عبارتند از :
زیرسیستم نگهدارى تاسیسات فرودگاه.
زیرسیستم حمل و نقل مسافران در محوطه پرواز.
زیرسیستم نظافت محوطه فرودگاه.
زیرسیستم بازبینى فنى هواپیماها.
زیرسیستم تامین منابع و سوخت هواپیما.
زیرسیستم نظافت داخل هواپیما.
زیرسیستم تامین تغذیه پرواز مسافران.
زیرسیستم کنترل و هدایت پرواز (برج مراقبت).
زیرسیستم ایمنى باند پرواز.
زیرسیستم جلوگیرى از ورود پرندگان به باند پرواز.
....
تعداد این زیر سیستمها بسیار زیاد است. هر یک وظیفه خاصى را بر عهده دارد. اما نکته بسیار مهم در آن است که تمام این زیر سیستمها با نظم بسیار زیاد، با هم هماهنگ هستند. اگر از شما سئوال کنند که کدامیک از این زیر سیستمها داراى اهمیت زیادى است، ممکن است بگوئید زیرسیستم کنترل و هدایت پرواز (برج مراقبت). پاسخ شما درست است. زیرا جان همه سرنشینان، به هدایت درست این زیرسیستم بستگى دارد. اما باقى زیرسیستمها نیز اهمیت کمى ندارند. اگر یکى از زیر سیستمهاى به نظر کم اهمیت، مثلاً زیر سیستم حمل بار مسافران، دچار اشکال شود و کار خود را به خوبى انجام ندهد، فعالیت باقى زیر سیستمها نیز دچار اختلال مى‏شود. همه در هواپیما منتظر نشسته و همه چیز آماده است، بجز بار. بسیارى از اوقات تاخیرهائى که در پروازها بوجود مى‏آید، ناشى از تاخیر عملکرد یکى از این زیرسیستمهاى به ظاهر کم‏اهمیت است.
از طرف دیگر، در همان هنگامى که آن کارمند، بار شما را روى ریل قرار مى‏دهد، چندین ساک و چمدان و بسته دیگر نیز از باجه‏هائى که مقصد پرواز آنها شهر دیگرى است روى همان ریل قرار مى‏گیرد. تفکیک بسته‏ها چگونه انجام مى‏گیرد. چقدر عصبانى خواهید شد، اگر در مقصد اصفهان پیاده شده و متوجه شوید که ساک شما اشتباها به شیراز فرستاده شده است!
3-1-1- اهمیت سیستم
به نظر شما، آیا بدون وجود یک سیستم منظم، دقیق و حساب شده، مى‏توان یک فرودگاه را مدیریت نمود؟ فرض کنید که به شما سرمایه کافى براى تاسیس یک فرودگاه بین‏المللى را بدهند و بگویند هر کجا که خواستید این فرودگاه را بسازید و به هر گونه که خواستید سازماندهى کنید (البته فقط فرض کنید!). آیا با ساختن چند سالن و اسفالت کردن یک تکه زمین به عنوان باند و استخدام چند کارمند کار تمام مى‏شود؟ آیا اگر این فضا نیز ساخته شد و کارمندانى را استخدام کردید، مى‏توانید این کارمندان را سازماندهى کنید؟ مثلاً به ده‏نفر بگوئید شما بارها را حمل کنید، ده‏نفر دیگر را مامور امنیت کنید، بیست نفر را مامور برج مراقبت کنید و ... من که حاضر به مسافرت از چنین فرودگاهى نخواهم بود، شما را نمى‏دانم! چون احتمال دارد که چند روز براى سوار شدن به هواپیما در این فرودگاه معطل بمانم و آخر سر بجاى جده، سر از آنکارا در بیاورم. تازه اگر هواپیما اشتباها وارد سالن ترانزیت نشود!
کجاى کار ایراد دارد؟ مگر فرودگاه شما ساختمان و باند و کارمند و تجهیزات ندارد؟ چرا دارد. مگر فرودگاه شما سرمایه کافى ندارد؟ چرا دارد. پس عیب کار از کجاست؟ حدس شما درست است، عدم ایجاد سیستم. شما همه چیز را فراهم کرده‏اید بجز سیستم. و بدون سیستم هیچکدام از این تجهیزات و پرسنل و ساختمان قابل استفاده نخواهد بود. حتى سیستم باید قبل از اینها تهیه شود. سیستم است که مشخص مى‏کند که باند چگونه باید باشد، سالنهاى ترانزیت و سالنهاى تعمیر هواپیما کجا باید باشند، مشخصات هر یک از سالنها چگونه باید باشد و ... اشتباه نکنید، سیستم مهندسى راه و ساختمان نیست. مشخصات فنى باند و ساختانها توسط مهندسین راه و ساختمان تعیین مى‏شود، جهت باند توسط کارشناسان هواشناسى، عرض باند توسط کارشناسان هوافضا و ... ولى اینکه باند و ساختمانها چه نسبتى به هم داشته باشند، کجا بنا شوند و امثال آن بر عهده یک کارشناس سیستم است. ممکن است مشخصات فنى باند و ساختمانها بسیار درست ایجاد شده باشد، اما براى عبور دادن مسافران و رسیدن به پارکینگ هواپیما مجبور شویم از باند عبور کنیم. یا اینکه براى بردن هواپیماها از پارکینگ به آشیانه و یا سالن تعمیرات، مجبور به عبور از جلو سالن ترانزیت و از داخل پارکینگ اتومبیل‏هاى مسافران باشیم. چقدر تعجب مى‏کنید اگر ببینید یک بوئینگ 747 در کنار اتومبیل شما در پارکینگ فرودگاه "پارک" شده باشد!
سازماندهى پرسنل، فعالیتها، زیر سیستمها و همه و همه اینها توسط ایجاد یک سیستم مناسب در چنین فرودگاهى انجام مى‏شود. سیستم، همه چیز یک فرودگاه و یک سازمان است. شاید در نظر اول زرق و برق تجهیزات، هواپیماها و سالن‏ها بیشتر به چشم آید تا سیستم. اما در اصل همه چیز در آن سیستم خلاصه مى‏شود. اگر سیستم فرودگاه از هم بپاشد، هیچیک از تجهیزات و سالن‏ها و ... بکار نخواهد آمد. شما نیز در صورتى که بخواهید چنین فرودگاهى را بنا کنید، بهتر است ابتدا یک تیم تجزیه و تحلیل سیستم از افراد زبده را تشکیل داده و سیستم فرودگاه را تهیه کنید، سپس نسبت به خرید زمین و ساخت ساختمان آن اقدام کنید.
متاسفانه ممکن است با نقیض مطالبى که بیان شد نیز مواجه شوید. احتمالاً سازمانها و اداراتى را دیده‏اید که با روش ساخت همان فرودگاه مورد بحث، سازماندهى شده و مشغول به کار هستند. ارباب رجوع و مشترى سرگشته که در انتخاب سازمان یا اداره مربوطه اختیارى ندارد و به نوعى مجبور به مراجعه به آن سازمان است، بین اتاقها و میزها و طبقات مختلف سرگردان و اینطرف و آنطرف مى‏رود. کارمندان هم خود نمى‏دانند که چه باید بکنند، از وظایف و اختیارات خود به خوبى اطلاع ندارند و ... همه اینها نشانه عدم وجود سیستم مناسب است. این سازمانها با تعیین یک مدیر و استخدام چند کارمند فعالیت خود را آغاز مى‏کنند و در همان ابتداى کار، مدیر هر کارمند را مامور انجام کارى مى‏کند و بدین ترتیب فعالیت سازمان، بدون هیچ بررسى و هیچ ارزیابى شروع مى‏شود و سالیان سال هم به همان وضع ادامه پیدا مى‏کند. در حین کار، هرکجا مشکلى پدیدار شد، با تغییر یک فرم یا ایجاد یک فرم دیگر مشکل را ظاهراً بر طرف مى‏کنند. در چنین سازمانهائى صدها فرم و برگه مختلف وجود دارد که برخى اوقات هیچیک از پرسنل نمى‏داند که یک فرم بخصوص چرا باید تکمیل شود، و از آن چه استفاده‏اى مى‏شود. بایگانى‏ها از انبوهى از فرم‏ها و پرونده‏هائى که هرگز خوانده نمى‏شود پر شده است. هر روزه ارباب رجوع‏هائى را مشاهده مى‏کنید که از این اتاق به آن اتاق سرگردانند و از انجام نشدن کار خود گلایه مى‏کنند. افرادى را مشاهده مى‏کنید که سالها است پیگیر انجام یک کار نه چندان پیچیده هستند. ممکن است فردى را مشاهده کنید که پیگیر پرونده‏اى که پدربزرگ وى تشکیل داده است باشد، و هنوز این پرونده به نتیجه نرسیده باشد. این یک شوخى نیست و مثالهاى واقعى از آن وجود دارد. همه این سختى کار و این چرخه‏هاى پایان ناپذیر و این هفت‏خوان‏ها را عادى، و جزء طبیعت کار ادارى مى‏دانند. اما در حقیقت چنین نیست. عدم وجود سیستم مناسب است که وضع را به چنین شکلى درآورده است. اهمیت ندادن به سیستم و گاه اصولاً عدم اطلاع از موجودیتى به نام سیستم، سازمان را گریبانگیر چنین مشکلاتى مى‏کند.

4-1-1- مسئله پیچیدگى و نیاز به سیستم
سیستمهاى مختلف داراى پیچیدگى‏هاى مختلفى نیز هستند. سیستم عبور و مرور یک شهر بزرگ در مقایسه با سیستم عبور و مرور یک روستا بسیار پیچیده‏تر و داراى مشکلات بیشتر است. و همینطور سیستم کنترل فرودگاه و هواپیمائى، بسیار پیچیده‏تر از سیستم یک تعاونى اتوبوسرانى در یک شهرستان کوچک است. هر چه پیچیدگى سیستم افزایش پیدا مى‏کند، نیاز آن سازمان به سیستم منظم‏تر، منسجم‏تر و حساب شده‏تر بیشتر مى‏شود. به عبارت دیگر، وجود یک سیستم کارا و دقیق براى یک سازمان داراى ساختار پیچیده، اهمیت بسیار زیادترى از یک سازمان با ساختار ساده دارد.
5-1-1- تجزیه و تحلیل سیستم، تحلیلگر سیستم
قصد ما از بیان مطالب مطرح شده در این کتاب، آشنائى خواننده با فنونى است که چگونگى بررسى و ایجاد و سازماندهى یک سیستم صحیح را در یک سازمان مشخص مى‏کند. این فنون، فنون "تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم"، و شخصى که این فنون را بکار مى‏گیرد، "تحلیلگر سیستم" نامیده مى‏شوند. هدف یک تحلیلگر سیستم، بررسى و ایجاد سیستمى است که بتواند فعالیت یک سازمان را هدایت و سازماندهى کند. یک تحلیلگر سیستم یا یک سیستم جدید را براى سازمانى جدید (نظیر همان فرودگاه در دست ساخت)، ایجاد مى‏کند و یا سیستمى را که در یک سازمان در حال کار وجود دارد اصلاح کرده و سیستم مناسبى را جایگزین آن مى‏کند. در فصول آینده تعاریف دقیق‏ترى از سیستم و تحلیلگر سیستم ارائه خواهیم کرد.

2-1- انواع سیستمها، سیستمهاى سازمانى-انسانى
1-2-1- تنوع سیستمها
سیستمها محدود به سیستمهائى که در سازمانها و فرودگاهها وجود دارند نمى‏شود.
اتومبیل شما سیستم کامل و پیچیده‏اى است. این سیستم از زیر سیستمهاى مختلفى تشکیل مى‏شود. یک زیر سیستم وظیفه سوخت‏رسانى را برعهده دارد، زیر سیستم‏دیگر برق را به موتور مى‏رساند. زیر سیستم دیگر عمل احتراق را کنترل مى‏کند. یک زیر سیستم تهویه هواى داخل اتاق را کنترل مى‏کند و ...
به بدن خود نگاه کنید. بدن شما یک سیستم بسیار پیچیده است و از زیر سیستمهاى پیچیده دیگرى تشکیل مى‏شود. زیر سیستم جریان خون، زیر سیستم تنفس، زیر سیستم اعصاب، زیر سیستم کنترل حرکت، زیر سیستم بینائى و .... همه اینها در کنار یکدیگر، بعلاوه روح، انسان را تشکیل مى‏دهند.
