دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
نوع فایل: word
قابل ویرایش 150 صفحه
پایان نامه برای درجه کارشناسی ارشد «M.A»
گرایش: تاریخ ایران اسلامی
چکیده:
با افول سلسله زندیه طایفه قاجار که اصلاً از نژاد ترکان غربی هستند زمام امور را بدست گرفتند .اینان هنگام تشکیل حکومت صفویه به یاری آنان برخاستند و دوشادوش لشکریان قزلباش در رکاب شاه اسماعیل شمشیر زدند پس از آنکه شاه عباس به سلطنت رسید . آنان را از محل اصلی خود کوچانید دسته ای را در مرو عده ای را در گرجستان و دسته سوم را در دو سوی رودخانه گرگان (استرآباد) مستقر ساخت . از این طایفه آنان که در سمت راست رودخانه سکونت داشتند یوخاری باش یا دولو و عده ای را که در سمت چپ رودخانه سکنی گردیده بودند اشاقه باش یا قویونلو خوانده می شدند و بین آنان غالباً بر سر امور مادی و اقتصادی نظیر آب ، چراگاه و غیره اختلاف و نزاع بود .
در هنگام غلبه افغانها بر صفویان ریاست ایل قاجار در استرآباد با فتحعلی خان از سران طایفه قویونلو بود . در هنگام سقوط اصفهان یکی از پسران شاه سلطان حسین بنام طهماسب دوم از اصفهان فرار کرد و برای احیاء دولت از دست رفته در تلاش بود که در آن موقع فتحعلی خان قاجار به او پیوست و همراه با شاه صفوی عزم تسخیر خراسان کرد که در دست ملک محمود سیستانی بود که در این موقع نادر نیز به اردوی شاهی پیوست و در هنگام محاصره مشهد به توطئه نادرفلی افشار ، فتحعلی خان قاجار به قتل رسید . (1139 هق). پسر فتحعلی خان یعنی محمد حسن خان هم در تلاش برای به قدرت رسیدن کوشش بسیار کرد که در دوره نادر شاه افشار امکان آن رات نیافت و در زمان کریم خان زند به تلاش موفقیت آمیزی دست زد و حتی چند بار خان زند را شکست داد ولی در نهایت مغلوب کریم خان زند شده از صحنه رقابت کنار رفت و در سال 1172 هق هنگام فرار کشته شد .
سومین مدعی قدرت حسین قلی خان جهانسوز بود که در زمان کریم خان از طرف او به حکومت دامغان منسوب شد و او هم در آنجا ادعای سلطنت کرد و استرآباد و مازندران و دامغان را در اختیار گرفت ولی تلاش او هم ثمر نداد چرا که در سال 1191 هق در چادرش به قتل رسید و تلاشش عقیم ماند . اما آقا محمد خان در تلاش برای رسیدن به قدرت از جد و پدر و برادرش بهتر عمل کرده و توانست در سال 1210 هق سلسله قاجار را تأسیس کند . آقا محمد خان با پشتکار و سرسختی با خاندان زند جنگید به ترتیب با علیمردان خان ، جعفر خان و لطفعلی خان مصاف داده همه را مغلوب کرد و بعد از اینکه زندیان را از ایران برانداخت متوجه گرجستان شد که از زمانهای دور جزو ایران بوده ولی حالا خود را تحت حمایت روسیه کشیده بود پیام تند و تهدید آمیزی به والی گرجستان فرستاد که اثری نبخشید لذا جنگ حتمی شد . بنابراین آقامحمد خان با سپاسی شصت هزار نفری عازم گرجستان شد و در بین راه مایل بود قلعه ایروان و شوش را نیز سریعاً تسخیر کند ولی چون به علت برج و با روی محکم محاصره به طول انجامید . آقا محمدخان ده هزار برای محاصره هر قلعه گذاشتند با چهل هزار نفر به طرف تفلیس حرکت کرد در جنگی که میان گرجیان و آقامحمدخان قاجار رخ داد گرجیان شکست سختی خوردند و شهر تفلیس به دست سپاهیان قاجار افتاد و فاجعه کرمان به نوعی در تفلیس تکرار شد و در بازگشت قلعه ایروان از ترس خشم خان قاجار تسلیم شد ولی شوش به مقاومت خود ادامه داد .
