تحقیق در مورد طراحی گنبد کامپرزیتی برای مساجد با توجه به معماری ایرانی اسلامی

اختصاصی از اینو دیدی تحقیق در مورد طراحی گنبد کامپرزیتی برای مساجد با توجه به معماری ایرانی اسلامی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فرمت فایل:WORD(قاببل ویرایش)تعداد93 صحفه

مقدمه :

در طول تاریخ – تمدنهای سنتی به چادر، مقبره و محراب به عنوان سمبومی از عالم کائنات می‌نگریستند ایدة «خانه کیهانی» از ارتباط دادن ساختمانها با آسمانها توسعه یافت. از آنجا که شکل کرومی معنایی ژرف برای انسان سنتی داشت. طبیعی بود که این معنارا ازشکل مشابه دیگری منتقل کند. اصطلاحات «چادر کیهانی» «چتر الهی» «بیضعه کیهانی» و «جام آسمانی» نشانگر عقاید سنتی و معانی باطنی دربارة گنبد هستند.

در فرهنگ اسلامی گنبد دارای تجلی زنده‌ای از جهان شناسی اسلامی است. به وسیلة معانی سمبرلیکی مفاهیم مرکز، دایره و کره نهفته در گنبد به تمامیت به واقعیت می‌پیوندند. یک ارتباط اساسی در این مورد که تأکید زیادی روی آن است. ایدة‌ روح می‌باشد که همزمان همه موجودات را فرا می‌گیرد، همان گونه که گنبد فضای محدود به خود را در بردارد و طاق آسمان که همة آفرینش را احاطه می‌کند. عبور این «روح» از نوک گنبد سمبول و حرکت است. این عبور را می‌توان به طرف پایین و دارای انبساط به سمت کثرت یا به طرف بالا و دارای انقباض به سمت وحدت دانست.

گنبد یک شکل از صورت زنده است. ایده‌ای است که در امکانات مادی تجلی می‌کند. در پیشینة صحرانشینی، گنبد شبیه به ساختمانهای گنبدی است که از اسکلتها گرد چوبی ساخته می‌شدند و روی آنها با پارچه یا پوست پوشیده می‌شد. پس از گسترش گنبدهای چربی به توسط انسانهای شهرنشین – معماری آجر و سنگ به عنوان ادامة آن آغاز شد و شکلهای قابل احترامی با مواد و مصالح دائمی و سنگین ساخته شد. مهارت و استادی معماران باعث سبکتر شدن وزن گنبد شد. زیرا معیار بارز زیبایی در گنبد همان سبکی آشکار آنها بود، چه از نظر مواد سازنده آن و چه از نظر دیدگاه چشم. زیرا تقلید «سنگین» تنها هنگامی کامل می‌شود که با سبکی از لی «چادر کیهانی» که از آن منشأ می‌گیرد، همساز شود.

الگوها و رنگها، هم داخلی و هم خارجی می‌تواند در این سبکی نقشی داشته باشند. چرخهای کیهانی یا مندلها، مانند شکوفه‌های ایجاد شده به توسط هندسة دایره روی سطوح گنبدی نمایان می‌شود. رنگها، ملایم و آرام – تصور عقل را ایجاد کرده و به شور و هیجان نفس اشارت دارند. این رنگهای سفید، سبز، آبی – فیروزه‌ای. طلایی یا حاصل آجر کاری و گچبری یا ترکیبی از آنها هستند. گنبد در همة تجلیاتش محل «عرش الهی» پذیرای عقل و آزاد از زمان در شکل است.

پیامبر اکرم (ص) در معراج خود، گنبد بسیار بزرگی از مروارید مفید را تشریع می‌کنند که روی چهار ستون کناری قرار داشت و روی آنها چهار قسمت «بسم الله الرحمن الرحیم » نوشته شده بود و از آن چهار چشمه آب، شیر، عسل و شراب جاری بود. این تمثیل مدل روحانی هر بنای گنبدی را توضیح می‌دهد. مروارید سفید سمبل «الروح» است که گنبد آن همة خلقت را احاطه می‌کند. روح کلی که قبل از دیگر مخلوقات خلق شده است. عرش الهی نیز که همه چیز در برمی‌گیرد (العرش المحیط) سمبول عرش، فضای نامرئی فراسوی آسمان پرستاره است. از دیدگاه جسمانی، که برای انسان طبیعی است ستارگان در کره‌های متحدالمرکز حول زمین حرکت می‌کنند و به وسیلة فضای بی انتها احاطه شده‌اند و خود این فضا به توسط روح کلی که به عنوان «محل» متافیزیکی ادراک و معرفت در نظر گرفته می‌شود، در بر گرفته می‌شود.

مقطع یک گنبد شبیه به تیر (نیزه) و کمان «محمد» (ص) (کلمه) تیر «حقیقت محمدی» (روح) و نشانه و هدف آن «روح کلی» (الروح) است. پرواز این تیر روحانی پرواز و خروج از تاریکی به سوی «نور مطلق» می‌باشد. گنبد نشانة خدا شدن «کلمه» انسان است.

(مهرداد محمد حجازی – 1379)

فرآیند برنامه‌ریزی و سیاستهای طرح

2-1 تعیین استراتژی و اهداف کلان پروژه :

امروزه به دلیل غفلت از گذشته و تجربه‌هایی که می‌توانستیم از آنها درس بگیریم، با یک شهرسازی بحران زده روبرو هستیم. در حال حاضر و عدة تکامل و تعالی انسان از طریق پیشرفتهای مادی به صورت افسانه‌ای درآمده است. انسان در جهان بی انتهای ارتباطات غرق شده طرز تفکری که به عنوان تنها راه قابل قبول برای همة انسانهای این قرن تجویز شده و فضاها و عناصر زندگی و به طور کلی شهرهای ما را شکل داده است.

ساختمانهای بلند و حجیم، شبکه‌های شطرنجی وسیع و تراکم بیش از حد جمعیت، ابعاد انسانی و فرهنگی شهر را زیر سوال برده است. شهرسازی جدید علیه انسان و جامعه عمل کرده، از عملکرد طبیعی واحدهای اجتماعی مهمی مانند، خانواده، واحد همسایگی، محله و غیره جلوگیری می‌کند.

ساختمانهای بلند همة ارزشها و نسبتهای قدیمی کالبد و سیمای شهرها را زیر پا گذاشته، مناظر طبیعی شهرها را نیز از بین می‌برند. نمادهای انسانی با ارزشی نظیر مسجد – کلیسا – مدرسه و غیره که روزی از لا به لای ساختمانها از بافت متراکم و به هم فشردة شهرها سر بیرون کشیده و هویت و معنی محل را به بیننده منتقل می‌کردند، امروز در لابلای آسمان خراشهای سر به فلک کشیده به طور تحقیر آمیزی گم گشته‌اند.

از آنجا که مسجد پایگاهی برای آرامش یافتن روح و تزکیه و محلی برای دوری از جاروجنل دنیای امروز به شمار می‌رود که بشر امروز نیازمند چنین اماکنی می‌باشد و موضوع طراحی و بهینه سازی گنبد مسجد که به عنوان نشانه و عامل شناساندن این مراکز مورد تأکید و تأیید بوده است، انتخاب گردید.

با بررسی‌هایی که انجام گردید، مشخص شد که مسجد از ارکان مشخصی همچون، گنبد، مناره و برخوردار می‌باشد. که فضایی روحانی را ایجاد می‌کنند. لذا در این پروژه با توجه به مشکلات کمکهای مردمی ساخته می‌شوند) ناتمام باقی می‌مامند سعی شده است از روشی جدید برای ساخت گنبد این المان مهم مسجد پیشنهاد گردد.

شاید که بتواند با استفاده از روشهای جدید به کمک معماری امروزه آید و گامی ناچیز در جهت بهتر انجام گرفتن ساخت و ساز مساجد بردارد.

4-1 روشهای پژوهش و تفسیر مشکل :

در این پروژه برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز به منظور تکمیل تحقیقات نظری و عملی از روشهای کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی و همچنین مصاحبه کمک گرفته شده است.

لازم به ذکر است در این پروژه نام کلیه منابع کتابخانه‌ای و افراد مصاحبه شونده در انتهای تحقیقات در قسمت منابع ذکر شده است همچنین در جلوی هر قسمت از فاز تئوری که بر گرفته شده از کتب مورد بررسی بوده است حرف «ش» به معنای شمار ردیف در فهرست منابع و ماخذ و حرف «ص» به معنای شماره صفحه مطلب در کتاب منبع می‌باشد.