چرخه حیات طبیعت، حرکت روز و شب و تولد و مرگ موجودات زنده و حرکت چرخه اکوسیستم، ارتباط گیاهان و جانواران و نقش هر یک از آنان در این چرخه، همه نشان از وجود سیستمى بسیار دقیق و منظم را مى‏دهد. خداوند حکیم در کتاب مبین انسان را به تعقل در آن (و کشف سیستم و پدید آورنده آن) دعوت مى‏کند :
"ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الیل و النهار و الفلک التى تجرى فى‏البحر بما ینفع الناس و ما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها و بث فیها من کل دابه و تصریف الریاح و السحاب المسخر بین السماء و الارض لایات لقوم یعقلون"
{P - سوره مبارکه بقره، آیه 164. همچنین ببینید : آل عمران 190، انعام 73، یونس 3، هود 7، انبیاء3، فرقان 2، عنکبوت 44، روم 8. P}
"محققا در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهائى که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبى که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن زمین را پس از مرگ زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و در تغییر مسیر بادها و ابرهائى که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‏هائى است براى مردمى که عقل دارند و مى‏اندیشند."
کهکشانها و کل جهان خلقت، بیانگر سیستم بسیار عظیمى است که بصورت منظم و کاملا دقیق و حساب شده و تابع قوانین و مقررات خاص ایجاد شده است. نظریه انبساط و انقباض جهان حاکى از سیستمى است که کل جهان و کهکشانها را از یک ماده اولیه خلق و منبسط نمود، و زمانى این انبساط معکوس گردیده و انقباض آغاز مى‏شود و کل جهان به سمت همان ماده اولیه باز مى‏گردد :
"یوم نطوى السماء کطى السجل للکتب کما بدانا اول خلق نعیده وعدا علینا انا کنا فاعلین"
{P - انبیاء P 104}
"در آن روز که آسمان را چون طومارى در هم مى‏پیچیم، همان گونه که آفرینش آن را آغاز کردیم، آن‏را باز مى‏گردانیم، این وعده‏اى است بر ما و قطعاً آنرا انجام خواهیم داد."
خانواده شما نیز داراى سیستم خاصى است. این سیستم نمونه یک سیستم اجتماعى است. روابط بین افراد، وظایف هر یک، مقررات و آئین‏نامه‏هاى ننوشته ولى درحال اجرا، بعلاوه اعضاء خانواده این سیستم را تشکیل مى‏دهند.
آموزش در یک دانشگاه از طریق یک سیستم انجام مى‏شود، روالهاى ثبت‏نام، انتخاب واحد، حذف و اضافه و فارغ التحصیلى، از جمله روالها و زیر سیستمهاى این سیستم هستند.
حتى گداها هم براى خود سیستم خاصى دارند. اگر شخصى بدون در نظر گرفتن این سیستم، و تنها با پوشیدن یک لباس ژنده و کثیف به گدائى بپردازد، احتمالاً کتک سختى از سایر گدایان منطقه خواهد خورد! وى باید تابع سیستم آنها باشد.
پس هر چیز از کل جهان هستى گرفته تا یک سلول، از سیستم یک کشور و دولت گرفته تا سیستم یک باجه پستى با یک نفر کارمند و از سیستم اجتماعى جهان گرفته تا سیستم خانواده شما، همه داراى یک سیستم هستند. حتى آن سازمانى که بحث آن شد و آن فرودگاه تازه ساز نیز داراى سیستم است. منتهى سیستم آن به نحو مطلوب و حساب شده ایجاد نشده است. ما در میان میلیاردها و یا بى‏نهایت سیستم قرار گرفته‏ایم.
2-2-1- طبقه بندى سیستمها
سیستمها داراى انواع متفاوتى هستند، یک طبقه بندى از سیستمها مى‏تواند به شکل زیر باشد :
{P - البته طبقه بندى ارائه شده، فقط براى درک بهتر مفاهیمى است که قصد انتقال آن را داریم. در این مورد تاکنون هیچ طبقه‏بندى جامعى که همه آنرا به صورت قطعى پذیرفته باشند ارائه نشده است (یا حداقل نویسنده از وجود آن اطلاعى ندارد). طبقه‏بندى‏هاى دیگرى هم در این زمینه به نظر نویسنده مى‏رسد که شاید از برخى موارد کاملتر و جامعتر از این طبقه‏بندى باشد، اما طرح آنها ما را از بحث اصلى دور خواهد ساخت. P}
سیستمهاى طبیعى (مثل سیستمهاى بیولوژیک و اکولوژیکى و کهکشانها).
سیستمهاى مصنوعى (ابزارها، پل‏ها، سیستمهاى سازمانها، سیستمهاى ریاضى)
سیستمهاى سخت‏افزارى
{P - با سیستمهاى سخت‏افزارى و نرم‏افزارى کامپیوترى اشتباه نشود. سخت‏افزار در بعد کلى آن شامل تجهیزات و لوازم داراى بعد فیزیکى مى‏شود و نرم‏افزار، شامل مستندات، نوشته‏ها، روابط، مقررات، برنامه‏ها و امثال آن مى‏گردد. P}
سیستمهاى الکتریکى - مکانیکى (موتور اتومبیل).
سیستمهاى الکترونیکى (رادیو).
سیستمهاى تاسیسات.
سیستمهاى ساختمانى (معمارى و راه‏وساختمان).
...
سیستمهاى نرم‏افزارى
سیستمهاى اجتماعى (خانواده، فرهنگ‏اجتماع، ارتباطات‏اجتماعى و...).
سیستمهاى سازمانهاى انسانى
سیستمهاى مدیریت کلان (دولتى، قوانین، برنامه‏ریزى‏ملى، ...).
سیستمهاى مدیریت خرد (اداره، شرکت، موسسه، سیستمهاى انسان - ماشین
و صنعتى).
...
با دقت به این طبقه بندى ارائه شده، تا حد زیادى جایگاه سیستمهاى مورد بحث در این کتاب مشخص مى‏شود. بحث ما در این کتاب نه در مورد سیستمهاى مکانیکى است و نه در تجزیه و تحلیل سیستمهاى اجتماعى. ما در مورد سیستمهائى صحبت خواهیم کرد که در یک سازمان متشکل از عوامل انسانى مورد استفاده قرار مى‏گیرد. سازمانهاى متشکل از عوامل انسانى، سازمانهائى هستند که انسانها و روابط بین آنها مهمترین عناصر سازمان و سیستم را تشکیل مى‏دهند. این سازمانها مى‏توانند یک سازمان ادارى، یک شرکت یا موسسه تجارى و حتى یک مجموعه نظامى باشند.
در چنین سیستمهائى دو عنصر داراى اهمیت است و سیستم بر محور این دو عنصر شکل مى‏گیرد، سازمان و انسان. این سیستمها از دیدگاه خارجى با سازمانى مواجه هستند که هدف سیستم، رساندن این سازمان به اهداف خود مى‏باشد. به عبارت دیگر هدف سیستم در هدف سازمان خلاصه مى‏شود. از طرفى دیگر این سیستمها با انسانها سروکار دارند و مهمترین موجودیت و پرتنش‏ترین و پیچیده‏ترین عنصرى که سیستم با آن مواجه است انسانها هستند. در یک اتومبیل انسان به عنوان راننده نقشى اساسى دارد. ولى نقش انسان در این اتومبیل در مقایسه با یک سازمان ادارى با 50 نفر پرسنل چندان زیاد نیست. در اتومبیل کلیه فعالیتهاى سیستمها بصورت مکانیکى والکتریکى کنترل مى‏شود و راننده تنها با گرداندن فرمان و فشار روى پدالهاى گاز و ترمز آنرا هدایت مى‏کند. امادر یک سازمان با 50 نفر پرسنل، کلیه فعالیتها به واکنش‏هاى افراد مختلف وابسته است و افراد هستند که فعالیت سازمان را انجام مى‏دهند.
به همین دلیل سیستمهائى که در این کتاب مورد بحث قرار مى‏گیرد را سیستمهاى سازمانى - انسانى مى‏نامیم. این سیستمها داراى خصوصیاتى هستند که در طول این کتاب بتدریج با این خصوصیات آشنائى بیشترى پیدا مى‏کنیم.
3-2-1- واکنش انسانها در پذیرش تغییرات در سیستمها
یکى از مهمترین خصوصیات سیستمهاى سازمانى - انسانى که این سیستمها را از سایر سیستمها متمایز مى‏کند، واکنش انسانها در پذیرش تغییرات است. آیا هیچگاه اتومبیل را دیده‏اید که وقتى لاستیک آنرا تعویض مى‏کنید به شما اعتراض کند و بگوید "من فقط با همان لاستیک سابق کار مى‏کنم!"؟ یا وقتى بخواهید رنگ آنرا تغییر دهید به شما اعتراض کند؟ قطعاً اینطور نیست، مگر آنکه خیالاتى شده باشید. اما سیستمهائى که با انسانها سروکار دارند چنین مشکلى را دارند. بسیارى از انسانها با تغییرات مقابله مى‏کنند و پذیرش روشهاى نو و کنار گذاشتن روشهاى قدیمى، از نظر آنان خطائى است که جوانان همواره مرتکب مى‏شوند. این‏کار از نظر آنان شکستن سنت‏هاى پیشینیان و افرادى است که از نظر آنان پیراهن بیشترى در این کار پاره کرده‏اند. این مقابله همواره وجود داشته است.
"آیا آمده‏اى تا ما را از آنچه پیشینیان را بر آن یافتیم منصرف کنى؟"
{P - یونس P 78}
"مى‏گویند : »آنچه از پدران خود یافته‏ایم ما را بس است«، آیا اگر پدران آنها چیزى نمى‏دانستند و هدایت نیافته بودند (،باز از آنان پیروى مى‏کنند)؟"
{P - مائده P 104}
از طرف دیگر انسانها بر خلاف ادوات مکانیکى و الکترونیکى که تطابق با محیط چندان مفهومى براى آنها ندارد، با محیط اطراف خود خو گرفته و خود را با آن تطبیق مى‏دهند. نمى‏توان انسانى را که به زندگى در یک روستاى خوش آب و هوا عادت کرده، بطور ناگهانى به شهرى شلوغ و پر سروصدا بیاورید تا در آنجا ساکن شود. همانطور که نمى‏توان یک شهرنشین را که به امکانات و سروصداى شهر عادت کرده براى زندگى به روستا ببرید. به همین دلیل نیز افرادى که در یک سیستم قدیمى و معیوب و کند، سالیان درازى فعالیت کرده‏اند، به سادگى سیستمى پرزرق و برق و پر تحرک را که از ادوات و تجهیزات جدیدى استفاده مى‏کند نمى‏پذیرند. و بزرگترین مشکل یک تحلیلگر سیستم همین موضوع است. آنها از برخورد با سیستم جدید واهمه دارند، و این ترس ممکن است منجر به درگیر شدن با تحلیلگر و مقابله با فعالیتهاى وى نیز بشود. بدین لحاظ تحلیلگر سیستم، نه تنها باید در زمینه سیستم مسلط باشد و بتواند سیستم را بطور مناسب بررسى و طراحى کند، بلکه باید بتواند به گونه‏اى با افراد و انسانها برخورد نماید که اعتماد آنها جلب شده و بتواند این واهمه از تغییر را از بین ببرد. یک تحلیلگر مانند پزشکى است که با برخورد روانشناسانه و دوستانه، نه تنها بیمار خود را راضى مى‏کند که زیر تیغ تیز جراحى وى قرار گیرد، بلکه بیمار از انجام این عمل و اینکه توسط چنین پزشکى مورد جراحى قرار گرفته احساس خشنودى مى‏کند. همانطور که آن پزشک تنها بر ساختمان بدن و بیماریهاى آن تسلط ندارد، بلکه روحیات بیمار خود را نیز مد نظر داشته و به آن اهمیت کافى مى‏دهد، تحلیلگر نیز باید علاوه بر تسلط کافى به سیستم و چگونگى طراحى آن، چگونگى برخورد با انسانها را به نحو مطلوب بداند و خصوصیات آنها را به خوبى بشناسد. تحلیلگرى که همچون برخى پزشکان با چند دستیار گردن کلفت، بر سر بیمار بدبخت ریخته و دست و پاى او را گرفته و وى را براى عمل جراحى بیهوش کنند، هرگز موفق نخواهد شد تا سیستم یک سازمان را مورد اصلاح قرار دهد.