آقامحمدخان بعد از این پیروزی در 11 رمضان سال 1210 هق در تهران تاجگذاری کرده و به طرف خراسان حرکت کرد که در دست شاهرخ افشار بود . خانهای خراسان در برابر آقامحمدخان سر تسلیم فرود آوردند و شاهرخ هم از ترس به استقبال آقا محمدخان آمد و خراسان در اختیار آقامحمدخان قرار گرفت . آقامحمدخان قصد داشت ماوراءالنهر را هم به متصرفاتش بیفزاید اما در موقعی که برای حمله آماده می شد خبر حمله روسها به گرجستان و قفقاز به وی رسید و مجبور شد امور خراسان را منظم کرده برای مقابله با روسها آماده شود .
آقا محمدخان در تهران خبر درگذشت کاترین امپراطریس روسیه را شنید و در بهار سال 1211 هق به طرف شوش حرکت کرد و آنجا را تسخیر کرد ولی سه روز بعد از تسخیر شوش به دست سه تن از خدمتکارانش در چادرش به قتل رسید .(21 ذالحجه 1211 هق ).
قتل آقامحمدخان صرفنظر از خصوصیات اخلاقی در حقیقت ضایعه بزرگی از لحاظ سیاست خارجی ایران ، در برابر روسیه بود . زیرا قدرت نظامی و قوت اراده آقامحمدخان به خوبی می توانست از تجاوز سپاه روسیه به قفقازیه جلوگیری کند و شاید برای همیشه فکر تصاحب قفقازیه را از دستگاه سیاسی و نظامی تزار روس دور سازد و یا لااقل برای مدت دیگری حمله و تجاوز مزبور را به تأخیر اندازد و بدیهی است که در این صورت نیز اوضاع و اصول سیاسی دنیا ممکن بود به نفع ایران گردد .
موفقیت آقامحمدخان در تثبیت حکومت خود در ایران یکی متحد کردن ایلات ایران بود و دیگری حل مسئله جانشینی خود که بعد از به قتل رسیدن آقامحمدخان اکثر سران سپاه و مملکت از سلطنت جانشین او حمایت کردند . همچنین آقامحمدخان بیشتر مدعیان قدرت را که ممکن بود به سلطنت رسیدن جانشین اش را به خطر اندازد از میان برداشته بود از جمله برادران و خویشان متمرّد خود و یا هر کس را که در تثبیت و استقرار حکومت قاجار مخل و مخالف سیاست وی بود با فجیع ترین وضعی از میان برداشته بود . و دیگر اینکه سیاست خشن نظامی آقامحمدخان باعث شده بود که هر کس سر به شورش بر ندارد و یا ادعای سلطنت نکند ولی برخلاف تصور آقامحمدخان آنطوریکه باید جانشینانش خوب از عهده وظایف خود برنیامدند و هر چند آغاز این سلسله امیدوار کننده بود ولی جانشینانش حتی کسانی را که قصد اصلاح و ترقی داشتند از میان برداشتند مثل قائم مقام فراهانی و امیر کبیر و ......
با این اوصاف آقامحمدخان موفق شده بود سلسله قاجار را تثبیت کند که به مدت 134 سال قمری در ایران دوام آورد که در سال 1344 هق جای خود را به پهلویها داد .
مقدمه:
پژوهش اینجانب در مورد سیاست نظامی آقامحمد خان قاجار (1210-1211 هق) (تصویر شماره 1) و تأثیر آن در استقرار خاندان رقاجار است زمان آقامحمدخان دوره حساس و مهمی در تاریخ ایران است .