بررسی نیازهای قشر

استفاده گر

1-1-2 تعیین هویت و موقعیت استفاده گر

یکی از مهمترین عوامل مورد توجه انسان شناسایی خویش به عنوان موجودی مستقل و متمایز از دیگر پدیده‌هاست. این تمایل به تمایز نه تنها در مورد فردیته فرد که در مورد آنچه که به او متعلق است مصداق دارد، بلکه برای جامعه انسانی به عنوان یک واحد مورد توجه و طلب می‌باشد. به عبارت دیگر انسان تمایل دارد که متعلقات به او و همچنین جامعه و محیط و فضایی که او به آنها تعلق دارد، نسبت به دیگر عناصر و مجموعه‌های مشابه واجد هویتی خاص باشند. به طور مثال هر فرد تمایل دارد که کشور، شهر و محله‌ای که در آن زندگی می‌کند، یا گروه و دسته اجتماعی یا صنفی که به آن تعلق دارد، یا هر دین و مرامی که از آن پیروی می‌کند، واجد مؤلفه‌های هویتی باشد که آن را از دیگران متمایز گرداند و او بتواند به نوعی خویشتن را واجد هویتی بارز ببیند. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که مسلمانان نیز به هویت داشتن شهر و محیط زندگی و متعلقات خویش تمایل داشته باشند. این هویت محیط زندگی را در بسیاری عناصر می‌توان جست و جو کرد که یکی از وجوه بارز شهر و طبیعتاً و اجزاء و عناصر آن می‌باشد. یکی از عناصر اصلی شهر مسلمانان مسجد است که در بردارنده بیشتر عناصر مورد نظر نیز می‌باشد. در واقع با معرفی مسجد به عنوان یکی از مؤلفه‌های بارز هویت شهر و محل زندگی مسلمانان می‌توان به جزئیات و عناصری نیز پرداخت که از ابعاد روانی، معنوی، مادی ، کالبدی و شکلی می‌توانند به عنوان عنصر متذکر به هویت شهر و محیط زندگی و در نتیجه هویت جامعه ایفای نقش نمایند. (محمد تقی زاده 1379)

در هر حال تمرکز اصلی این پروژه بر شناسایی گنبد مسجد متوجه خواهد بود که می‌تواند به عنوان یکی از عوامل اصلی هویتی شهر مسلمانان ایفای نقش نماید.

گنبد مسجد یکی از مهمترین و مناسب ترین موارد بهره گیری از نمادها و هنرهایی است که به گونه‌ای خاص بر معنا تأکید دارند و می‌تواند تمام شهر و فضای آن را تحت تأثیر خویش قرار دهد و این نیاز نمازگزار مسلمان را پاسخ گوید که همانا نیاز به داشتن هویت بارز شاخص اسلامی است.

5-1-2- تعیین قدرت اقتصادی

با توجه به رواج ساخت مساجد توسط کمکهای مردمی و عادت پسندیده وقف در بین ایرانیان مسلمان ناگفته پیداست که روند ساخت و ساز و تجهیز مساجد و تأمین مایحتاج اولیه آن با مشکلات عدیده‌ای روبرو است. از این رو می‌بایست طراحان و سازندگان مساجد روند برنامه ریزی ساخت مساجد را همسو با توان اقتصادی صندوق مالی آن پیش بینی نمایند. یکی از مهم ترین دلایل ناتمام ماندن بناهای مساجد عدم برنامه ریزی ساخت می‌باشد که این موضوع غالباً به دلیل استفاده از شیوه‌های سنتی و گران قیمت می‌باشد.

لذا می‌بایست روند ساخت و ساز مساجد را با حداقل امکانات مادی از طریق ایجاد سبکهای نوین در ساخت و ساز میسر نمود به گونه‌ای که به نیازهای زیبایی شناختی غازگران و هویت مسجد خدشه‌ای وارد نگردد.

بررسی نیازها در تولید و محصول

1-2-2- تاریخچه محصول

از آنگاه که مردمان غارها و اشکفت‌های کوهساران را رها کردند و در دامنه کوهها و میان دشتها شدند نخستین چیزی که ناگزیر از فراهم کردن آن بودند سر پوشیده‌هایی بود که بتواند مانند غار پناهگاه آنان باشد.

اگر چه در روزهای نخستین نیاز به شبستان‌های گسترده نبود و همین که پناهگاهشان خانواده کوچکی را در زیر آسمانه خود جای می‌داد خشنود بودند ولی دیری نپایید که خانواده‌های کوچک به هم پیوستند و دسته و گروههایی را تشکیل دادند که کند کوچکی در دل زمین کنده بودند یا آشیانه و کلبه‌ی مختصری که با چوب و شاخ و برگ و خار و خاشاک برپا شده بود نمی‌توانست دسته یا گروهی را سرپناه باشد و نیاز به سر پوشیده‌های گسترده، دیرک و ستون را پدید آورد و شبستانها، نهانخانه‌ها و تالارهای چهلستون، به جای کلبه‌های نئین و چپرهای چوب پوش و کندهای غار مانند نشت. ولی وجود تعداد زیادی دیرک و ستون (که طبعا در آغاز بسیار به هم نزدیک بود) مانع دید می‌شد، به ویژه هنگام برگزاری آئینها و جشن‌ها و میهمانیها این کاستی بیشتر به چشم می‌خورد.

به همین دلیل نخست کوشیدند تا آنجا که میسر است ستونها  را از همدیگر دور کنند. برای اینکار ناچار به فراهم کردن فرسب‌ها و تیرهای سخت و استوار و کشیده شدند. ولی باز هم ناتوانی تیرهای چوبین در بردن بار دهانه‌های بزرگ کار را دشوار می‌کرد این بود که پوشش دهانه‌های بزرگ بی ستون آرزوی معماران روزگار باستان شد.

ساختمان تالار چهل ستوم در جهان کهن، نمونه‌های بیشماری داشت. ولی برای نخستین بار در ایران و در شهر پارسه یا تخت جمشید بود که با فراهم کردن چوب کنار از جاهای دور دست (مانند جبل عامل) و فرسب و لته و تخته چوب چندن و ساج از گنداره، معمار یا رازیگر پارسی توانست فاصله دو ستون را تا حداکثر ممکن (یعنی در حدود شش گز – نزدیک 4/6 متر) برساند. در حالی که پیش از آن در چهل ستون‌ها و ستاوندها کمتر، گاهی سطبران ستون‌ها بیش از فاصله میان آنها بود (مانند معابد مصری).

اگر چه این پیشرفت بسیار چشمگیر بود ولی ایرانی به آن خشنود نشد و برای برگزاری جشنها و بارهای شاهانه چیزی گسترده‌تر و پیشرفته‌تر آرزو می‌کرد. پس از یورش خشمگینانه و دژخیمانه اسکندر ویرانگر به ایران، با اینکه امید داشت ایران و آسیا را یونانی کند و فرهنگ باختری را به زور در خاور زمین فرمانروا سازد جز چند مورد معدود (مانند آتشکده خورهه) که تا حدی از سر ستونهای معروف به (ایونی – ایونیک) استفاده شده بود معماری یونان هرگز نتوانست در ایران جای گرم کند (این نکته نیز جالب توجه است که نمونه کلیه سر ستونهایی که امروز به نام توسکان و دور یک و یونیک معروف شده در استودانها و پرستشگاههای کهن ایران مانند فخریکه و سکاوند و قزقاپان و داودختر و در روزگاری بسیار کهن‌تر از دوران درخشش معماری یونان به کار گرفته شده و به خوبی می‌تواند خاستگاه خود را نشان دهند و ما در بحثی دیگر از آن سخن خواهیم گفت. از همان روزهایی که شاهنشاهی هخامنشی فرو می‌افتاد معماران ایرانی بر آن شدند که طاق و گنبد را (که پدیده طبیعی و خاص معماری ایران است) جانشین تخت بام و خرپشته چوبین کنند. چه آوردن چوب سدر از جبل عامل و ساج از گنداره همیشه میسر نبود و در جنگلهای تنگ و جلگه‌های درندشت هم چوب سخت و استوار و کشیده به زحمت فراهم می‌شد (اگر چه در جنگلهای انبوه شمال و جنوب تا اندازه‌ای به دست آمد) از آن گذشته وجود موریانه‌ای به نام ترده در بسیاری از نقاط ایران کاربرد چوب را کاری بی منطق و گاهی بسیار خطرناک جلوه می‌داد.

طاق و گنبد و چفد (قوس) در ایران پیشینه‌ای کهن دارد و معماران روزگار باستان نمونه‌های شگفتی از آن را در معبد زیرین چغازنبیل (که از مصالح آن برای ساختمان چغازنبیل استفاده شده) و تپه نوشیجان و ویرانه‌های سیستان و ستودانهای کومیش دامغان به دست داده‌اند (از آغاز هزاره دوم تا آغاز شاهنشاهی پارس) که دنباله آن تا روزی که معماری ملی رواج داشت ادامه یافته است (و چون طاق و چفد ایرانی تابع فلسفه بر مینای ریاضی ویژه‌ای است که پایگاهی ارجمند در معماری و فن ساختمان دارد در گفتار دیگری از آن سخن خواهیم گفت)

در همین پدیده‌های شگفت معماری، گنبد پایگاه بلندی دارد و دلایل بسیاری در دست داریم که این پدیده شگفت آور زاده نبوغ ایرانی است. با توجه به دشواری پوشش دهانه‌های بزرگ با فرسب چوبین و مزاحمتی که وجود ستونهای چوبی متعدد در زمینه تالارها برای دید ایجاد می‌کند به خوبی به اهمیت پوشش گنبدی پی خواهیم برد که می‌تواند دهانه بزرگی را سرتاسر و دیوار به دیوار بپوشاند.