3-1- سیر تحول و پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم
با رشد قدرت تفکر و سازماندهى انسان، در طى قرون متمادى، شناخت انسان نسبت به روش انجام فعالیتها و سازماندهى، روز به روز بیشتر شد. در طى گذر انسان از عصر شکار که در آن مدیریت مبتنى بر قدرت مستقیم و آمرانه بود، به عصر کشاورزى، عصر صنعتى و سپس عصر فراصنعتى که بتدریج مدیریت تخصصى جاى اعمال قدرت مستقیم را گرفت و اهمیت دانش بتدریج افزایش یافته و اهمیت مهارت بازو وفعالیتهاى دستى کاهش پیدا کرد، علم سیستم به عنوان یکى از مبانى این تحولات، رشد چشمگیرى پیدا کرد (شکل 1-1). در این میان مدیریت با گذر از روشهاى آمرانه در سطوح خانواده و سپس تشکیلات قبیله‏اى و تشکیلات حکومتى، به روشهاى مبتنى بر تخصص و دانش در مدیریت و سازماندهى اقتصادى و ادارى دست یافت (شکل 2-1).
منسیوس نویسنده چینى در 500 ق‏م معتقد بود بکار بردن سیستم و استفاده از متدولوژى صحیح و ایجاد مدلهاى منظم، لازمه مدیریت است [م‏ک‏م75]. یونانیان باستان جزئیات کار را مورد مطالعه قرار دادند و از آن براى افزایش کارائى بوسیله موسیقى‏هاى ریتم‏دار استفاده مى‏کردند. برنامه‏ریزى در عهد قدیم و سازماندهى، نشاندهنده وجود اعتقاد به ماهیت سیستم بوده است. هر چند که در آن زمان روشهاى کلاسیک و مدونى براى سازماندهى بوجود نیامده بود، و مطالعه‏اى بر چگونگى انجام فعالیتها و چگونگى سازماندهى انجام نشده بود، ولى این موضوع به معناى عدم وجود سیستم و عدم سازماندهى نبود. سازمانهاى تجارى در دنیاى قدیم و اداره آنها همه نشان از بکارگیرى و آشنائى با سیستم بود. حرکت‏هاى عظیمى که در دنیاى قدیم انجام شده است، بدون ایجاد سیستم بسیار منظم و ایجاد سازمانى عظیم عملى نبوده است. مواردى چون ساخت اهرام مصر، و لشگرکشى کوروش با چند میلیون سرباز، با در نظر گرفتن دانش و تجهیزات و وسائل آن موقع یک اعجاز به حساب مى‏آید. تصور آنکه با آن سطح از دانش و ملزومات، چنین کارى در امروز انجام شود، براى مدیران و فرماندهان ارشد امروزى بسیار مشکل است.






1-3-1- نظریه مدیریت علمى
سیستم خط تولید در اولین بار در کارخانه کشتى‏سازى ونیز تشکیل شد. آنها سیستم انباردارى خاصى را ایجاد نمودند و ساخت وسائل و قطعات کشتى به صورت استاندارد در آمد. به صورتى که این قطعات در ساخت تمام کشتى‏هاى مشابه مورد استفاده قرار مى‏گرفت و این شاید اولین حرکت در جهت ایجاد یک استاندارد بود. از 1800 به بعد عواملى نظیر افزایش راندمان و کاهش هزینه و ... در انقلاب صنعتى، باعث شد تا نیاز به مدیریت علمى و شناخت سیستمها ایجاد شود و دانشمندان مختلفى از جمله تیلور، دستورالعملهائى را براى این موارد ابداع نمایند. باید سرعت کار ماشینها با نوع کارى که بوسیله آنها انجام مى‏شود، هماهنگ باشد. براى این منظور، هر قسمت از کار به اجزاء کوچکتر تقسیم مى‏شد و هر جزء توسط یک شخص معین یا ابزار یا ماشین مخصوص انجام مى‏شد. به این ترتیب استانداردهائى براى تعیین زمان انجام هر کار بوجود آمد. نظریه مدیریت علمى تیلور در 1878 شکل گرفت و کامل شد. تیلور متوجه شد، وظیفه مشخصى براى مدیریت کارخانه‏هاى صنعتى وجود ندارد و روشى خاص براى تشویق کارگران به منظور افزایش کارائى دستگاههاى صنعتى موجود نیست. مدیران براى حل مسائل و مشکلات روزانه، یا طرح برنامه‏هاى آینده، از یک روش منظم و سیستماتیک علمى، تبعیت نمى‏کنند و براى تعیین روش صحیح کار، تشخیص وسایل و ابزارهاى کار و استاندارد زمان انجام کار، معیار و ضابطه‏اى وجود ندارد. همه اینها منجر به پدید آمدن مدیریت علمى شد. در یک جمع بندى اصول و مکانیزم مدیریت علمى و روش اعمال این مدیریت را مى‏توان در موارد زیر دانست :
مطالعه و تفکیک اجزاى مختلف و تعیین بهترین و کوتاهترین روش انجام کار و تحقیق و تجزیه و تحلیل مداوم.
استاندارد و یکنواخت‏کردن ابزار کار و تهیه دستورالعملها.
انتخاب دقیق و آموزش صحیح کارکنان.
ایجاد محیط مناسب براى همکارى کارکنان.
برقرارى سیستم امنیت شغلى و حقوقى براى کارکنان.
تقسیم مساوى و هماهنگ کار.
ضرورت اعمال سرپرستى تخصصى.
ایجاد سیستم منظم برنامه‏ریزى.
ایجاد ضوابط کنترل.
نکته بسیار مهم در روشهاى تیلور آن بود که توجه، بیشتر به جنبه‏هاى فیزیکى و مکانیکى بود و به جنبه‏هاى انسانى کمتر توجه مى‏شد. این موضوع بخصوص در بکارگیرى این روشها (که امروزه تحت عنوان روشهاى کلاسیک شناخته مى‏شود) در سازمانهاى انسانى و ادارات و حتى در صنایع مشکلاتى را ایجاد مى‏کرد.
[م‏ک‏م75]
2-3-1- نظریه عمومى سیستمها
{P - P General Systems Theory}
به موازات پیدایش نظریه مدیریت علمى، افزایش اطلاعات دانشمندان در علوم فیزیک، زیست‏شناسى و علوم طبیعى و ...، بتدریج آنان را از وجود رابطه‏اى بین علوم مختلف آگاه نمود و دانشمندان متوجه شدند که مسائل مورد بحث در حوزه‏هاى گوناگون علمى از نظر ماهیت به یکدیگر شباهت دارند و بیشتر پدیده‏هاى علمى، از ویژگیهاى مشترک و نظام‏مند برخوردارند.
"و هو الذى انشاکم من نفس واحده فمستقر و مستودع قد فصلنا الایات لقوم یفقهون"
{P - انعام P 98}
"او کسى است که شما را از یک نفس آفرید، بعضى پایدار و بعضى ناپایدار، ما آیات خود را براى کسانى که مى‏فهمند تشریح نمودیم."
و
"ما خلقکم و لا بعثکم الا کنفس واحده ان الله سمیع بصیر"
{P - لقمان 28 ، همینطور نگاه کنید به آیات : لقمان 29، قمر 50ù49، صافات P 4}
" آفرینش و برانگیختن شما همانند یک فرد بیش نیست، خداوند شنوا و بینا است."
بدین ترتیب، ایده تفکر سیستمى و نظریه عمومى سیستمها شکل گرفت. بر طبق این نظریه، دیدگاه کسى که یک سیستم را مورد بررسى و تفکر قرار مى‏دهد بر مبانى زیر استوار است [رض‏ع76] :
1- تصور ارگانیک. یعنى به هر موجودى با شکل و دید یک سازمان و ارگانیسم نگاه کند. با چنین دیدى یک اتومبیل تنها یک وسیله نیست. بلکه ساختارى است از زیر سیستمها و اجزاء مختلف که یک کل را تشکیل مى‏دهد.
2- کل نگرى. به جاى توجه به تک‏تک اجزاء پدیده، بر کلیت آن و جمع‏بندى اجزاء مرتبط با یکدیگر متمرکز مى‏شود.
3- مدلسازى. یعنى متفکر سیستمى سعى مى‏کند به جاى شکستن کل به اجزاء، ادراک خود را از یک پدیده واقعى، بر مدلى از آن که خود یک پدیده واقعى است منطبق کند.
4- بهبود شناخت. یک متفکر سیستمى سعى مى‏کند، شناخت خود را از سیستم بهتر کند.
هدف نظریه عمومى سیستمها، کشف قوانین و نظم ذاتى انواع پدیده‏ها است. نظریه عمومى سیستمها مى‏تواند تعمیمى جامع براى بررسى یک سازمان از دیدگاه سیستمى باشد. یعنى مى‏توان یک سازمان را با در نظر گرفتن ویژگى‏هاى عمومى یک سیستم در نظریه عمومى سیستمها مورد بررسى قرار داد. ویژگى‏هاى عمومى یک سیستم از این دیدگاه عبارتند از [رض‏ع76] :
1- به هم پیوستگى و وابستگى اجزاء، ویژگیها، رخدادها و مانند آن. سیستم از مجموعه‏اى از عناصر به هم پیوسته و بعضاً وابسته به هم تشکیل مى‏شود. مثلاً یک اتومبیل، از پمپ‏بنزین، بدنه‏موتور، سیلندرها، سوپاپ‏ها و ... و رخدادهائى نظیر احتراق، دوران، مکش و ... تشکیل مى‏گردد که همه این عناصر و رخدادها و ویژگیها با هم در ارتباطند و برخى از آنها به برخى دیگر وابستگى دارند.
2- کل گرائى. همه عناصر سیستم با هم در مجموع یک سیستم را تشکیل مى‏دهند و نمى‏توان اجزاء را به تنهائى و جداى از کل در نظر گرفت. در همان اتومبیل نمى‏توان سیستم سوخت‏رسانى را جدا کرد و مورد آزمایش قرار داد. عملکرد سیستم سوخت‏رسانى جداى از موتور معنائى ندارد.
3- هدف جوئى. تمام عناصر و فعالیتها در تعامل با یکدیگر به سمت یک هدف مشخص حرکت مى‏کنند. همه عناصر یک اتومبیل براى ایجاد حرکت و حمل بار یا مسافر فعالیت مى‏کنند.
4- ورودیها و خروجیها. هر سیستم داراى ورودیهائى است و خروجیهائى را نیز ایجاد مى‏کند. ورودیهاى اتومبیل مى‏تواند بنزین، روغن، فرمانهاى راننده و خروجیهاى آن دود، حرارت و حرکت باشد.
5- تبدیل. سیستم ورودیها را به خروجیها تبدیل مى‏کند. سوخت در اتومبیل به دود و حرکت تبدیل مى‏شود.
6- مقابله با بى‏نظمى و کهولت (آنتروپى). هر سیستم به صورت معمول به سمت بى‏نظمى و از هم پاشیدگى و در نهایت مرگ پیش مى‏رود. سیستم باید بتواند براى جلوگیرى از مرگ، این بى‏نظمى را مهار کند. حرارت در موتور اتومبیل دائماً افزایش پیدا مى‏کند و سیستم خنک کننده‏اى باید این افزایش حرارت را کنترل کند. همچنین استهلاک لوازم باید با نگهدارى و تعمیرات کنترل شود.
7- تنظیم. ارتباط اجزاء و فعالیت اجزاء در ارتباط با یکدیگر، باید به گونه مناسب تنظیم شود تا سیستم به اهداف خود برسد. پمپ بنزین و کاربوراتور باید تنظیم شود تا موتور به شکل مناسبى کار کند.
8- سلسله مراتب. هر سیستم از زیر سیستمهائى تشکیل مى‏شود و هر زیر سیستم خود یک سیستم محسوب مى‏شود و از زیر سیستمهاى دیگرى تشکیل مى‏شود. اتومبیل از اتاق، شاسى، موتور و چرخها تشکیل مى‏شود و موتور از ... .
9- جداسازى. وظایف بر حسب اجزاء تشکیل دهنده قابل تفکیک و جداسازى است. اجزاء مربوط به کولر اتومبیل باید قابل تفکیک از اجزاء مربوط به سیستم برق‏رسانى باشد چون هر یک وظایف مختلفى دارند.
10- هم‏پایانى. همه سیستم به سمت پایان واحد حرکت مى‏کند و از روشهاى متفاوتى مى‏توان به یک پایان واحد رسید :
"الله الذى رفع السموات بغیر عمد ترونها ثم استوى على العرش و سخر الشمس و القمر کل یجرى لاجل مسمى یدبر الامر یفصل الایات لعلکم بلقاء ربکم توقنون"
{P - رعد P 2}
"خدا همان کسى است که آسمانها را بدون ستونهائى که براى شما دیدنى باشد برافراشت، سپس بر عرش استیلا گرفت و خورشید و ماه را مسخر ساخت، همه تا به سمت پایان مشخصى حرکت دارند، کارها را او تدبیر مى‏کند، آیات را تشریح مى‏نماید، شاید به لقاى پروردگارتان یقین پیدا کنید."
نظریه عمومى سیستمها را مى‏توان در این نکته خلاصه کرد که "کل" یا "سازمان" چیزى بیش از مجموع عناصر آن است.
3-3-1- مهندسى سیستم و علم تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها
ایجاد سازمانهاى بزرگتر با تکنولوژى جدید باعث شد تا سرعت افزایش نیازهاى سازمانى به مراتب بیشتر از سرعت افزایش منابع شود. بدین ترتیب فاصله بین منابع و احتیاجات، روز به روز بیشتر شده و هر روزه اهمیت اختصاص منابع موجود نسبت به نیازها بیشتر مى‏شود. باید منابعى نظیر بودجه، نیروى انسانى، تسهیلات و امثال آن را سازماندهى و در جهت تحقق بخشیدن به هدف‏هاى سازمان از آنها بهره‏بردارى کرد. بدین ترتیب در اداره امور سازمانها، تنها انجام دادن وظایف مدیریت کافى نیست. از این رو تکنیکها و روشهائى از جمله تجزیه و تحلیل سیستمها مورد استفاده قرار گرفت.
به موازات پیدایش نظریه مدیریت علمى و نظریه عمومى سیستمها، در اواسط دهه 1940، نظریه سیستمها (با نظریه عمومى سیستمها اشتباه نشود) شکل گرفت. در واقع این نظریه تاثیر{P - P System Theory}
بسیار زیادى از نظریه مدیریت علمى و نظریه عمومى سیستمها گرفته و ضمناً از زمینه‏ها و علوم مختلف دیگرى نیز بهره جسته بود. به عبارت دیگر با تلفیق نظریه مدیریت علمى، نظریه عمومى سیستمها و علوم گوناگون دیگر، نظریه سیستمها شکل گرفت. این نظریه، توجه خود را معطوف بر سیستمهاى سازمانهاى ادارى و انسانى مى‏کند و در بررسى این سیستمها، بر اطلاعاتى که از راه تحقیق تجربى بدست مى‏آید اهمیت خاصى قائل مى‏شود. این نظریه سازمان را مجموعه‏اى از عوامل زیر مى‏داند :
1- نیروى انسانى
2- ترکیب رسمى سازمان
3- سازمان غیر رسمى
4- نقشهائى که هر یک از افراد بر عهده دارد.
5- محیط کار.
نظریه سیستمها، شالوده علم "تجزیه و تحلیل سیستم" را تشکیل داد. سپس با اضافه‏شدن روشهاى طراحى از علوم دیگر، بخصوص از علم سایبرنتیک و علم کامپیوتر به این علم، علم "تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم" و "مهندسى سیستم" شکل گرفت (شکل 3-1).
{P - علم تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم علم جوانى است. نویسنده، مع‏الوصف مطالعه منابع متعدد، اظهار نظر قطعى و یقینى را نسبت به چگونگى پیدایش این علم نمى‏کند. در کتب مختلف، اظهار نظرهاى بعضاً متناقضى نسبت به این موضوع مى‏شود. آنچه در اینجا مطرح مى‏شود، جمع‏بندى است که نویسنده به آن رسیده و این جمع‏بندى تنها در سطح آشنائى دانشجویان با خود این علم و بکارگیرى و استفاده از آن است و نه بررسى جنبه‏هاى تاریخى آن (حتى برخى از کتب، تعاریف متناقضى از خود این علم دارند). ما در اینجا تنها سعى داریم، خواننده کتاب را با ماهیت و کاربرد این علم آشنا کنیم. موارد ذکر شده به عنوان یک استناد تاریخى مطرح نمى‏شود، زیرا نویسنده دانش کافى در ابعاد تاریخى آن ندارد و لزومى به تحقیق بیشتر نیز احساس نمى‏شود. P}
عوامل پدید آمدن این علم را مى‏توان در مجموع در موارد زیر دانست :
افزایش پیچیدگى سیستمهاى فنى.
افزایش و فشرده شدن رقابت در تجارت.
افزایش میزان سرمایه در پروژه‏ها و ایجاد پروژه‏هاى عظیم.
افزایش پیچیدگى محاسبات و کاربردها با پیدایش کامپیوتر.







علم "تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم"، چگونگى مطالعه و طراحى سیستم مبتنى بر روشهاى علمى را بر ما روشن مى‏سازد.
{P - از این پس ممکن است براى اختصار در متن عبارت "تجزیه و تحلیل سیستم" بکار رود که منظور همان "تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم" است. P}
هرچند که این علم به نوعى از علم نظریه مدیریت علمى، مشتق شده است، اما داراى تفاوتهاى اساسى با آن مى‏باشد. روشهاى کلاسیک نظریه مدیریت علمى در این علم، جاى خود را به روشهائى انعطاف‏پذیر و مبتنى بر خصوصیات محیطى و عوامل انسانى داد. این علم بر برقرارى ارتباط مناسب و تطابق با محیط تاکید بسیارى دارد و واقعیتها را داراى اهمیت بسیارى مى‏داند. در تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمهاى انسانى، لزوم ایجاد جو تفاهم و همکارى صمیمانه، شرط اساسى عملکرد یک سیستم مناسب تلقى مى‏شود.
در واقع علم مهندسى سیستم و تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها، به واقع تلفیقى است از علومى نظیر (شکل 5-1ù4-1) :
مدیریت (چگونگى هدایت و اداره یک سیستم)
سیستمها (نظریه عمومى سیستمها)
کامپیوتر (چگونگى دریافت و پردازش و مدیریت اطلاعات)
طراحى (چگونگى سازماندهى عناصر در کنار هم براى رسیدن به هدف مطلوب)
روانشناسى (شناسائى و چگونگى برخورد با عوامل انسانى و افراد)
جامعه شناسى (شناسائى و چگونگى برخورد با عوامل اجتماعى)
سایر علوم مرتبط با زمینه سیستم مورد نظر.
4-1- نگاهى کلى به فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم
ممکن است این ابهام براى شما ایجاد شده باشد که اصلاً این تجزیه و تحلیل سیستم که ما دائماً از آن صحبت مى‏کنیم چیست؟ بالاخره کجا از خود آن صحبت مى‏کنیم؟ چگونه انجام مى‏شود؟
در یک توضیح بسیار مختصر، در فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم یک سازمان، معمولاً 4 مرحله زیر رخ مى‏دهد (شکل 6-1) :
1- سازمان مشکلاتى را احساس مى‏کند و نیاز مى‏داند تا سیستم سازمان مورد تجزیه و تحلیل و اصلاحات واقع شود. از همین رو از یک تحلیلگر سیستم (یا یک تیم تجزیه و تحلیل سیستم) مى‏خواهد تا این کار را در سازمان انجام دهد.


2- تحلیلگر با حضور در سازمان، وضعیت سیستم موجود را مورد بررسى قرار داده و مسائل و مشکلات آن را مشخص مى‏کند. سپس وى این مشکلات و مسائل را به سازمان منعکس مى‏کند. سازمان با بررسى گزارش تحلیلگر، در صورتى که با انجام اصلاح کوچکى، بتواند آن مشکلات را برطرف کند، اینکار را مى‏کند. اما اگر مشکلات کارى بیش از یک اصلاح کوچک نیاز داشته باشد از تحلیلگر مى‏خواهد تا سیستم جدیدى را طراحى کند و به جاى سیستم قبلى نصب

دانلود مقاله نظریه سیستمها

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله نظریه سیستمها دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

تاریخچه نظریه سیستمها را از دو دیدگاه می توان بررسی نمود. دیدگاه اول برای بررسی روند توسعه نظریه سیستمها ترجیح می دهد به بررسی روند تحولات و رویدادهایی بپردازد که در دانشگاه های آمریکا ( و بخصوص دانشگاه MIT ) در سالهای 1940 تا 1970 رخ داد . دیدگاه دوم به بررسی روند تحول در شیوه های نگرش به جهان و متدولوژی علم در سطح جهان می پردازد . آنچه در پی می آید ، خلاصه ای از دو نگرش فوق است .
الف) تحولات دانشگاه MIT :
پس از جنگ جهانی دوم ، سه جهش در دانشگاه MIT بوجود آمد که هریک 10 سال به درازا کشید . در این جهش ها اندیشه و علم پیشرفت های بزرگی کردند و دنیا با شناخت های جدیدی از سایبرنتیک(Cybernetics) گرفته تا حادترین مسئله روز یعنی محدودیت رشد اقتصادی آشنا شد .
در جریان بسط و نشر و حرکت و تحول افکار و آراء ، رشته های گوناگون دانش ، از روشها و لغات و اصطلاحات یکدیگر استفاده می کنند و به این ترتیب زمینه های بکر و دست نخورده بارور می شوند .
در سالهای 1940 تا 1950 رابطه میان ماشین و ارگانیسم مورد مطالعه قرار می گیرد . در این دوران مفاهیمی همچون بازخور (Feedback) که تا آن زمان در مورد ماشین ها بکار می رفت ، در مورد ارگانیسم نیز بکار رفتند و راه پیدا شدن دو دانش جدید یعنی اتوماسیون و انفورماتیک هموار گردید .
در دهه 1940 چندین سمینار (بیش از ده مورد) برگزار شد که در آنها متخصصینی از رشته های مختلف (از مکانیک و الکترونیک تا زیست شناسی و فیزیولوژی و ریاضیات ) شرکت جستند و به تبادل اطلاعات و نظریات پرداختند . دانشمندان کم کم دریافتند که برخی مسائل فقط با همکاری متخصصان رشته های مختلف قابل حل اند . به عبارت دیگر ، بررسی و حل برخی مسائل به دیدگاهی فراتر از دیدگاه یک رشته خاص نیاز دارد .
در سال 1948 کتاب "سایبرنتیک" (علم مربوط به چگونگی ارتباطات در انسان و ماشین) توسط وینر (Norbert Wiener) منتشر شد. وینر استاد درس ریاضی در دانشگاه MIT بود که در پروژه ساخت و به کارگیری دستگاههای نشانه گیری خودکار برای توپ های ضدهوایی با همکاری مهندس جوانی بنام جولی ین بیگلاو (Julian Biglow) شرکت جست و به دنبال آن شباهتهایی بین ناهنجاریهای رفتاری در این دستگاهها و بعضی اختلالات در بدن انسان ( که در پی آسیب دیدگی مخچه بوجود می آیند ) پیدا کردند .
بررسی های انجام شده در آن زمان نشان می داد اگر مخچه انسان آسیب ببیند ، بیمار قادر نخواهد بود حتی لیوان آب را بردارد و بنوشد . آنقدر لرزش دستهای بیمار زیاد می شود که سرانجام محتوی لیوان را به بیرون خواهد ریخت . با توجه به شباهت این اختلال با اختلال موجود در دستگاههای هدف گیری خودکار هواپیما ، نتیجه گرفتند که برای کنترل حرکاتی که جهت به انجام رساندن مقصود معینی انجام می شوند ، اولا باید اطلاعاتی در دست داشت و ثانیا این اطلاعات باید در مدار بسته ای گردش کنند . در این مدار بسته ، نتایج و آثار حرکات و فعالیت ها ارزیابی و سپس براساس تجارب گذشته ، حرکات بعدی تعیین می گردد . بدین ترتیب بازخور منفی (Negative Feedback) مطرح شد که هم در تجهیزات و هم در انسان بکار می رفت .
در سال 1948 ، کتاب "نظریه ریاضی ارتباطات" نیز توسط شانون (Shannon) منتشر شد و دو کتاب فوق مبنای سایبرنتیک و نظریه اطلاعات قرار گرفتند .
در دهه 1950 دوباره توجه از ارگانیسم به سوی ماشین منعطف می شود و مفاهیمی همچون حافظه و فراگیری در مورد ماشین هم بکار می رود و به این ترتیب مقدمات پدید آمدن دانش های نوینی همچون بیونیک (علمی که می کوشد ماشین های الکترونیکی را به تقلید از بعضی از دستگاههای موجودات زنده بوجود آورد . ) و هوش مصنوعی بوجود می آید .