برای اینکه زمینه چهار گوش را با گنبد بپوشانند می‌بایست نخست آن را به هشت گوش و سپس شانزده گوش و بالاخره به دایره تبدیل کنند و این کار با پوشش گوشه‌ها میسر می‌شد.

معماران ایرانی برای پوشش گوشه‌ها، دو روش پدید آوردند که یکی را سکنج (به کسر سین و ضم کاف) و دیگری را ترنبه (به ضم ت و ر) می‌گویند.

سکنج یا کنج بیرون جسته و ترنبه یا حفره پیش آمده نخست به یاری چوب – و پس از آن با طاقهای بیضی و شیپوری اریب به صورت فیلپوش و پتکانه و پتگین در ایران پدید آمد و از نام آنها پیداست که از آنجا به سراسر جهان راه یافته است (چنانچه در زبان انگلیسی طاقهای گوشه گنبد را اسکوینج می‌گویند که از فرانسوی کهن اکس کوان به این زبان راه یافته و در زبان فرانسوی ترومپ (هر چند که سکنج و ترنبه در معماری ایرانی دو شیوه جداگانه دارد ولی پیداست که خاستگاه انگلیسی و فرانسوس آنها یکی بوده است!»

ترنبه‌های پیش از اسلام ایران، بسیار ساده و به صورت فیلپوش زده می‌شد (یعنی گوشه‌های فضای زیر گنبد را با پوشش ساده ضربی پیش می‌کردند تا نزدیک دایره شود و بدون هیچ شکنج (طاق بند و کاربرند روی ترنبه و زیر گنبد) رگهای پوشش را چرخ می‌انداختند (مانند بافت سبد). این روش زیر سازی در شهرهای جنوبی کشور تا بعد از حمله مغول هم معمول بوده (و توسط معمارانی که تیمور لنگ جهت ساختمان پایتخت، از جنوب ایران – به خراسان برده) بار دیگر در نقاط دیگر هم به کار رفته و گنبدهای زیبایی چون گنبد مسجد کبود (فیروزه اسلام) و مسجد شیخ لطف الله را به وجود آورده است. ولی پس از اسلام (به ویژه در سه چهار قرن آغاز آن) چون معماران مسلمانی ایرانی از شکوه افزون بر نیاز را نمی‌پسندیدند با یاری شکنج سازی و به ویژه طاق بندی می‌کوشیدند که از ارتفاع زیر بندی هر چه بیشتر بکاهند چنانکه در مورد گنبد هم تلاش می‌کردند که به اندازه گنبدهای پیش از اسلام خیز نداشته باشد. همزمان با پیشرفت فن ساختمان گنبد در کشورهای دیگر هم گنبدهایی حتی با دهانه‌های بزرگتر از گنبدهای ایرانی زده شده است ولی گنبد ایرانی دارای ویژگیهای چندیست که آن را شاهکار کرده است.

در سرزمینهای دیگر (مثلا روم) شکل نیمکره را برای گنبد بر می‌گزینند و چون میانتار رانش بر منحنی آن منطیق نمی‌شد ناچار بودند که کناله‌های آن را هر چه سطبر تر کنند تا در برابر رانش سدی باشد. در صورتی که معماران ایرانی نیم دایره (و اصولاً مکان هندسی) را برای پوشش مناسب نمی‌دانستند و شکلهایی نظیر تخم مرغی و هلوچینی و بیز را انتخاب می‌کردند که خود به خود میانتار رانش ببود و این حس انتخاب (که بر اصول دقیق ریاضی نهاده بود) باعث می‌شد که بتوانند طبره یا ضخامت گنبد را در خاستگاه و پاکار تنها به اندازه یک شانزدهم دهانه بگیرند (که البته هر چه بالاتر می‌رفته نازکتر می‌شد تا به کلاله می‌رسید)

گنبدهای ایرانی بی هیچ چوب بست و قالب ساخته می‌شده بدین ترتیب که در مرکز محوطه زیر گنبد تیر راست و بلندی را کار می‌گذاشتند که ارتفاع آن تا نزدیک گنبد می‌رسید و پیرامون آن را با چوبهای دیگری مانند پره‌های چرخ به چنبره گنبد می‌بستند که تکان نخورد آنگاه در هر دو کانون بیضی (نیم بیضی) که باید گنبد زیرین بر آن منطبق باشد دو گلمیخ حلق دار می‌کوبیدند و دو سر زنجیری را به حلقه‌ها متصل می‌کردند. طول زنجیر به اندازه‌ای بود کهاگر آن را نصف می‌کردند به پاکار یاکیز گنبد می‌رسید بدین آزمایش کند. دستگاه تیر و زنجیر را روی هم «شاهنگ و هنجار» می‌گفتند (یکی از این شاهنگ و هنجارها در گنبدی نیمه کاره در اصفهان یافت شده و برای مطالعه در جای خود نگهداری می‌شود). سازنده گنبد با استفاده از این دستگاه و پیمون‌ها (مدول و ضابطه) گنبد زیرین را مانند تاپو می‌ساخت و بی آنکه نیازی به چوب بست داشته باشد رگهای آن را چرخی روی هم استوار می‌کرد (و چون می‌دانست که در هر منطقه طبره یا ضخامت گنبد چه اندازه است) در شکرگاه (زاویه 5/22 درجه) یک آجر و در میان یک آجر دیگر و در آوارگاه (5/47 درجه) باز هم یک آجر از ضخامت آن می‌کاست تا به کلاله می‌رسید و چون در نوک گنبد رگ چین چرخی میسر نبود و آجرها خرد و کوچک می‌شد ستونکی در قله گنبد می‌ساخت (مانند طوقه چاه) که بتواند گنبد زیرین و همچنین توق یا ماهرخ را به آن متصل کند. گنبدهای ایرانی دو پوش است و پوشش زیرین همیشه به شکل نصف تخم مرغ و در گنبد پر دهانه به شکل تاپوهای بزرگی است که به آن چیله یا چپلو می‌گویند. گنبد شکلهای مختلف و متنوعی دارد مانند رک (مخروطی و هرمی)، خانگی (تخم مرغی)، نار (پیازی) و شبدری، گنبد زیرین بسته به اندازه دهانه باخیزهای مختلف زده می‌شود ولی همیشه شکل آن تخم مرغی است. قطر گنبد را دهانه و ارتفاع آن را افراز و نسبت افراز، به دهانه را «خیز» می‌گویند.

گنبدهای قبل از اسلام بیشتر باخیز دو گره در گز (هرگز مساوی 066/1 متر و شانزده گره است) و حتی پیش از آن زده می‌شد. ولی پس از اسلام معماران ایرانی کوشیده‌اند تا آنجا که ممکن است افراز گنبد کمتر باشد و اغلب گنبدها پس از اسلام باخیز یک گره در گز زده شده مگر اینکه از شانزده گز بیشتر دهانه داشته باشد که ناچار بوده‌اند مانند گنبدهای پیش از اسلام خیز آن را دو گره و سه گره در گز بگیرند (مانند گنبد سلطانیه). دو پوش گنبد گاهی پیوسته و گاه گسسته است. گنبدهای پیش از اسلام و همچنین گنبدهایی مانند گنبد سلطانیه و شیخ لطف الله و گنبد خانگی جامع اصفهان دو پوش پیوسته است.

چنانکه گاهی دو پوسته بی هیچ واسطه‌ای به هم متصل می‌شده و گاهی هم فقط صندوقه یا کندو و شیاره‌ای میان آنها فاصله بوده است . ولی در گنبدهای گسسته گاهی دو پوسته در کلاله از هم فاصله می‌گیرند (مانند گنبد جامع یزد و جامع گلپایگان و اغلب گنبدهای قرن هفتم به بعد) و گاه بر روی گریو یا گردنی استوانه مانند پوسته بیرونی با فاصله چشمگیری از گنبد زیرین استوار می‌شود (مانند گنبد آستانه مطهر حضرت رضا (ع) و گنبدهای سهل بن علی در آستانه اراک و مسجد امام (شاه) و مدرسه مادر شاه (چهار باغ اصفهان). برای ساختمان گنبدهای گریو دار از دیوار کهایی استفاده می‌کردند به نام پره که در درون گریو جای می‌گرفت و گاه تویزه یا طاقی تیغه‌ای روی آنها زده می‌شد تا بتوانند پوسته نازک روئین را نگاه دارند.