در دهه 1960 در زمینه سایبرنتیک و دینامیک سیستم پیشرفت های مهمی بوجود آمد. جی فارستر (Jay Forrester) در سال 1961 به سمت استادی در مدرسه مدیریت دانشگاه MIT برگزیده شد و مبحث دینامیک صنعتی (Industrial Dynamics) را بوجود آورد . هدف او از طرح این موضوع آن بود که سازمانها و موسسات صنعتی را همانند سیستمهای سایبرنتیک بنگرد و از راه شبیه سازی (Simulation) ، نحوه کارشان را دریابد . او در سال 1964 دینامیک صنعتی را به سیستم های شهری نیز تعمیم داد و دینامیک شهری (Urban Dynamics) را مطرح نمود و بدنبال آن در سال 1971 با انتشار کتاب دینامیک جهان(World Dynamics ) ، رشته دینامیک سیستمها (System Dynamics) را بنیان نهاد .
ب ) تحولات متدولوژی علم :
طبق دیدگاه دوم ، شیوه های تفکر را به سه گروه تقسیم می کنند :
1. کل گرایی اولیه :
این شیوه تا رنسانس ، روش غالب تفکر بود . این دوره را دوران حاکمیت فلسفه ها و وجود علامه ها ( که از هر موضوعی ، مقداری می دانستند ) می شناسند . در این دوران به زنجیرة علت ها اعتقاد داشتند اما خیلی سریع به خدا می رسیدند ( علتهای وسطی بسیاری را حذف می کردند ) .
انسانها خیلی چیزها را می دیدند اما توجیهی برای آن نداشتند و آنرا به علت نهایی ( خدا ) متصل می کردند . در قرن شانزدهم همه رویدادهایی را که از شناخت آن عاجز بودند به خدا نسبت می دادند. چرا محصول از بین رفت؟ خدا خواست. چرا زمین می لرزد؟ مشیت پروردگار است . چه چیز عامل نگهداری ستارگان است؟ خدا.
یک اشکال عمده کل گرایی این بود که رشد نداشت .
2. جزء گرایی :
تفکر جزءگرا از زمان تمدنهای باستانی وجود داشته است و آنرا برخاسته از اندیشه فلاسفه یونان باستان می دانند . تفکر جزءگرا هر پدیده ای را ابتدا به اجزاء کوچکتر تقسیم می نماید و می خواهد با مطالعه رفتار هر یک از اجزاء ، به رفتار پدیده اصلی دست یابد . به عبارتی رفتار پدیده اصلی را حاصل جمع رفتار اجزاء آن می داند . رنه دکارت ، فیلسوف فرانسوی (1650-1596) که خود از طرفداران این نظریه است ، اصولی را برای آن وضع نموده است . دکارت می گوید شخص باید در برخورد با هر پدیده ای از اصول زیر پیروی نماید:
a. تنها چیزی را بپذیرد که برایش حقیقتی روشن باشد
b. هر مسئله ای را حتی الامکان به اجزاء و عناصر کوچکتر تجزیه کند
c. کار خود را با بررسی ساده ترین عنصر آغاز نماید سپس بتدریج و با شیوه ای منظم ، به مطالعه عناصر پیچیده تر پردازد تا سرانجام به ویژگی های پدیده اصلی پی ببرد یا دلایل رفتار خاص آن پدیده را دریابد .
وقتی شیئی ناشناخته ای به بچه بدهید ، اجزاء آن را از هم جدا می کند تا بفهمد چگونه کار می کند . یعنی با درک اینکه اجزاء چگونه کار می کنند ، سعی می کند درکی از کل بدست آورد .
روش فوق ، یک فرآیند 3 مرحله ای است :
1) چیزی که باید شناخته شود ، تجزیه می گردد .
2) تلاش می گردد رفتار اجزاء جدا شده از یکدیگر ، درک شود .
3) تلاش می شود درک مربوط به اجزاء ، جهت درک کل ، مونتاژ گردد .
پس از رنسانس، روش فوق، روش غالب و فراگیر علمی شد و به آن تحلیل گویند . دراین دوران ، دانشمندان ، جزء کوچکی را انتخاب و دقیق می شوند . این روش چنان غالب شد که ما امروزه "تحلیل یک مسئله" را با "تلاش جهت حل یک مسئله" برابر می گیریم . اگر از اکثر ما روشی جایگزین برای روش تحلیل بخواهند ، در می مانیم . مشاهده و آزمون دو اصل مهم در این دوران است .
طبق روش تحلیل، برای درک یک چیز ، باید آن را بصورت فیزیکی یا مفهومی تجزیه کنیم . سؤال این است که اجزاء را چگونه بفهمیم ؟ جواب : اجزاء را نیز تجزیه کنید .
سؤال بعدی که مطرح می شود : آیا این فرآیند انتهایی دارد ؟
برای کسی که معتقد باشد درک کامل جهان امکان پذیر است ، جواب سؤال فوق مثبت خواهد بود. اجزاء نهایی را عنصر (Element ) می نامند . اگر چنین اجزائی وجود داشته باشند و ما بتوانیم آنها و رفتارشان را درک کنیم ، درک کامل جهان ، ممکن خواهد شد .
اعتقاد به امکان تقلیل (Reduce ) هر واقعیت به عناصر نهایی بخش ناپذیر را Reductionism گویند .
تاثیر روش فوق را در تاریخ تمام علوم می توان مشاهده نمود :
• در فیزیک و شیمی : اعتقاد بر این بود که همه اشیاء فیزیکی قابل تقلیل به ذرات غیر قابل تقسیم ماده به نام "اتم" هستند . ( مربوط به قرن 19 و جان دالتون )
اعتقاد بر این بود که اتمها دو ویژگی درونی بنام ماده و انرژی دارند . فیزیکدانان تلاش کردند درک خود از طبیعت را بر اساس درک خود از این عناصر بنا نمایند .
شیمیدان ها نیز عناصر را در جدول تناوبی قرار می دهند .
• در زیست شناسی : تمام موجودات زنده قابل تقلیل به یک عنصر بنام "سلول" هستند .
یکی از مباحثی که در برخی از رشته ها (مثل روانشناسی و جامعه شناسی) در مورد آن بحث فراوان شد ، این بود که عنصر در آن رشته چیست .
یکی از مشکلاتی که در جزء گرایی بوجود آمد ، این بود که دانشمندان با هم مرتبط نبودند . هر کدام یک جزء را گرفتند و دستاوردهای رشته های مختلف با یکدیگر همخوانی نداشت .
وقتی عناصر چیزی را تعیین و درک نمودیم ، ضروری است این درک را جهت درک کل ، مونتاژ نماییم . برای این کار نیاز به تشریح روابط بین اجزاء یا چگونگی تعامل آنها داریم . در عصر ماشین اعتقاد براین بود که فقط رابطة علت و معلولی ( Cause-effect ) برای شرح تعاملات ، کافی است . به عبارت دیگر اعتقاد براین بود که هر چیزی ، معلول یک علت است و شانس یا انتخاب معنی ندارد . علت ، معلول را به طور کامل مشخص می کند . اعتقاد فوق را تعین گرایی (Determinism ) گویند .
طبق تعریف ، وقتی رابطه علت و معلول بین دو چیز وجود دارد ، بدین معنی است که علت برای معلول شرط لازم و کافی است. معلول بدون این علت رخ نمی دهد . اگر علت وجود داشته باشد ، حتماً معلول هم وجود خواهد داشت .در این دوران تلاش شد پدیده های طبیعی را بدون استفاده از مفهوم "محیط" درک نمایند . مثلاً در قانون "سقوط آزاد اجسام" ، اصطلاح "آزاد" بمعنی سقوط بدون تأثیرات محیطی است . تحقیقات معمولاً در آزمایشگاه انجام می شود که کمک می کند از محیط تأثیر نگیریم .
تفکری که از تحلیل استفاده نموده و معتقد به Reductionism وDeterminism باشد ، تفکر مکانیستی (Mechanistic) نامیده می شود . طبق این تفکر ، دنیا بصورت یک ماشین در نظر گرفته می شود و معتقد است رفتار جهان بوسیله ساختار داخلی آن و قانون علیت قابل تعیین است .
تفکر مکانیستی در علوم تجربی موجب پیشرفت های بسیاری شد و علوم رشد کردند . بتدریج تفکر مکانیستی در علوم انسانی و مدیریت نیز بکار رفت ولی ماهیت موضوع این علوم بگونه ای بود که با تفکر مکانیستی سازگار نبود .

3. نظریه سیستمها :
نظریه سیستمها در سال 1940 بوسیله برتالنفی Von Bertalanffy) (Ludwig مطرح شد. برتالنفی مخالف تقلیل گرایی بود و نظریه خود را تحت عنوان نظریه سیستم های عام (General Systems theory ) منتشر کرد .
نظریه سیستمها بر این اصل استوار است که :
در عمق تمام مسائل ، یک سری اصل و ضابطه موجود است که بطور افقی تمام نظام های علمی را قطع می کند و رفتار عمومی سیستمها را کنترل می نماید . یعنی می توان به یک سری از اصول و ضوابط اولیه دست یافت که تعریف کننده رفتار عمومی سیستمها صرفنظر از نوع آنهاست. این بدان معنا نیست که یک تئوری عمومی بتواند جایگزین تئوری های خاص نظامهای علمی مختلف گردد ، بلکه فقط سعی دارد بصورت یک هدایت کننده (مانیتور) عمل نماید. کوشش برای دیدن کل ، اصل ادعایی است که روش سیستمها در برخورد با مسائل برای خود قائل است .
بیش از 100 نظام مختلف علمی (Discipline) وجود دارد که هر کدام دنیا را از دید خود می بینند. اما طبیعت ، مسائل را بنحوی که دانشگاهها خود را تقسیم کرده اند ، تقسیم بندی نکرده است . بلکه هر مسئله دارای ابعاد و جنبه های مختلفی است که درک آن احتیاج به یک دید چند بعدی دارد .
ولی آنچه در واقعیت رخ داد ، کم شدن تدریجی ارتباط بین علوم مختلف در طول زمان بود . بنابراین ضرورت ایجاد رشته هایی که ماهیت میان رشته ای داشته باشند ، حس شد . رشته هایی همچون مهندسی پزشکی( بیو الکتریک و بیومکانیک ) ، فیزیک پزشکی ، بیوشیمی و ... در اثر همین احساس ضرورت بوجود آمدند . در این رشته ها ، جمع شدن دیدگاههای مختلف ، باعث هم افزایی ( Synergy ) می گردد .
بعنوان مثال ، در بسیاری از رشته ها مفهوم ارتباط یک چیز با محیطش وجود دارد . مثل الکترون ، اتم ، مولکول ، سلول ، گیاه ، حیوان ، انسان ، خانواده ، قبیله ، شرکت، دانشگاه ، هر کدام از موارد فوق تحت تأثیر محیط خود هستند و با آن ارتباط دارند.
در جدول زیر دو تفکر مکانیستی و سیستمی با هم مقایسه شده اند :
تفکر مکانیستی تفکر سیستمی
1. پدیده مورد نظر را به اجزاء ان تجزیه کن
2. رفتار و ویژگی های هر جزء را بطور جداگانه شناسایی کن
3. تعاریفی را که از شناخت اجزاء بدست آورده ای ، با یکدیگر ترکیب کن تا تعرف کل را بدست آوری 1. سیستم بزرگتری را که پدیده مورد نظر تو جزئی از آن است ، شناسایی کن
2. رفتار کل مجموعه را بشناس
3. رفتار پدیده مورد نظر را در مفهوم نقش یا کارکرد آن در قالب سیستم بزرگتر تعریف کن
در تفکر مکانیستی در تفکر سیستمی
1. سیستم را از پیرامونش جدا می سازیم و تنها به شناسایی و تعریف عوامل و اجزاء آن می پردازیم 1. سیستم را درون محیطش بررسی می کنیم
2. اهمیت روابط متقابل اجزاء را بررسی می کنیم 2. آثار ناشی از روابط متقابل اجزاء را می بینیم
3. هدف ما روشن ساختن جزئیات است 3. هدف اصلی ما درک کل سیستم است
4. هر بار تنها یک متغیر را تغییر می دهیم 4. هر بار چند متغیر مختلف را با هم تغییر می دهیم
5. سیستم را مجزا و مستقل از زمان می بینیم 5. سیستم را در زمان واقعی بررسی می نماییم
6. نتیجه کار بررسی ما برنامه ریزی جزء به جزء فعالیت هاست 6. نتیجه کار ما برنامه ریزی مجموعه با در نظر گرفتن کل هدفهاست
7. جزئیات را می شناسیم ، هدفها کاملا روشن نیستند 7. هدفها کاملا روشنند و شناخت دقیق جزئیات مطرح نیست

یکی از نکاتی که ماهیت نظریه سیستم ها را بهتر روشن می کند ، وجود تنوع زیاد در رشته و تخصص افراد موثر بر نظریه سیستمها است . این موضوع بخوبی نشان می دهد که نظریه سیستمها ، یک مبحث میان رشته ای است . به عنوان مثال در جدول ذیل نام و تخصص چند تن از بزرگان مبحث سیستمها ارائه شده است :

فرد تخصص
Jay W. Forrester مهندسی برق ، دینامیک سیستم
Kenneth E. Boulding اقتصاد
Stafford Beer مدیریت
Lwdwig Von Bertalanffy بیولوژی ، نظریه سیستمهای عام
John Von Neuman ریاضی
Warren McCulloch فیزیولوژی اعصاب
W. Ross Ashby بیولوژی ، سایبرنتیک
Russel L. Ackoff معماری ، فلسفه علم ، تحقیق در عملیات ، سیستمها

ارائه یک تعریف کامل از سیستم، بنا به زعم اکثر دانشمندان کار دشواری است. لذا برای سهولت در فهم این معنا، تعریف های چند تن از صاحب نظران را ارائه می دهیم.
فرهنگ وبستر: سیستم مجموعه ای است که از چندین جزء وابسته به یکدیگر تشکیل یافته است.
هال و فاگن: سیستم مجموعه ای است مرکب از گروهی از اشیاء و روابط بین آن اشیاء که توسط ویژگی هایی معین، با هم وابسته یا مرتبط می شوند و این اجزاء با محیط شان یک کل را تشکیل می دهند.(رضائیان)
دروسنی و بیشون: سیستم یعنی مجموعه ای متشکل از عوامل گوناگون که روی یکدیگر به طور دینامیکی اثری می گذارد، و برای به انجام رساندن کار و یا دست یافتن به هدف خاصی سازمان یافته اند.
چرچمن: سیستم مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته ای است که آن اجزاء در راه نیل به هدف معینی با هم هماهنگی دارند.(اصلانی)
اما به نظر می رسد که تعریف زیر تعریفی کامل و جامع از یک سیستم باشد.
«سیستم عبارت است از مجموعه ای از عوامل، عناصر، اجزاء، ایده ها، پدیده ها و رویدادهای وابسته به هم که دارای اثرات متقابل نسبت به یکدیگر بوده و در تعامل با هم قرار داشته و به وسیله ی مرزهای شناخته شده ای از سیستم های بزرگتر محیط برخود، جدا می شوند و هدف نهایی مشترک و واحدی را دنبال می نمایند.»
لازم به تاکید است که اصطلاح سیستم در موارد زیادی از جمله سیستم های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، انسانی، اعصاب، حمل و نقل، ارتباطات، مخابرات، آموزش، پژوهش، تولید، فروش، بازرگانی، اطلاعات و... استفاده شده و به کار می رود.
با برداشتی ساده از تعریف های فوق، به این نتیجه می رسیم که سیستم مفهوم گسترده ای دارد. به قول هیچینز باید از میان انواع تعریف ها، وجوه مشترک را دریافت. هر چند که این کار مشکل است وی با برداشت خود، تعریف های زیر را معرفی کرده ا ست.
- کل پیچیده، مجموعه ای از اشیاء با اجزای مرتبط، پیکره ای سازمان یافته از اشیاء مادی یا غیر مادی.
- گروهی از پیکره ها که در فضا تحت یک قانون پویا، مانند قوه جاذبه، پیرامون یکدیگر در حرکت هستند.
- مجموعه ای از اعضاء با اجزای بدن حیوانات که دارای ساختاری یکسان و مشابه است.
- مجموعه دانش ها یا باورهایی که به صورت یک کل سازمان یافته در نظر گرفته می شوند. پیکره جامع و فراگیری از دکترین ها، عقاید، نظریه ها، فعالیت های اجرایی و غیره که به صورت یک مکتب فلسفی، مذهب، دولت و غیره تجلی می شوند.
عوامل کلیدی در تعریف سیستم
وقتی کلمه (سیستم) دربارۀ عملیات بازرگانی بکار برده می شود، گروهی از اجراء که با خواص مشترک و به منظور دستیابی به اهداف مشترکی گرد آمده اند را مشخص می سازدو عوامل کلیدی این تعریف به شرح زیر توضیح داده خواهد شد.
۱- «گروهی از اجزاء» : یک سیستم بایستی بیش از یک جزء داشته باشد. بعنوان مثال یک صخره یک سیستم نیست ولی می تواند قطعه ای از یک سیستم باشد.
۲- « اجزاء گرد آمده و مرتبط»: تمام قطعات یک سیستم بایستی ارتباطی منطقی با هم داشته باشند. بعنوان مثال ساعت ها، ماشین ها، دوچرخه ها بمنظور اجرای کارهای خاصی طراحی شده اند و تمام قطعات در انجام این کارها مشارکت دارند. تصور می شود اجزاء یک سیستم بایستی در حالی مطابق با هم و در کنار هم کار می کنند. گر چه این حالت مطلوب است ولی الزامی نیست. یک ساعت مچی که دیگر زمان صحیح را نشان نمی دهد کما کان یک سیستم است ولی یک سیستم خراب.
۳- «قصد مشترک برای دستیابی به یک هدف»: یک سیستم برای دستیبای به یک یا چند هدف طراحی شده است. تمام اجزاء بجای دستیابی به اهداف مجزای هر جزء ، برای دستیابی به ا هداف سیستم فعالیت می کنند.
ویژگی های سیستم ها
مفهوم سیستم، شامل مفاهیمی مانند کل گرایی، نظم، به هم پیوستگی، اهداف و تعامل است که رفتار یک سیستم را تشکیل می دهد. هر یک از این مفاهیم به هم وابسته هستند، به گونه ای که تعریف یکی از مستقل از دیگری نیست.
ویژگیهای سیستم را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
۱) هر سیستم حداقل از دو جزء تشکیل می شود.
۲) هر جزء حداقل با یک جزء از مجموعه ی اجزای سیستم، در ارتباط و تعامل می باشد (تعامل و وابستگی بین اجزاء)
۳) هر گونه تغییری در هر یک از اجزای سیستم، منجر به تغییر (هر چند ناچیز) در کل مجموعه ی سیستم می گردد. (یکپارچگی).
۴) مجموعه ی اجزای سیستم خصوصیاتی متفاوت از تک تک اجزای سیستم دارا می باشند. (کل گرایی)
۵) همه اجزای سیستم هدف واحدی را دنبال می کنند (هدف جو بودن)
۶) اجزای سیستم به گونه ای منظم فعالیت می نمایند.(نظم گرایی)
۷) همه سیستم ها دارای مرز معین و مشخصی (فیزیکی و ملموس یا غیرفیزیکی و نامحسوس) می باشند.
انواع سیستم ها
برای پیگیری مطلب، ضروری است در ساده ترین قالب، تعریفی از سیستم داشته باشیم؛ سیستم مرکب از یک سری اجزایی است که برای نیل به مقصود با یکدیگر ترکیب شده و بطور متقابل بر یکدیگر اثر می گذارد. سیستم ها دارای هدفهایی هستند که با هم در ارتباط بوده و ممکن است بر اساس اجزای تشکیل دهنده شان یا خصایشان توصیف شوند.
سیستم ها می توانند انتزاعی یا فیزیکی باشند. یک سیستم انتزاعی (غیر فیزیکی) سیستمی اداراکی است، یعنی محصول و ساخته ذهن بشر است. بدین معنی که به عنوان یک شیئی دیده یا اشاره نمی شود. به عنوان مثال؛ سیستم های اجتماعی، دینی و فرهنگی، سیستم های انتزاعی هستند. هیچ کدام از اینها را نمی توان عکسبرداری، ترسیم و یا به عبارت دیگر به طریق فیزیکی تصویر کرد. در عین حال، آنها وجود دارند و می توان راجع به آنها بحث کرد و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. در مقابل، سیستم فیزیکی شامل یک سری عناصر غیرذهنی است که در ارتباط با یکدیگر به منظور دستیابی به هدفی مشترک کار می کنند. در مورد سیستم های فیزیکی نمونه های ذیل را می توان ذکر نمود.
سیستم های کامپیوتری، یک سری عناصر سخت افزاری هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می کنند و تحت کنترل هستند، تا اینکه اطلاعات را پردازش و گزارش های خروجی (نموده) را تهیه نمایند.
سیستم های ارتباطی: یک سری عوامل هستند که می توانند اقلام اطلاعاتی را انتخاب و آنها را از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل نمایند.
سیستمهای بازاریابی: مجموعه ای از فراد، ابزار و تجهیزات، وسایل و مراحلی هستند که در تولید و توسعه نقش داشته، می توانند کالاها، عقاید، ایده ها و... را بین مصرف کنندگان توزیع و پخش نمایند.
این حقیقت که سیستم را می توان به فیزیکی و غیرفیزیکی طبقه بندی کرد، هیچ گونه قضاوتی را در مورد ارزش آنها تداعی نمی کند، بدین معنی که یک سیستم فیزیکی، بیش از یک سیستم غیرفیزیکی معنی داشته باشد.بلکه این طبقه بندی به منظور تجزیه و تحلیل صورت می پذیرد.
تعریف روش
به طور کلی در یک سازمان، سیستم را مجموعه ای از روشها نیز تعریف کرده اند، روش هایی که به یکدیگر وابسته اند و با اجرای آنها، بخشی از هدف سازمانی تحقق می یابد. روش ها نیز به نوبه خود، مجموعه ای از شیوه های گوناگون انجام کار به شمار می آیند که با استفاده از آنها می توان به هدف های نهایی سازمان دست یافت.
روشها یعنی مجموعه ای از دستورات کتبی و شفاهی که در یک سیستم اداری ضمانت اجرایی می دهد. روشها عناصر از یک سیستم هشتند که شامل گروهی از عملیات و وظایف اداری می باشند و معمولاً افرادی از یک و یا چند قسمت اداری در انجام آن درگیرند. روشها به منظور یکنواختی و هماهنگی در اجرای کارهای اداری و تعیین این که چه نوع کاری باید انجام شود، چه کسی باید آن را انجام دهد، مراحلی که باید دنبال گردد و نیز وسایل و شیوه هایی که برای انجام کار باید به کار روند، برقرار می گردند.
در سیستم آموزشی: روش انتخاب واحدهای درسی، روش برگزاری امتحانات، روش درجه بندی علمی دانشجویان در سیستم های کارگزینی: روش جذب نیرو، روش استخدام، روش انتقال مامورین و...
تعریف شیوه
شیوه عبارت است از تشریح جزئیات و مراحل انجام دادن یک کار. شیوه هر کار، نحوه انجام دادن عملیات یا مراحل انجام دادن آن کار را مشخص می کند. هر نوع وسیله، اعم از دستی، مکانیکی و الکترونیکی که برای انجام دادن هر کی از روشهای معمول در یک سازمان به کار می رود شیوع نامیده می شود. به طور کلی، چند شیوه وابسته به یکدیگر، تشکیل یک "روش" را می دهد و چند روش پیوسته به هم یک سیستم را بوجود می آورد.
معمولاً در سازمان های مختلف، روش های انجام کارها و عملیات و همچنین شیوه های مرتبط با آنها، به صورت مدارک رسمی نگهداری و ضبط می گردد. طبق تعریفی که از سیستم ها، روش ها و شیوه ها داشتیم، سازمان ها را مجموعه ای از سیستم ها معرفی کردیم و هر یک از سیستم های سازمانی را نیز متشکل از چند روش، و روش ها نیز متشکل از چند شیوه معرفی شد. نمودار ۲-۱ سلسله مراتب ارتباط آنان را در یک سازمان به نمایش می گذارد.
عناصر سیستم
یک سیستم مجموعه ای از اجزاء می باشد که با هم، برای برآوردن یک هدف یا مقصود، در کنش متقابل می باشند. تحت چارچوب این تعریف پایدار، عناصر لازم برای وجود هر سیستمی می تواند مشخص گردد. این عناصر مشامل محیط، مرز، ورودی، خروجی، اجزاء و بازخور یک سیستم است. نمودار ۳-۱ مدل ساده ای از یک سیستم را نمایش می دهد.
محیط سیستم
کلیه سیستم ها درون یک محیط ، کار می کنند. محیط سیستم را احاطه می کند. در عین حال هم بر آن اثر می گذارد و هم از آن متأثر می شود.
مرزهای سیستم
مرزهای سیستم، محیط را از سیستم متمایز و یا جدا می سازد. سیستم در درون مرزهایی قرار گرفته و هر چیزی که در خارج آنها قرار گرفته باشد، محیط را تشکیل می دهد. خط مرزی سیستم مشخص می نماید که چه چیزی جزء سیستم هست و چه چیزی جزو سیستم نیست.