در فرود (قاعده) گنبدهای گسسته گریو دار گاهی آوگون می‌گذاشتند یعنی منحنی گنبد را متمایل به درون می‌ساختند تا رانش آن را به درون برانند (مانند گنبد مسجد امام (شاه اصفهان) و گاه چانه یا پیش آمدگی اندکی داشت (مانند گنبد آستانه مطهر حضرت رضا (ع) و گنبد الله مقبره شیخ صفی در اردبیل و گاه شلال داشت یعنی منحنی آن در قاعده به خطی مستقیم مبدل می‌شد ولی در گنبدهای بی گریو به جای گریو چنبر تنها یا اربانه (دیسک) می‌گذاشتند. هشت چنبر منشور هشت گوش یا چند وجهی است که گنبد را بر روی آن می‌ساختند. گاهی هم به جای پوشش برونی خر پشته می‌ساختند (مانند گنبد مشهد میر بزرگ در امل)

گنبدهای رک نیز به انواع گوناگون ساخته می‌شده مانند ارچین که قطعات سنگ یا آجر را روی هم می‌چیدند (مانند گنبد دانیال نبی در شوش و آرامگاه یعقوب لیت در جندی شاپور (شاه آباد اهواز) و گاهی به صورت هرم ساخته می‌شده است و گاهی مخروطی که آخری را خرستو یا خرستوک می‌نامند.

نفوذ روش گنبد سازی ایرانی در باختر زمین (که شاید اندکی پس از حمله مغول آغاز شده) تحول چشمگیری در معماری آن مناطق به وجود آورده است.

انتخاب شکل تخم مرغی به جای نیمکره برای گنبد زیرین و استفاده  از پوشش زیرین (مانند ایران) به معماران مغرب زمین امکان داده است که گنبد نازک و سبک و خوش اندامی پدید آورند، همچنین استفاده از ترنبه و سکنج که (پیش از آن در غرب رایج شده بود) پوشش فضاهای بزرگ چهارگوش را آسان کرده بود و دیگر لازم نبود که زمینه زیر گنبد دایره باشد و بالاخره فن گنبد سازی ایرانی روش پوششهای پوسته‌ای را در عصر ما به ارمغان آورده چنانکه پیش از آن هم شاهکارهایی چون گنبد «سن پیر» از هنر بارور ایرانی زاده بود (محمد کریم پیرنیا 1374)

3-2-2 روش ساخت و امکانات تکنولوژی

پیشینه ساخت

تعریف هندسی کنید

در تعریف هندسی، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چفدی مشخص حول یک محور قائم به وجود می‌آید. اما در زبان معماری : گنبد پوششی است که بر روی زمینه‌ای گرد برپا شود.

گنبد از سه قسمت تشکیل شده است

1. گنبد خانه یعنی زمینه
2. بشن = هیکل یعنی قسمتی که روی زمینه ته رنگ به صورت مکعب بالا می‌آید و یک یا دو طرف آن باز است (در گنبدهای قبل از اسلام هر چهار طرف به دهانه‌های باز منتهی می‌شد.
3. چپیره = جمع شده

از آنجاییکه در معماری ایرانی به ندرت به تهرنگ گرد برمی‌خوریم و معمولاً قسمت انتهایی بشن به شکل، مربع و گاهی مستطیل است با چپیره کردن آنرا تبدیل به دایره می‌کنند بعد گنبد روی آن سوار می‌شود. به همین دلیل مرحله چپیره شدن در گنبد سازی شایان توجه است زیرا امکان داشتن زمینه گرد است که اجرای نهایی پوشش گنبد را میسر می‌سازد . معمولاً در نقشه‌هائی که پوشش به صورت گنبد طراحی می‌شود زمینه را به شکل مربع در نظر می‌گیرند تا به سادگی بتوان آنرا تبدیل به 8 و 16 و 32 و بالاخره دایره کرد.

گنبد سازی در ایران به ندرت روی زمینه مستطیل نزدیک به مربع هم اجرا شده است در این صورت مستطیل تبدیل به 6و 12 و سپس بیضی نزدیک به دایره می‌شود و گنبد روی بیضی قرار می‌گیرد. به این نوع گنبد که مقطع افقی آن به جای دایره بیضی است کمبیزه گفته‌اند. از نمونه‌های این نوع گنبد با ته رنگ بیضی مسجد حاج رجبعلی تهران و امامزاده زید بن علی در ورامین قابل ذکرند.

چپیره سازی در گنبد به دو بخش عمده تقسیم می‌شود :

1. گوشه سازی = گوشه بندی

گوشه سازی با گوشه بندی یعنی ساختن و تبدیل کردن شکل چهار گوشه بشن به هشت گوشه  و به ترتیب 16و32و64 گوشه و بالاخره دایره و با تبدیل کردن شکل مستطیل نزدیک به مربع به 6 و 12 گوشه و بالاخره بیضی است. در حالت اخیر مستطیل بشن  باید نسبت اندازه‌های اضلاعش طوری باشد که به راحتی قابل تبدیل به شش گوشه شود مثلاً نسبت 4 و 3/4 قابل تقسیم است. البته با استفاده از کاربندی انواع زمینه‌های مرسوم در معماری ایرانی را می‌توان به نحو مطلوب تبدیل به دایره کرد که در مباحث آینده جداگانه بررسی خواهد شد.

در اراک هم در کاروانسرای حاج علیقلی نمونه دیگریست. کاروانسرای کاشانی هم (در اراک) به همین طریقه ساخته شده است. طرز اجرا چنین بوده که چنین بوده که چوبها را در گوشه‌های بشن سوار می‌کردند و همین طور هم می‌چیدند تا مثل سبد جمع می‌شد و به صورت گنبد چوبی در می‌آمد.

در معماری ارمنی از این نوع گنبد زیاد به چشم می‌خورد. فضای زیر این گنبدها را معمولاً بزرگترین اطاق تشکیل می‌دهد. در خانه‌های روستایی نیز پوشش بزرگترین اطاق که معمولاً تنور هم در آن قرار دارد به صورت گنبد چوبی است.

در بازه هور خراسان بین خواف و نیشابور گنبدی دیده می‌شود که گوشه سازیهای آن با چوب ساخته شده و خود گنبد با سنگ لاشه. بنا متعلق به اواخر دوران اشکانی یا اوایل ساسانی است و در مجموع ناچیزتر از آنست که ما را به قضاوتی کلی در این  باب رهنمود شود. لذا از گنبدهائی که همه مصالح آن از چوب بوده خاطره هائی باقیست. شاید ابیانه بهترین تجلی گاه آن باشد.

گوشه سازی با چوب نیز به تدریج در بسیاری از نقاط ایران متروک شد و علت عمده و اصلی آن موریانه خیز بودن زمین های ایران داخلی (ایرانشهر) بوده و هست.

قدیمیترین نمونه بجای مانده از گوشه سازی با چوب در بازه هور است که قبلاً اشاره شد.

در فهرج یزد هم با اینکه منطقه به شدت موریانه خیز است (احتمالاً به علت رواج چوب در منطقه شهدای فهرج) زیارتگاهی به چشم می‌خورد که گوشه سازی پوشش آن، از چوب بوده است. چوب گوشه‌ها توسط موریانه به کلی از بین رفته ولی خشت های پشت آن به نحو معجزه آسایی باقی مانده است و از خود گنبد نشانی دیده نمی‌شود.

در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم در منطقه خراسان حدود مشهد و طوس و اطراف آن و در مناطق کوهستانی کرمان که موریانه کمتر است استفاده از پوشش چوبی رواج می یابد.

نمونه این گوشه سازی با چوب بقعه شاه نعمت اله ولی در کرمان است و در این بنا برای گوشه سازی با یک تخته، شانزده ضلعی را به 32 ضلعی تبدیل کرده اند. در گنبد هارونیه طوس نیز همین عمل تکرار شده است. در مسجد جامع قزوین از تخته استفاده کرده اند (گنبد قدیمی مسجد.)‌ با اینحال نمونه های فوق انگشت شمارند و باید گفت که به علت اشکالات گوناگون استفاده از چوب منسوخ می شود.

بطوریکه گفته شد نوع اول گوشه سازی اسکنج است. اسکنج متشکل از دو طاق اریب است که همدیگر را در یک نقطه قطع کرده باشند. شیوه زدن طاق ممکن است بصور مختلف رومی، ضربی، چپیله (لاپوش و تیغه ای)‌ باشد در هر حال تقاطع دو طاق این نوع گوشه سازی را به وجود می آورد. ذکر این نکته ضروری است که بارهای وارد بر گنبد به این گوشه ها منتقل نمی شود. به همین دلیل هم، نوع اجرای گوشه‌سازی تأثیری در چگونگی افزیر گنبد ندارد.