اجزاء سیستم
اجزای سیستم در داخل مرز و خود سیستم قرار دارد. سیستم ممکن است از یک جزء ساده و یا از اجزای متعددی تشکیل شده باشد. زمانی که اجزای سیستم، خود سیستمی جداگانه باشند آن را زیر سیستم یا سیستم فرعی می نامند. اجزای سیستم می توانند به عنوان یک واحد با سایر مؤلفه ها (یا سیستم فرعی) عمل کنند تا منظور خاصی را برآورده کنند.
این اجزاء عبارتند از موارد زیر که به تعریف هر یک نیز پرداخته می شود:
(۱)- ورودی ها (درون داده ها):
ورودی یک سیستم شامل عواملی هستند که ممکن است به صورت ماده، انرژی، انسان، کالا، خدمت و یا هر نوع دیگری باشد، به عنوان نمونه ورودی های مورد استفاده در یک کارخانه خودروسازی عبارتند از مواد اولیه ای که فرایند تولید را به کار می اندازد مانند آب، برق، گاز، ماشین آلات، تجهیزات، ساختمان، نیروی انسانی، منابع مالی، قوانین و مقررات و خدماتی که سایر سیستم ها به این کارخانه ارائه می دهند.
(۲)- خروجی ها (برون داده ها، بازداده ها):
خروجی های یک سیستم حاصل و نتایج فرایند تبدیل ورودی ها است که مانند ورودی های آن ممکناست به صورت ماده، انرژی، انسان، کالا، خدمت و یا اطلاعات باشد. مانند گزارش های رایانه ای (خروجی یک سیستم اطلاعاتی) برق تولید شده (خروجی یک دانشگاه)، کارمند بازنشسته (خروجی یک سازمان) و میوه (خروجی یک گیاه).
(۳) – فرایند (پردازش ها، فراگردها):
پردازش، فرایند تبدیل ورودی به خروجی ها است. در فرایندهای درون سیستم، ورودی ها به خروجی تبدیل می شوند. ممکن است عواملی نظیر ماشین، انسان، مواد، رایانه و مانند آن انجام دهنده عمل تبدیل فراگرد یک سیستم باشند. ذوب مواد (در یک کارخانه ذوب آهن) استخدام (در یک سازمان اداری) آموزش (در یک دبیرستان)، فروش (در یک شرکت) و فرایندهای تولیدی محصولات (در یک شرکت تولیدی) مثال هایی از آن می باشند.
(۴)- بازخورد:
بازخوردهای کنترلی ابزار ایجاد تعامل در سیستم ها هستند، بازخورد فرایندی است که اطلاعات بخشی از خروجی ها را به منزله داده به داخل سیستم باز می گرداند و موجب اصلاح و تعدیل و بهبود خروجی های بعدی می شود. این بازخوردها به سه شکل انجام می پذیرد.
بازخورد خروجی ممکن است مربوط به فرایند هایی باشد که در سیستم انجام می پذیرد، یا بازخور خروجی بر روی ورودی ها تاثیر مستقیم بگذارد و موجب تغییر و اصلاح آنها گردد.
حالت سوم نیز باخورد به خروجی ارتباط پیدا نمی نماید بلکه از روی فرایندها بازخورد به ورودی داده شده و موجب تغییر و بهبود و اصلاح آنها می گردد. این موارد در شکل زیر نشان داده شده اند.
محیط سیستم
چنانچه اطلاعات نشان می دهد که نتایج عملکرد همسو و مطابق با استاندارد و برنامه ها است. در این صورت آنرا بازخورد مثبت می نامند و چنانچه اطلاعات بازخورد حاکی از وجود تفاوت ها و انحراف هایی نسبت به استانداردها و برنامه ها باشد، دراین صورت به آن بازخورد منفی می گویند. بازخورد و کنترل به قدری وابسته هستند که به طور معمول بازخورد به عنوان بخشی از مفهوم کنترلی تلقی می شود.

طبقه بندی سیستم ها
اندیشه و ضرورت طبقه بندی اجزا و عناصر پدیده های عالم از دیرباز مطرح بوده است. اغلب طبقه بندی ها بر مبنای یک هدف ذهنی و یامنظوری خاص صورت می گیرد. مبانی طبقه بندی چه مبنی بر یک قرارداد و یا به صورت ذهنی و انتزاعی صورت گیرد، موجب نظم در طرح طبقه بندی می گردد و ما را در مطالعه و درک پدیده های مشابه یاری می رساند.
طبقه بندی براساس قواعدفیزیکی و زیست شناسی
Ludwig Von Bertalanffyg, لودوبک فون برتالانفی براساس قواعد فیزیکی و زیست شناسی ،سیستم ها را باتوجه به نوع ارتباط با محیط بیرونی به دو دسته تقسیم کرده است :
سیستم های بسته (closed systems)
همان گونه که از نام آن پیداست سیستمی است که با محیط خود هیچگونه ارتباط و تعامل و بده بستانی (به صورت انرژی ، مواد، اطلاعات و ...) نداشته باشد. ویژگی این سیستم ها اینگونه است که تمایل فزاینده ای برای رسیدن به وضعیت تعادل ایستا (سکون) و آنتروپی (بی نظمی) دارند.
آنتروپی مبحثی در ترمودینامیک است که تشریح کننده موقعیت سیستم های بسته است. طبق اصل دوم ترمودینامیک اجزای یک سیستم بسته به تدریج به سمت بی نظمی حرکت می کند و در کسب و پردازش ورودی ها ناتوان میگردد و به حالت تعادل ایستا (استاتیکی) و سکون می رسد.
در واقع این سرنوشت تمام سیستم هایی است که با محیط خود ارتباطی برقرار نمی نمایند. البته در دنیای واقعیت ها، سیستمی که به طور مطلق، صد در صد بسته باشد وجود خارجی ندارد و این مفهوم، یک بحث نسبی و نظری است ولی اگر مثالی در این رابطه ارایه می گردد مهم آن است که اثر عوامل محیطی بر این گونه سیستم ها ناچیز و قابل صرف نظر کردن می باشد. [ذاکری, ۳۴].
سیستم بسته سیستمی است که عملیات خودش را به طور خودکار، از طریق ابزار واکنش نسبت به اطلاعات تولید شده توسط خود، کنترل یا تعدیل می کند. سیستم بسته همه ی انرژی لازم برای انجام دادن وظیفه اش را دارا بوده و بدون صرف منابع خارجی عمل می کند [رضائیان, ۵۸].
سیستم های باز ((open systems
سیستم باز سیستمی است که به طور مستمر درون داده هایی (ورودیهایی) از محیط دریافت می کند و پس از تبدیل آنها به صورتی دیگر، آنرا به عنوان برون داده (خروجی) به محیط باز می گرداند. یعنی سیستم های باز با محیط خود تبادل انرژی، ماده، اطلاعات و... دارند.
شاید مناسب ترین روش بررسی میزان باز بودن و بسته بودن سیستم این باشد که آن را بر روی یک یک پیوستار درنظر گرفته به گونه ای که در یک انتها، سیستم باز و در انتهای دیگر آن، سیستم بسته قرار گیرد. همان گونه که در نمودار زیر ملاحظه می شود باز و بسته بودن سیستم ها امری نسبی است که به میزان ارتباط و تعامل آن با محیط بستگی دارد.
به این ترتیب سیستم صد در صد بسته، سیستمی است که به هیچ وجه از محیط، مواد و انرژی و اطلاعات ومنابع انسانی و... دریافت نمی کند و به هیچ وجه غیر از خود به محیط انرژی ساطع نمی نماید.مشاهده کردن و تصور چنین سیستم هایی د ر عالم واقع بسیار دشوار است. ضمن آنکه سیستم های صد در صد باز با برخورداری از ورودی ها و فرایند تبدیل، آنها را به خروجی یعنی چیزهایی مانند مواد، انرژی، اطلاعات، کالا، خدمت، سود و... تبدیل می کنند.
سیستم باز دارای ویژگی هایی مانند بازخورد، آگاهی نسبت به محیط، تبعیت از الگوی تناوبی، آنتروپی منفی، حالت ثبات - تعادل، حرکت به سوی رشد و توسعه، موازنه میان فعالیت های انطباقی و نگهدارنده و همپایانی می باشند [رضائیان ۶۵].
بروز هر یک یا تمام این ویژگی ها در یک سیستم آنرا به یک سیستم صد در صد باز یا سیستم نیمه باز تبدیل می نماید. شاید بتوان ادعا کرد دنیای سیستم های بسته که بر اساس فیزیک کلاسیک بنیان گذاری شده است فقط در بازی بی انتها و بدون هدف اتم ها خلاصه شود
طبقه بندی رفتاری
در این طبقه بندی از دو معیار هدف و روش رسیدن به هدف ، استفاده می گردد . بر این اساس چهار نوع مشهور از سیستمها تعریف می گردد :
۱. سیستم حافظ حالت (State-Maintaining System) سیستمی است که نه هدف و نه روش رسیدن به هدف را خودش انتخاب نمی کند بلکه از قبل در ساختار آن گنجانیده شده است . این سیستم فقط در برابر تغییرات عکس العمل نشان می دهد . آنچه این سیستم انجام می دهد بطور کامل بستگی به رویداد علت رفتار و ساختار آن دارد . به عنوان مثال سیستم حرارتی یک ساختمان را در نظر بگیرید که بطور خودکار دمای ساختمان را در مقدار مشخصی نگه می دارد . مثال دیگر قطب نماست که همواره به جهت مشخصی اشاره دارد . سیستمهای حافظ حالت قادر به یادگیری نیستند چون خودشان رفتارشان را انتخاب نمی کنند . به عبارت دیگر با تجربه بهبود نمی یابند .
یک سیستم حافظ حالت باید قادر باشد بین تغییرات حالتی که در سیستم یا محیط رخ می دهد تشخیص و تمیز قائل شود .
۲. سیستم هدفجو (Goal-Seeking System) سیستمی است که هدف را خودش انتخاب نمی کند اما روش رسیدن به هدف را خود انتخاب می نماید . هدف این سیستم رسیدن به حالت مشخصی است و قادر به انتخاب رفتار است . این نوع سیستمها اگر حافظه داشته باشند ، می توانند در طول زمان کارایی خود را افزایش دهند . به عنوان مثال سیستمهای با راننده خودکار را در نظر بگیرید .
وجودی که بتواند رفتارهای مختلف داشته باشد (راههای مختلف را برگزیند ) ، اما در محیط های گوناگون فقط یک نتیجه را حاصل نماید , سیستمی هدفجو است .
۳. سیستم هدفمند (Purposeful System) هم هدف و هم روش رسیدن به هدف را خودش انتخاب می نماید . انسانها مشهورترین مثال این نوع سیستم هستند . رفتار یک موجود هدفمند , هرگز تماما از بیرون تعیین نمی شود و حداقل بخشی از آن ناشی از انتخاب و تصمیم خود موجود است .سیستم هدفمند حتی تحت شرایط ثابت محیطی نیز می تواند هدفش را تغییر دهد .
۴. سیستم آرمانمند (Ideal-Seeking System ) سیستمی است که به جای هدف ، یک آرمان را دنبال می کند .
برای روشنتر شدن طبقه بندی رفتاری سیستمها لازم است چند اصطلاح زیر را تعریف نماییم :
a. هدف ( Goal ) : می توان در یک دوره زمانی مشخص به آن رسید.
b. منظور ( Objective ) : در یک دوره مشخص نمی توان به آن رسید اما در دوره طولانی تر امکان تحقق دارد . تعقیب یک منظور ، مستلزم توانایی تغییر هدف است . یعنی وقتی یک هدف بدست آمد ، هدف بعدی تعقیب شود .
c. آرمان ( Ideal ) : در هیچ دوره زمانی بدست نمی آید اما بدون محدودیت می توان به آن نزدیک شد . مفهوم آرمان همانند مفهوم حد(Limit) در ریاضیات است که تابع به آن نزدیک می شود ولی هرگز به آن نمی رسد.