ترمبه = سرمبه = سلمبه

نوع دوم گوشه سازی به صورت ترمبه است در هیچ یک از لغت نامه های ایرانی به کلمه ترمبه بر نمی خوریم. لغتی به صورت ترکیب طاق و طرمب آمده است که معنای آنرا پشت هم اندازی و طاق روی طاق سوار کردن نوشته اند حال آنکه خود لغت ترمبه به معنی، یک چیز جمع شده، عمده، پیش آمده، تریده (به طرف جلو سریده شده) است. در واقع ترمبه همان معنی اسکنج را دارد که کنج پیش آمده باشد.

ترمبه برعکس سکنج به چهار طریقه پوشش می شود: 1- گوشه‌سازی با چوب به شکل جلو آمده که حالت خاص و استثنائی ترمبه تلقی می شود و سه طریق دیگر به شکل سغ یعنی پوشش منحنی شکل است که شامل فرمهای زیر می شود.

1- فیلپوش

2- ترمبه پتگین = پتکین Patkin

3- ترمبه پتگونه یا پتکانه (پتکانه صحیح تر است)

فیلپوش

برای اجرای فیلپوش مثل صدف حلزون از گوشه (نقطه صفر) شروع می کنند و لایه های طاقی را روی همدیگر می پوشانند و سوار می کنند تا به حد مطلوب برسد (یعنی منتهی به جائی شود که مربع را تبدیل به هشت ضلعی می کند. (در واقع فیلپوش به پوشش گوشه دیوار که از کنج شروع می شود و بین دو دیوار متقاطع قرار می گیرد اطلاق می‌شود. در قلعه دختر فارس ترمبه گنبد را به شکل فیلپوش زده اند، نمونه خوب دیگر که هم اکنون نیز قابل مشاهده است، گنبد کوچک بی‌بی شهربانو نزدیک ری است،‌ بنا تعلق به دوران آل بویه دارد. زیر گنبد کوچک را با لایه های اجری مثل چپیره روی هم چیده اند تا به نقطه مورد نظر برسند.

در بناهای قرون پنجم و ششم این نوع گوشه سازی معمول بوده است. در مسجد جامع شیراز متعلق به دوران صفاری انواع ترمبه ها اجرا شده بود ولی متأسفانه تمام بنا نوسازی شده و اثری از معماری قدیمی دوران اصلی برجای نمانده است. تنها مأخذ، عکس های قبل از خراب کردن مسجد است که در کتاب پوپ آورده شده است.

نمونه دیگر به صورت چهار تا چفته در قسمت روبروئی شبستان مسجد جامع فهرج متعلق به نیمه اول قرن اول هجری است. کوشه‌سازی ترمبه است و اجرای روشنی است بر اینکه چگونه خشت‌ها را رویهم چیده اند تا شکل فیلپوش بدست آید.

پیش از اسلام ترمبه ها و سکنج ها را به صورت (نماندن) اجرا می‌کردند به این ترتیب که گوشه ها را می نماندند تا به حد دایره قاعده گنبد مورد نظر برسد. در این صورت ارتفاع خیلی زیاد می شد ولی از آنجائیکه در آن دوران معماران ابائی نداشتند که بلندای گنبد از حد مقیاس دید انسانی بیشتر باشد مشکلی پیش نمی آمد. ولی بعد از اسلام که سعی در کوتاه کردن پوشش می شد، گوشه سازی به گونه‌ای اجرا شد که بتوان شکل چهار گوش بشن را به هشت گوش تبدیل کرد بدون آنکه ارتفاع پوشش از حد مطلوب بالاتر رود. از نمونه بناهای پیش از اسلام که مربع بشن را به هشت ضلعی تبدیل کرده اند تنها کاخ بیشابور بر جای مانده است که از چگونگی پوشش گنبد این تنها نمونه هم، نشانی در دست نیست.

در قلعه دختر و آتشکده فیروزآباد هیچ یک از بشن های مربع تبدیل به هشت گوش نشده است. در آتشکده فیروزآباد گنبدهای طرفین دختر و آتشکده فیروزآباد هیچ یک از بشن های مربع تبدیل به هشت گوش نشده است. در‌ آتشکده فیروزآباد گنبدهای طرفین بنا کومبیزه است ولی بجای تبدیل شش ضلعی به دوازده، تنها گوشه ها را نمانده اند تا به دایره رسیده اند و در این تبدیل با بالا رفتن ارتفاع فضا با شکوه تر جلوه گر شده است.

گاهی در بناهای قبل از اسلام شکل بشن را هشت و نیم هشت می‌کردند و بعد آنرا می نماندند تا به دایره تبدیل شود. ولی در بنای بیشابور شکل دقیق هشت ضلعی را می بینیم. در تالار تشریفات بنا برای بدست آوردن هشت کامل دو تا مربع را در هم تقاطع داده اند بدین ترتیب که از ادامه اقطار مربع اول مربع دوم را ساخته اند این تداخل شکل دقیق هشت گوش را به وجود آورده است)‌این شکل امروزه بنام ستاره محمدی مشهور است.) چون در محاسبات ریاضی رادیکال 2 عدد دقیقی نیست تنها به صورت ترسیم هندسی امکان دست‌یابی به هشت ضلعی دقیق میسر است لذا معماران نیز از طریقه ترسیم استفاده کردند.

ترمیم پتگین = پتکین Patking

پتکین نوعی گوشه سازی است که فرانسویها به آن Encorbellement گویند. به معنی پیش آوردن تدریجی دیوار در خوزستان به خصوص دزفول برای این نوع گوشه سازی لغت زیبای (تونگان) یا (تونجه) را به کار می برند این کلمه معمولاً بجای بالکن می‌آید اما برای گوشه های دیوار که شکلی پیش آمده دارند نیز مصطلح است.

در خوزستان گوشه های دیوار را اول پخ می کنند (برای ایجاد سایه بیشتر این گوشه ها معمولاً تنگ هم است.) تا رفت و آمد در کنار آنها بخصوص در کوچه ها آسانتر باشد بعد از بالا آمدن دیوار از ارتفاع معینی که موجب اختلال در رفت و آمد نشود دوباره آجرها را پیش می‌کنند تا به صورت مکعبی که در نقشه اصلی لازم آمده درآید. به این پیش آمدگی تونگان (تونگون) می گویند.

در مناطق دیگر ایران به نعلبکی زیر گلدسته مناره ها هم تونگان می‌گویند (جائیکه قطر مناره زیاد می شود و گلدسته را روی آن سوار می کنند) در اینجا تونگون یا تونگه به معنی طبق است. اصطلاح دیگر این شکل به طور عام پتکین است به معنی پیش نشاندن.

بهترین نمونه های گوشه سازی پتگین را در ناحیه کُمش، سمنان، دامغان، بسطام و قسمتهائی از غرب خراسان می توان دید.

مثال روشن امامزاده جعفر دامغان است (در نزدیکی بنای چهل دختران دامغان. (این زیارتگاه را به اشتباه متعلق به قرن ششم یا هفتم هجری دانسته اند در صورتی که قدمت بنا خیلی بیشتر است و باید آنرا همزمان با بنای اولیه آستانه حضرت رضا (ع) دانست. گنبد امامزاده و پتکانه اش هر دو از خشت ساخته شده اند.

گنبدهای زنگوله در کُمش دامغان هم با خشت درست شده و ترمبه پتگین دارد. یکی دیگر از پتکانه های زیبا و نمایان که هنوز شکل خود را حفظ کرده است در گوشه سازی گنبد خانقاه شیخ علاء الدوله بیابانکی واقع در صوفی آباد سمنان به چشم می خورد. گنبد بنا فرو ریخته و یکی از پتکانه ها محفوظ مانده است. ترمبه فیلپوش را در همه جای ایران می توان دید ولی فراوانی این نوع پتگین در ناحیه کمش است. در خنج و لارستان فارس هم نمونه هائی موجود است.

ترمبه پتکانه

شکل پتکانه به چند ردیف طاقچه می گویند که روی هم سوار شده و جلو آمده باشند تا ترکیب گوشه بندی را کامل کنند. مثلاً در صفه صاحب مسجد جامع اصفهان چند ردیف طاقچه روی هم سوار شده اند که شبیه به مقرنس شده اند ولی در واقع مقرنس نیستند.

اغلب ترمبه ها را تا قرن چهارم هجری پتکانه می کردند. پتکانه معنی کانه یا طاقچه روی طاقچه را می دهد. که به آن طاقچه بندی هم می‌گویند. سر در گنبد قابوس را قدیمیترین مقرنس نامیده اند ولی بجای مقرنس پتکانه است.

برای ساختن پتکانه در محل مورد نظر ابتدا یک تویزه می سازند به این تویزه کوزه بند یا دوره بند (دوره = کوزه) و هم وزن با آن گویند که در لبه کار گذاشته می شود بعد در داخل، طاقها را روی هم سوار می کنند.

از دوره تیموری به بعد بسیاری از پتکانه ها را با روسازی کاشی و غیره ساختند ولی نوع زیبای آن بافت پتکانه با خود آجر است.

در نظر اول پتکانه بسیار شبیه مقرنس است و با آن اشتباه می شود تفاوت عمده این دو در نوع آجر است. مقرنس از سقف آویخته می‌شود به همین مناسب به آن چفت آویز هم می گویند ولی پتکانه روی پای خودش می ایستد و آویخته نمی شود برای ساختن آن اول طاقچه‌های پائینی را درست می کنند و طاقچه های بالائی روی سری پائینی می‌نشیند ولی مقرنس از سقف شروع به تدریج پائین می آید. از قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم هجری پتکانه ها شکلهای بسیار متنوعی پیدا کردند.

یکی از قدیمی‌ترین ترمبه های پتکانه در بناهای دوازده امام یزد دیده می شود که توسط سرهنگان ابوجعفر کاکویه که شیعی مذهب بود ساخته شد کتیبه بنا، نقاشی آنجا را پانزدهم رمضان 429 هجری معرفی می کند. لذا ساخت بنا قطعاً تاریخی متأخرتر دارد. در گنبد تاج‌الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان نیز ترمبه ها پتکانه هستند. ضمناً در اجرای پتکانه بدون اجرای دوره بند ابتدا طاقها را روی هم سوار کرده اند و در پایان کار یک طاق روی همه زده اند که گنبد نهائی روی آن آمده است.

شکنج = چین و چروک

بگونه ای که ذکر آن گذشت چپیره شامل دو قسمت است:

1- گوشه سازی که شرح آن آمد.

2- شکنج که به چین و چروکهائی که در گوشه گنبد ایجاد می کنند اطلاق می شود این چین ها جهت تبدیل زمینه مربع، به دایره یا زمینه مربع نزدیک به مستطیل، به بیضی است.

شکنج به دو گونه اجرا می شود:

1- طاق بست یا طاق بندی

2- کاربست یا کاربندی

طاق بندی و کاربندی از لحاظ قدمت تاریخی مثل سکنج و ترمبه مشابه همدیگرند و هر دو در یک دوره و در کنار هم معمول شده اند.

قبل از اسلام چون در بناها محدودیت ارتفاع مطرح نبود شکنج تنها به این صورت اجرا می شد که در گوشه های مربع بشن، دیوار را پیش می نشستند تا تدریجاً قاعده گنبد به دایره یا بیضی نزدیک به دایره تبدیل شود پس از آن خطی کمربندی مثل گریوار روی آن قرار می‌دادند این گریوار معمولاً با آجر دندانه موشی اجرا می شد سپس گنبد روی آن قرار می گرفت ولی پس از اسلام به منظور دست یابی به ارتفاع کوتاهتر و کاربرد مصالح کمتر، چپیره گنبد را با استفاده از طاق‌بندی یا کاربندی به دایره تبدیل کردند.

طاق بندی یا طاق بست

طاق بندی به ساختن طاقچه روی طاقچه اطلاق می شود و طرز اجرا به این ترتیب است که از بشن گنبد به بعد گوشه ها را به تدریج یک کلوک پیش می کنند به این ترتیب دهانه از هر چهار طرف جلو می آید و نتیجتاً محدودتر و تنگ تر می شود بعد با اجرای هشت طاق (چهار طاق در گوشه ها و چهار طاق در چهار طرف وسط دهانه مربع) زمینه را به هشت ضلعی تبدیل می کنند.

برای تبدیل هشت ضلعی به 16 روی هم طاق یک (برنخش) درست می کنند. برنخش طاقی است شبیه به کلیل که به دیواره های طرفین اتصال دارد (چون طاقی آمودی و غیر باربر است.) در ایجاد برنخش یک کلوک جلو می نشینند تا دهانه را تنگ تر کنند. روی برنخش را پیکانه یا پیکانی می سازند که در واقع مکم برنخش است.

حد فاصل بین پیکانی ها را با سنبوسه پر می کنند سنبوسه ها مثلث‌های منحنی الاضلاعی هستند که شکل نهائی را تقریباً به دایره نزدیک می کنند پس از اجرای سنبوسه دوباره یک کلوک پیش می‌نشینند و گریوار را می سازند. از گریوار به بعد آهینانه گنبد شروع می شود. معمولاً کتیبه های زیر گنبد روی گریوار ساخته می شود. لازم به یادآوریست که با ایجاد سنبوسه شکل بشن از 16 ضلعی به 32 ضلعی تبدیل می شود.

کاربندی یا کاربست

نوع دیگر شکنج کاربندی است که از لحاظ اصول اجرا شباهت تام با طاق بندی دارد و بدون اینکه ارتفاع گنبد زیاد شود تبدیل چهار گوش بشن به دایره میسر می گردد. به نظر می رسد اجرای کاربندی زیر گنبد از نواحی یزد و اطراف آن به سایر نقاط برده شده باشد و اطلاق کاربندی یزدی به این نوع اجرا احتمالاً به همین دلیل است.

طرز کار کاربندی مثل طاق بندی است به این ترتیب که با اجرای هشت طاق در گوشه ها و وسط دهانه زمینه مربع را به هشت گوش تبدیل می کنند از این مرحله به بعد با اجرای یک کاربندی روی این طاقها هشت ضلعی یکباره به 32 ضلعی تبدیل می شود و برای زدن گنبد کافیست

دانلود مقاله آبنما در طراحی پارک و باغهای ایرانی

اختصاصی از اینو دیدی دانلود مقاله آبنما در طراحی پارک و باغهای ایرانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

آب نما و استخر در باغ‌های ایران یکی از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ بوده است. استخر باغ‌های قدیمی دارای عمق زیاد و چندین فواره بوده‌اند از جمله استخر باغ بزرگ هزار جریب که در دوره صفویه در اصفهان احداث شد و پانصد فواره داشت .

در ایران باستان آب پیام‌آور روشنایی و پاکی به شمار می‌رفت و از ارزش زیادی برخوردار بود. شاید به علت اینکه ایران کشوری کم‌آب بوده، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می‌گرفته، بلکه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است. آب با قابلیت‌های مختلف خود مانند حیات، تازگی، درخشندگی، پاکیزگی، رونق و رواج روشنایی، سکون و آرامش و تحرک، احساس‌های متفاوت در روح و روان انسان گذارده است. به همین دلیل همواره در مکان‌هایی که ساخته دست بشر هستند، به صورت‌های مختلف برای خود جا باز کرده است.

این مساله در رابطه با مکان‌هایی مانند پارک یا باغ بیشتر چشمگیر است. زیرا عنصر آب به عنوان یکی از زیباترین زمینه‌های دید و یکی از موارد تکمیلی فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته در این مکان‌ها وجود آب برای پاکیزگی محل و آبیاری درختان و گل‌ها یا استفاده برای سرویس‌های بهداشتی، ضروری و پراهمیت است.

در سده‌های گذشته ایرانیان باغ‌ها را بیشتر در زمین‌های شیب‌دار احداث می‌کردند و با ایجاد پلکان در مسیر آب، جریان ملایم آب، تند و پر سر و صدا می‌شد.

اصلی‌ترین عاملی که همواره به باغ‌های ایرانی حیات می‌بخشید، آب جاری بود که در چهارباغ‌ها،‌ جویبارها و جوی‌های کم‌شیب و مارپیچی به حرکت در می‌آمد و هوای باغ را مطبوع و دلپذیر می‌ساخت. در باغ‌های تزیینی که به حوض‌ها می‌پیوست، جدول ها معمولا با سنگ و آجر ساخته می‌شد. در کف آب‌نماها و بیشتر جاهایی که آب در جریان بود، اغلب تخته سنگی با تراش سفیدرنگ یا با طرح‌های مختلف کار می‌گذاشتند که به موج آب، جلوه زیبایی دهد.

باغ‌های قدیمی ایران اغلب در مناطق گرم و خشک و کم‌آب ساخته شده‌اند و دلیل احداث آنها در چنین مناطقی، وجود چشمه‌های طبیعی و یا کاریز است.

وسعت هر باغ بستگی به حجم و مقدار آب موجود برای آبیاری آن دارد. باغ‌های شهرهای خشک و کویری به علت گرمی هوا در تابستان، همواره اهمیت خاصی داشته‌اند که از آن جمله باغ‌های کاشان را می‌توان نام برد. باغ فین کاشان که از باغ‌های معروف دوره صفویه، زندیه، قاجاریه و هم‌چنین زمان ما است به علت وفور آب چشمه سلیمانی و حوض و استخر و فواره‌های فراوان و درختان کهنسال و عمارت‌های تاریخی، همواره جزو معرف ترین و پرجاذبه ترین باغ‌های کشور ما بوده است.

در باغ‌های ایرانی، برای ایجاد محیطی آرام، خنک و پرسایه، چاره‌ای جز احداث جوی‌های آب در طول تمام باغ نبوده است و معمولا این جوی‌ها در تقاطع‌ها به حوضچه تبدیل می‌شدند. آب از جوی‌ها که اغلب از حوضخانه عمارت باغ آغاز و در فاصله‌های منظم با استفاده از شیب طبیعی زمین با تکرار آبشارها به داخل حوضچه‌ها روان می‌شد.