سیستم آرمانمند ، سیستمی است که وقتی یکی از اهداف یا منظوراتش بدست آمد ، هدف یا منظور دیگری ( که به آرمان نزدیکتر است) را دنبال می کند . بنابراین یک سیستم آرمانمند ، یک مفهوم کمال(Perfection) دارد و بطور سیستماتیک آنرا تعقیب می کند .
d. رویداد ( event ) : وقوع تغییر در یک یا چند مورد از ویژگیهای سیستم یا محیط آن است . به عنوان مثال , در سیستم روشنایی یک ساختمان , پریدن فیوز (رویداد داخلی) و فرارسیدن شب (رویداد محیطی) دو رویداد هستند .
e. عکس العمل ( reaction ) : یک رویداد از سیستم است که , یک رویداد دیگر درهمان سیستم یا محیط آن وجود دارد که برای رویداد فوق کافی (sufficient) است . بنابراین عکس العمل یک رویداد در سیستم است که به صورت قطعی و معین , معلول رویداد دیگری در سیستم یا محیط آن است . به عنوان مثال بدن انسان در مقابل داروی خواب آور , عکس العمل نشان داده و به خواب می رود .
f. پاسخ ( response ) :رویدادی از سیستم است که رویداد دیگری (از سیستم یا محیط آن) برای وقوع آن لازم است اما کافی نیست . به عنوان مثال روشن شدن لامپ به دلیل برقراری جریان برق , یک عکس العمل توسط لامپ است اما اگر شخصی به خاطر تاریک شدن هوا , کلید را فشار دهد , در مقابل تاریک شدن هوا پاسخ داده است .
g. عمل ( act ) : رویدادی از سیستم است که برای وقوع آن , هیچ رویداد دیگری نه لازم است نه کافی .
h. سیستم reactive , سیستمی است که همه تغییرات آن , عکس العمل است . سیستم responsive سیستمی است که امکان پاسخگویی دارد .
i. سیستم حافظ حالت , در مقابل تغییرات فقط عکس العمل نشان می دهد . سیستم هدفجو پاسخ می دهد چون قادر به انتخاب رفتار خویش است .
طبقه بندی سیستم ها از دیدگاه بولدینگ:
در تقسیم بندی دیگری از سیستم ها، بولدینگ درمقاله معروف خود که مقبولیت عام یافت. سیستم ها را به ۹ سطح (طبقه) تقسیم می کند. به نحوی که قوانین سطوح پایین تر در هر مورد در سطوح بالاتر نیز صادق است. ولی سطوح بالاتر هر یک دارای ویژگی هایی خاص هستند که آن را از سطح قبلی متمایز می سازد.
طرح طبقه بندی براساس میزان پیچیدگی توسط کنث بولدینگ (bouldig ۱۹۵۶ kenneth) ارائه شد سلسه مراتبی را برای سیستم هاو نظامهای مختلف در نظر گرفت که میزان پیچیدگی سیستم های هرسطح از سیستم سطح قبلی بیشتر می گردید، و وانین سطوح پیشین در سطوح بعدی نیز صدق می کرد :
۱. ساخت ( structure )
بولدینگ سطح اول را ساخت یا چارچوب معرفی می کند. این سطح شامل تمام قوانین استاتیک است که در تمام سطوح بالاتر نیز صادق است. حتی انسان که خود در سطح هفتم سیستم ها قرار گرفته، از نقطه نظر ساخت، تابع قوانین سطح اول است.
۲. سیستمهای متحرک یا بطور کلی حرکت ( motion )
سطح دوم شامل سیستم های متحرک یا به طور کلی حرکت می شود که قوانین دینامیک توجیه کننده خصوصیات اصلی این سطح است.
۳. سایبرنتیکس ( cybernetics )
سیستمهایی هستند که توسط مکانیزم بازخور کنترل می شوند . ترموستات ساده ترین و کامپیوتر جالبترین پدیده این سطح است . فهم سایبرنتیک , قدم اول در بررسی رفتار سیستم های سطح بالاتر است .
سطح سوم سایبرنتیکس است یا سیستم هایی که توسط ساز و کار بازخورد کنترل می شوند.
ترموستات ساده ترین و رایانه جالب ترین پدیده سطح سوم است و اهمیت این سطح به حدی است که آشنایی کامل با اصول سایبرنتیک یا علم ارتباط و کنترل آغاز یا قدم اول در بررسی رفتار سیستم های سطح بالا محسوب می شود. برای سه سطح فوق که مجموعه سیستم های بسته را تشکیل می دهد فیزیک به عنوان یک علم پایه به حدی از تکامل رسیده است که داشتن یک تئوری عمومی را برای سطوح سیستم های بسته امکان پذیر می کند.
۴. تک یاخته یا سلول ( cell )
سطح چهارم تک یاخته است که به عنوان اولین سطح سیستم های باز توسط پدیده حیات از سوح قبلی متمایز می گردند. در واقع لایه چهارم، اولیه لایه ای است که زندگی به مفهومی که نسبت به آن آشنایی وجود دارد در قالب یک یاخته مطرح می شود. تمام سیستم های نرم افزاری سعی می کنند به نوعی فرم ساده ترین نوع زندگی را شبیه سازی کنند.
۵. گیاهان (Genetic societal)
سطح پنجم شامل گیاهان می شود که در آن برای اولین بار تقسیم کار مابین سلول های مجتمع دیده می شود و اجتماع سلولی به وجود می آید. در این سطح سیستم ها، دارای فرایند ژنتیکی بوده و قابلیت تکثیر دارند ولی ارگان های حسی آن خیل کم است به دلیل حسیاسیت بسیار ابتدایی این ارگانها، گیاهان نسبت به محیط خود عکس العمل کمی نشان می هند و بیشتر تسلیم شرایط محیطی هستند. مهم ترین ویژگی که در گیاه به عنوان یک سیستم دیده می شود تقسیم وظایف بین زیر سیستم های مختلف است و ریشه، برگ، ساقه، گل و میوه هر کدام زیر سیستم هایی با وظایف مشخص هستند.

۶. حیوانات (animals) سطح ششم دنیای حیوانات است و ویژگی های خاص آن، خوددانی و هوشیاری است و در آن گیرنده های اطلاعاتی (مانند چشم و گوش) برای تشخیص علامات به وجود می آید. این زیر سیستم های تخصصی در هر لحظه حجم عظیمی از اطلاعات را گرفته و پردازش می کنند و دوباره سیستم را تنظیم می نمایند تا سیستم نسبت به تحولاتی که در محیط در حال وقوع است از طریق سیستم های خود واکنش نشان دهد. این سیستم ها به دلیل وجود سیستم های عصب پیچیده، حجم عظیمی از اطلاعات را گرفته، پردازش و ذخیره می نمایند و همین امر باعث هوشیاری سیستم نسبت به مجیط شده و بنابراین این سیستم ها نسبت به تغییرات محیطی خود با هوشیاری عمل می نمایند.
۷. انسان (human)
سطح هفتم انسان است با ویژگی خودآگاهی یا خود هوشیاری و شاید تنها موجودی باشد که می داند که می میرد.گیرنده های اطلاعاتی در این سطح به حد تکامل خود می رسند و با درک بعد زمان و قدرت تشخیص و تحلیل علامت ها و اطلاعات و ربط آن به یکدیگر انسان تصویری از محیط برای خود می سازد و مداخله آن تصویر بین محرک و واکنش شناخت و پیش بینی عکس العمل را مشکل می سازد. به گونه ای که عکس العمل با توجه مستقیم به محرک توجیه نمی شود. ساختن تصویر فقط جمع آوری اطلاعات و تجارب نیست بلکه متضمن فعل و انفعالاتی است که هنوز به درستی شناخته نشده است. بولدینگ تصویر سازی از محیط را به الکترونهایی اطلاعاتی تشبیه می کند که به تدریج دور یک هسته مرکزی به گردش در می آیند.
در واقع انسان یک سیستم خود انعکاسی دارد که نتیجه خود هوشیاری وی است. به غیر از آن سیستم های ارتباطی خیلی پیچیده مانند سخنگویی، سیستم های عصبی و حسی فوق العاده پیچیده، با کمک حواس پنجگانه، اطلاعات را از محیط می گیرد و آنها را از طریق سیستم عصبی به مغز انتقال داده و سپس در آنجا پردازش های بسیار پیچیده ای انجام شده و این امر باعث می شود که سیستم به طور دایم و مرتب نسبت به شرایط محیطی واکنش نشان داده و از خود مراقبت نماید.
۸. نظام اجتماعی ( system )
پیچیده ترین سطح سیستم های باز ومعرف سطح هشتم از گروهنه گانه سیستم های بولدینگ است و برخلاف تصور، واحد آن انسان نیست بلکه نقشی است که در آن به فرد محول شده است.دراین سیستم ها اطلاعات همان نقشی را به عهده می گیرد که انرژی در سیستم های بسته دارد.
تفاوت اساسی یک نظام اجتماعی با یک موجود زنده را می توان در نکته زیر خلاصه نمود. اجزای سازنده یک نظام اجتماعی یعنی انسان، خود دارای ویژگی خودآگاهی و ذوق و سلیقه و جهت یابی معینی است و در نتیجه رفتار او در کل با توجه به نقشی که به او واگذار شده و یا تصوری که از نقش واگذاری دارد متفاوت می شود. به عبارتی دیگر رابطه یک فرد با اجتماع یا یک کارمند با سازمان خود درست مثل رابطه سلول با موجود زنده نیست و این تفاوت، خود علت وجود ویژگی دیگری در نظام های اجتماعی است که به صورت سلسله مراتب دیده می شود که در یک موجود زنده یافت نمی شود. در هر نظام اجتماعی رسمی یا غیر رسمی، ویژگی این پدیده خاص به صورت مسایل که مهمترین آن مساله رهبری است خودنمایی می کند.
این واقعیت که واحد سازنده نظام اجتماعی فرد نیست بلکه نقشی است که به او محول شده یا تصوری است که از نقش واگذاری به خود دارد، نکته عمیقی است که به توضیح بیشتری نیازمند است. به این معنی که همگی مادر زندگی اجتماعی خودنقش آفریننان زبردستی هستیم که با توجه به نقش خیالی یا واقعی خود در موقعیت ها و گروه های مختلف اجتماعی رفتار متفاوتی از خودنشان می دهیم.
بنابراین در این سطح، ارتباط انسانها با هم است که اجتماع یا سازمان را تشکیل می دهند و نقش اساسی را در این سطح از سیستم ها بازی می نماید. سیستمی که در آن، این نقش های سازمانی از طریق ساز و کارهای ارتباطی، اطلاعات را به یکدیگر منتقل می کند و سعی می شود که سازمان را به سمت اهداف خود هدایت نموده و به بهره وری بالاتر برساند.
۹. سیستمهای ناشناخته(transecendental) : سطح آخر، سطح ناشناخته ها است که اطلاعات زیادی از آن وجود ندارد ولی بایستی دارای سیستم ساختار یافته و منظمی باشد که ارتباط کامل و مناسب سیستمی با سطوح پایین است.
طبقه بندی سیستم ها از دیدگاه سلسه مراتبی
دراین طبقه بندی از سیستم ها می توان سیستم ها را برحسب سلسله مراتب حاکم بر آنها به گونه زیر تقسیم بندی کرد:
۱- رسیستم های جامع یا فراگیر
۲- سیستم های کلی
۳- سیستم های اصلی
۴- سیستم های زیر سیستم
۵- سیستم های خرده سیستم
۶- سیستم های ریز سیستم
۷- سیستم های پاره سیستم
۸- فعالیت یا اجزای سیستم
به این ترتیب باتوجه به مرز سیستم ها و بر اساس سلسله مراتبی که بر سیستم های محیط و محاط حاکم است. آنها را می توان به نوع دیگری دسته بندی کرد. این نوع دسته بندی در سیستم های سازمان ها بیشتر کاربرد دارد.
طبقه بندی بر اساس هدفمندی سیستم و اجزاء
بر اساس هدفمند بودن سیستم و اجزاء تشکیل دهنده آن,سیستمها را به صورت زیر تقسیم می کنند:
۱. سیستم های جبری
سیستم هایی که نه خودشان به عنوان یک کل و نه اجزایشان از خود هدفی ندارند . سیستمهایی هستند که رفتارشان جبری است . ماشینها نمونه کامل این گونه سیستم ها هستند . مثلا اتومبیل , بادبزن برقی و ساعت نمونه هایی از سیستم های جبری محسوب می شوند . اگر چه سیستم های جبری از خود هدف و مقصودی ندارند اما غالبا در خدمت اهداف یک و یا چند وجود خارج از خودشان مثلا سازندگان , کنترل کنندگان و یا استفاده کنندگانشان هستند .
۲. سیستم های جاندار
سیستم های جاندار از خود هدف دارند اما اجزای آنها چنین نیستند . آشناترین مثال برای این دسته از سیستم ها , حیوانات و از جمله انسان هستند .
امروزه حیات با مفهوم "خودتجدیدشوندگی" تعریف می شود که که خودتجدیدشوندگی عبارت است از نگاهداشت و