آب‌نما که از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ محسوب می‌شد، بیشتر در مقابل عمارت باغ احداث می‌شد و بعد اصلی آن در جهت طول ساختمان و به شکل‌های مستطیل، مربع، چند ضلعی و دایره بود. گاهی در داخل عمارت‌های باغ‌های قدیمی نیز آب‌نما ساخته می‌شد که در اصطلاح به آن محل، حوضخانه می‌گفتند. ساکنان باغ در روزهای گرم تابستان، به ویژه هنگام نیمروز، در کنار آب‌نما به آسایش می‌پرداختند.

9 ص فایل WORD

تحقیق و بررسی در مورد تابعیت ایرانی

اختصاصی از اینو دیدی تحقیق و بررسی در مورد تابعیت ایرانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 13

مجموعه اطلاعاتی یونیسف ایران- سال 2005

ثبت تولد در ایران

تحلیلی از وضعیت قوانین مربوطه

یونیسف بهداشت، آموزش، برابری و پشتیبانی برای هر کودک

پیشرفت انسانیت

مقدمه

چرا ثبت احوال؟

ثبت ولادت یکی از حقوق اصلی انسانی و وسیله‌ای ضروری برای حفاظت از حق هویت هر کودک است.

در سال 2000 میلادی، حدود 50 میلیون کودک در سراسر جهان- بیش از دو پنجم متولدان- ثبت نشده بودند. در ایران در سال 1997 میلادی آمارگیری خوشه‌ای شاخص چندگانه (MICS, MOH-UNICEF) نشان داد که 13 درصد تولدها به ثبت نمی‌رسند.

ثبت احوال، برکنار از اینکه اولین نشانه پذیرش قانونی وجود یک کودک است، پایه و اساس تحقق شماری از حقوق و یک نیاز عملی نیز می‌باشد. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تضمین دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی؛

تضمین دسترسی به ایمن‌سازی و واکسیناسیون؛

تضمین ثبت نام کودک در مدرسه در سن مناسب؛

اجرای قوانین مربوط به حداقل سن اشتغال، که منجر به ناکام ماندن تلاش‌ها برای جلوگیری از کار کودکان می‌شود؛

مقابله موثر با مشکل ازدواج اجباری دختران قبل از رسیدن به سن قانونی و بدون ارائه مدرک اثبات سن؛

تضمین حمایت ویژه از کودکانی که با قانون در تعارض هستند تا قانونا و عملا با آنها به عنوان یک فرد بزرگسال رفتار نشود؛

حمایت از افراد جوان در مقابل انجام خدمت نظام و مشمولیت نظام وظیفه قبل از رسیدن به سن قانونی؛

تضمین حق تابعیت کودک، در هنگام تولد و در سن‌های بالاتر؛

حمایت از کودکانی که بطور غیر قانونی جابجا شده‌اند و حمایت از آن کودکانی که مجددا به خانواده باز می‌گردند؛

گرفتن گذرنامه، بازکردن حساب بانکی، گرفتن اعتبار بانکی، رای دادن و یافتن اشتغال.

اگر چه ثبت احوال تضمینی برای آموزش، بهداشت، حمایت و مشارکت نیست، اما نبود آن باعث می‌گردد تا حاشیه‌نشینان اجتماعی از این حقوق اساسی محروم شوند.

یک نظام ثبت احوال فعال، علاوه بر موارد مربوط به حمایت از کودکان، به هر کشور امکان می‌دهد تا یک بانک اطلاعاتی به روز و مطمئن برای برنامه ریزی داشته باشد. این هم برای نظام برنامه ریزی دولتی خوب است و هم برای نهادهای اداری محلی که مسئول برقراری خدمات اجتماعی از قبیل آموزش، بهداشت و غیره هستند.

ایران در سال 1355 قانون ثبت احوال را به تصویب رساند. قانون صراحت دارد که تمام ولادت‌ها باید ظرف 15 روز به ثبت برسد. وزارتخانه‌های کشور، دادگستری و امور خارجه عهده‌دار اجرای این قانون هستند. تعداد مطلق ثبت ولادت‌ها در سال 2003 میلادی در جدول زیر آمده است.

جدول 1: تعداد ولادت‌های ثبت شده در سال 2003 میلادی

شهری

روستایی

کل

768845

402728

1171573

اگرچه آمارگیری خوشه‌ای شاخص چندگانه (MICS) نشان می‌دهد که نرخ ثبت ولادت 87% است، اما ارزیابی کشوری متداول سازمان ملل متحد در سال 2003 میلادی ناهمگونی‌های گسترده‌ای را در بین مناطق مختلف نشان می‌دهد. نظام ثبت احوال در مناطق دور افتاده روستایی هنوز با مشکلات بسیاری روبرو است. حل مشکلاتی که از عدم ثبت کودکان پیش می‌آید از توان یک سازمان واحد خارج است. در مناطق دور دست مادران و پدران خود از مزایای شهروندی بی خبرند چه رسد به منافعی که از ثبت ولادت کودکانشان نصیب آنها می‌شود. با این همه، یک برنامه سیار دو ماهه در پنج شهرستان سیستان و بلوچستان در سال 2004 میلادی میزان ثبت ولادت را به سه برابر همان مدت در سال 2003 میلادی افزایش داد.

جدول 2: ثبت ولادت در 5 شهرستان از استان سیستان و بلوچستان

نام شهرستان

تعداد ثبت ولادت در یک دوره دوماهه سال 2003 میلادی

تعداد ثبت ولادت در همان دوره دوماهه در سال 2004

1

سراوان

1040

2024

2

چابهار

1270

4979

3

ایرانشهر

1355

2917

4

نیکشهر

1109

1908

5

سرباز

840

3611

کل

5614

15455

مشخص شده که عدم ثبت ولادت‌ها هم به عدم ثبت ازدواج‌ها (به ویژه در میان قبیله‌های کوچ‌نشین) و هم به عدم دسترسی به ادارات ثبت احوال در مناطق دور دست و دشوار روستایی مربوط می‌شود. برای مثال، در استان سیستان و بلوچستان که دارای 36 شهرستان است، 16 شهرستان فاقد ادارات ثبت احوال هستند. موانع قانونی کودکانی که پدران غیر ایرانی دارند، هزینه ثبت احوال و محدودیت‌های فرهنگی مربوط به نامگذاری زود هنگام کودک از دیگر مشکلات ثبت ولادت هستند. برنامه سیار بخاطر تمرکززدایی و در دسترس قرار دادن امکانات ثبت احوال در مناطق دور دست روستایی توانست برنامه موفقی باشد.

سابقه پیمان نامه حقوق کودک در ایران

ماده 7 پیمان نامه حقوق کودک چنین می‌گوید:

تولد کودک بلافاصله پس از به دنیا آمدن ثبت می‌شود و از حقوقی مانند حق داشتن نام، کسب تابعیت و در صورت امکان شناسایی والدین و قرار گرفتن تحت سرپرستی آنها برخوردار می‌باشد.

کشورهای طرف پیمان نامه این حقوق را مطابق با قوانین ملی و تعهدات خود طبق اسناد بین‌المللی مربوطه در این زمینه، خصوصا در مواردی که کودک در صورت عدم اجرای آنها آواره محسوب گردد، لازم الاجرا تلقی خواهند کرد.

پیمان نامه حقوق کودک در 14 شهریور 1370 توسط نمایندگان دولت جمهوری اسلامی ایران امضا شد و در اسفند 1372 با ملاحظاتی کلی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ایران این حق را برای خود محفوظ دانست تا از اجرای مفاد یا بندهایی از پیمان نامه حقوق کودک که با قوانین محلی و استانداردهای اسلامی مغایرت دارد خودداری نماید. در 25 خرداد 1373 جمهوری اسلامی ایران به پیمان نامه حقوق کودک پیوست و پیمان نامه از تاریخ 21 مرداد سال 1373 لازم الاجرا شد.

ماهیت کلی این ملاحظات به این معنی است که ایران می‌تواند از پیمان نامه پیروی کند بدون آنکه قوانین و سیاست‌های ملی موجود را که در ارتباط با کودکان است تغییر یا تحکیم نماید. اما از آنجایی که دولت ایران به بقا، پیشرفت، پشتیبانی و مشارکت کودکان متعهد است، مدتهاست که تصمیم گرفته این ملاحظات را مورد بازنگری و بازنویسی قرار دهد.

تحقیق درمورد فرهنگ و تمدن ایرانی 62 ص

اختصاصی از اینو دیدی تحقیق درمورد فرهنگ و تمدن ایرانی 62 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 62

مقدمه

« به خواست اهورا مزدا ، من چنینم که راستی را دوست دارم و از دروغ روی گردانم . دوست ندارم که ناتوانی از حق کشی در رنج باشد . هم چنین دوست ندارم که به حقوق توانا به سبب کارهای ناتوان آسیب برسد . آن چه را که درست است من آن را دوست دارم من دوست برده دروغ نیستم ، من بردة خشم نیستم ، حتی وقتی خشم مرا برمی انگیزاند ، آن را فرو می نشانم . من سخت بر هــوس

خود فرمانروا هستم »

« داریوش »

بی شک بخش عمده ای از فرهنگ و تمدن امروز ما ، به روزگاران و هزاره های دور باز می گردد . قرونی که بومیان فلات ایران و سپس مهاجرین به ویژه آریای ها ، با تلاش و کوششی در خور ستایش ، فرهنگ و تمدنی را آفریدند که در خدمت بشریت بوده و تمدنهای بسیاری را تا به امروز وام دار خود کرده است . روش زندگانی آنان در طی قرون موجب شکل گیری یک الگوی جهانی شد که امروزه آن را در قالب سازمان های وابسته به حقوق بشر مشاهده می کنیم .

در حقیقت فرهنگ و تمدن ایرانی و به ویژه ایران هخامنشی ، سهم به سزایی در این رابطه دارد . به درستی این مهم بدست نیامده ، مگر در سایة خردمندی و آزادی ، که مردم ایران شهر به آن باور داشته و برای پاسداری از آن و گسترشش ، حتی از ارزانی داشتن جان خود نیز دریغ نورزیدند .

در واقع می توان چنین برداشت کرد که فرهنگ و تمدن ایران باستان ، به گواهی مورخان داخلی و خارجی ، بر پایة اخلاق بنا شده بود . اخلاقی که از میراث سنتی آریایی ها و باورها و آموزه های زرتشت مایه می گرفت .

در کتب مقدس یهودیان ، از پادشاهان هخامنشی به عنوان فرمانروایان اهورایی که خداوند آنها را برای فرمانروایی بر زمین آفریده است ، یاد شده آنان معتقد بودند که کوروش بزرگ همان مسیح وعده داده شده ، در تورات است . و در قرآن نیز فرمانروایی آرمانی خدایی در شکل ذوالقرنین نمود پیدا می کند .

قالوا یا ذالقرنین یا جوج و ماجوج مفسدون فی الارض فهل نجعل و لک خرجا

علی ان تجعل بیننا و بینهم سدا .

« ( آن گروه به او ) گفتند : ای ذوالقرنین ! یأجوج و مأجوج در این سرزمین

فساد می کنند ، آیا ممکن است ما هزینه ای برای تو قرار دهیم که

میان ما و آنها سدی ایجاد کنی ؟ » « کهف /94 »

فهرست عناوین

مقدمه

1- سرفصل 1 – ذوالقرنین

2- تشکیلات

قوانین

3- آداب و رسوم

4- مراسم رسمی و جشن ها

5- هنر

قالیبافی

ریخته گری

کنده کاری بر روی فلزات

هنر نمایشی

6- ساختار اجتماعی

- اقتصاد

- خط و زبان

- دانش ها و علوم

- پوشاک

7- وسعت ایران هخامنشی

8- سخن آخر ( فرهنگ ملی )

9- منابع

ذوالقرنین که بود : ( کهف / 94 )

( من اعلام القرآن ) ، در این که ذوالقرنین ( صاحب دو قرن ) که در قرآن مجید آمده از نظر تاریخی چه کسی بوده است و بر کدام یک از مردان معروف تاریخ منطبق می شود ؟ در میان مفسران گفتگو بسیار زیاد است . نظریات مختلفی در این زمینه ابراز شده که مهمترین آنها سه نظریه زیر است :

اول : بعضی معتقدند او کسی جز « اسکندر مقدونی » نیست ، لذا بعضی او را به نام اسکندر ذوالقرنین می خوانند و معتقدند که او بعد از مرگ پدرش بر کشورهای روم و مغرب و مصر تسلط یافت و شهر اسکندریه را بنا نهاد ، سپس شام و بیت المقدس را در زیر سیطرة خود گرفت و از آن جا به ارمنستان رفت ، عراق و ایران را فتح کرد ، سپس قصد « هند » و « چین » کرد و از آن جا به خراسان بازگشت و شهرهای فراوانی را بنا نهاد و به عراق آمد و بعد از آن در شهر « زور » بیمار شد و از دنیا رفت و به گفته بعضی بیش از 36 سال عمر نکرد ، جسد او را به اسکندریه بردند و در آن جا دفن کردند ( بعضی گفته اند ، نخستین کسی که این نظریه را ابراز کرده شیخ ابوعلی سینا در کتاب الشفاء بوده است ) .

تحقیق درمورد شاعران ونویسنگان ایرانی 14 ص

اختصاصی از اینو دیدی تحقیق درمورد شاعران ونویسنگان ایرانی 14 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 14

شاعران و نویسندگان ایرانی

اسدی طوسی:

از شعرای قرن پنجم است.او از جمله کسانی است که چون فردوسی دست به نظم شاهنامه زد وکتاب معروف را گرشاسب نامه نهاد.نوشتن کتاب الابنیه عن الحقایق الادویه موفق هروی نیز ازکارهای اوست.

انوری:(520_587 )

لقب علمی او حجه الحق میباشد.ائ در عهد سنجر عزت و مکتبی ولی به واسطه

حادثه ای مورد طعن مردم بلخ قرار گرفت ودر پاسخ این توهین هجویه ای درباره مردم بلخ سرود.

اوحدی مراغه ای:

او از جوانی به تصوب علاقه داشت واز پیروان ابو حامد اوحدالدیناحمد کرمانی بود.او به خدمت سلطان ابوسعید آخرین ایلخان مغول پیوست. مثنوی جام جم و مثنوی ده نامه یا منطق الشاق از وی به جا مانده است.

بابا طاهر عریان:(390- 450 )

ازشاعران قرن پنجم و گوینده دو بیتیهایی به زبان محلی لری است.

مقبره وی در همدان کنونی می باشد.

جامی:

او از شاعران قرن نهم است ومعاصر امیر علی شیر نوایی بود. هشت بهشت ومناجات نامه از آثار اوست. بهارستان را به تقلید از گلستان سعدی نوشت.

شیخ بهایی:(متولد 953 هجری قمری)

چون شیخ بهایی حکیم وعارف و فقیه و ادیب و ریاضیدان عصر خویش بشمار می رفت شاه عباس علاوه بر منصب شیخ الاسلامی منصب وزیر در بار وریاست تشریفات راهم به او واگذار کرده بود. نان و حلوا ، کشکول ،

شیر و شکر از آثار اوست.

خاقانی:

افضل الدین بدیل بن علی نجار، مشهور به خاقانی شروانی از برجسته ترین قصیده سرایان خطه آزربایجان و زبان پارسی است که قصاید او زیبا اما با زبانی نسبتا" مشکل وهمراه با تشبیهات واستعارات بعیده سروده شده است. ولی عاطفه رقیق و ذهن وقاد او از لابلای زبان شعری اوآشکار است،جز دیوان قصاید وغزلیات،از او مثنوی تحفةالعراقین نیز بجا مانده است. وفات اورا به سال595 نوشته اند.

خواجوی کرمانی:( 679 هجری قمری )

قصاعد وی نمونه ذوق و مشرب تصوف است. او گذشته از دیوان اشعار، مثنوی هایی به سبک نظامی ساخته: همای و همایون ، گل و نوروز ، کمال نامه ، روضه الا نوار است.

خیام:

وفاتش را 517 هجری قمری می دانند رباعیات وی معروف است وبه زبانهای انگلیسی ، فرانسوی ، آلمانی ، عربی ، اردو ، ایتالیایی ، ترکی ، روسی و... ترجمه شده است.

رودکی:

شاعر قرن چهارم ، در دربار سامانیان بود. او چنگ نیز می نواخته ودر اواخر عمر نابینا گردید.

سعدی:

شاعر قرن هفتم بود. گلستان و بوستان از آثار او هستند . آرامگاه وی در شیراز زیارتگاه ادب دوستان می باشد.

حکیم سنایی غزنوی:

او شاعری بود که در قرن ششم زندگی می کرد. در میانه عمر انقلابی در افکارش به وجود آمد وبه صوفیگری پرداخت .اثر مهم او دیقه الحدیقه

سیر العباد الی المعاد معرف استادی اوست.

عطار نیشابوری:

شیخ فریدالدین ابو حامدمحمدبن ابراهیم،عطار نیشابوری از بزرگترین و برجسته ترین عارفان شاعر در قرن ششم وهفتم هجری است. از بهترین آثار او، منطق الطیر،مصیبت نامه،الهی نامه و اسرار نامه است.مجموعه رباعیات او به نام مختار نامه، سخت مشهور است. کتاب تذکرةالاولیای او در شرح زندگانی عارفان و اولیاءالله است. او چه در غزل سرایی وچه در مثنوی گویی پیشرو جلال الدین محمد مولوی است.