این پایان نامه نمایانگر سرگذشت یکی از شاهان مقتدر ایران است و همچنین گوشه ای از تاریخ پر نشیب و فراز این سرزمین به شمار می آید آگاهی از این گنجینه های تاریخ بر همگان لازم است و خواننده را برآن می دارد که از گذشته میهن خود و سرگذشت افراد خوب و بد آن اطلاع حاصل کند و از حوادث گوناگون که بر این کشور گذشته آگاهی یابد و از این سرگذشتها پند گیرد و بر معلومات خود بیافزاید و با استفاده از این سرگذشتها نقش خود را برای سازندگی کشور و عظمت بیشتر آینده آن ایفا کند . امید آنکه این کوشش مختصر در بیان گوشه ای از تاریخ ایران عزیز مقبول نظر طالبان علم و ادب قرار گیرد و علاقمندان به مطالعه تاریخ مفید واقع شود .
آقامحمدخان برای استقرار حکومت در خاندان خود انواع شکنجه های سخت و عقوبتهای دردناک را دربارة مردم اعمال کرده و از جمع سرهای بریده مناره ها ساخته است و از کندن چشمها حوضها تشکیل داده با این وجود عده ای از مورخین آقامحمدخان را با این همه ستمگری و خطا و خونریزی نظامی بزرگ می دانند و بر این عقیده اند که روزگار هرج و مرج آن روز به چنین مرد قسی القب احتیاج داشت .
سرزمینی که ما در آن زندگی می کنیم از همان ابتدا گاه گاهی مرکز تاخت و تاز اقوام وحشی بوده و غالباً دستخوش زورگویی و قتل و غارت بوده روزگار پر آشوب فراوان داشته است . منتهی در بعضی از ادوار تاریخ این تاخت و تازها و انقلاب با مصادف با ظهور مردانی مردانی توانا و بلند همت بوده است . و گاهی این دگرگونی ها باعث انحطاط کشور و رسیدن به پرتگاه سقوط بوده است . چنانچه در زمان پادشاهان قاجار در حدود یک سوم خاک ایران از دست رفت و دشمنان این آب و خاک هر وقت ضعف و ناتوانی حکمرانان را احساس کردند چنین موقعیتی را مغتنم شمرده و قسمتی از مملکت ها را مجزا ساختند تا جائی که ایران را به دو منطقه نفوذ خود تقسیم کردند ( قرار داد 1907 م ) .
سلسله قاجاریه در ابتدا یک نیروی نظامی تشکیل دادند ولی رفته رفته در بین طبقات عالیه از روح نظامی کاسته شد و در ایام انقلاب مشروطه به قدری نالایق و بی کفایت شده بودند که فقط اسمی از آنها باقی مانده بود .
در روند تاریخ دیر پای ایران زمین دورانهایی چنان پر اهمیت و حساس وجود دارد که شاید در کمتر دوره ای نظیرش دیده می شود در شرایطی که جهان غرب در سایه تکاپوی مستمر خویش از دوره های رنسانس و انقلاب صنعتی گذر کرده و گام در مسیر پیشرفت و توسعه بر می داشت ایران پس از صفویه وارد مرحله دیگری از تخاصمات داعیه داران زمامداری گردید .
با ایجاد دولت مذهبی – ملی صفویه پراکندگی حکومت در ایالات مختلف از بین رفت و ایران یکپارچه شد و این وضع تا زمان حمله محمود افغان به اصفهان ادامه یافت . از سقوط اصفهان به دست محمود افغان تا به سلطنت رسیدن نادر شاه افشار ( 1148- 1160 هق) ( تصویر شماره 2 ) کشور بر اثر تضعیف شدید حکومت و طغیانهای پیاپی داخلی دستخوش نابسامانی گردید . تلاش نادر شاه برای احیای یکپارچگی کشور در دوران سلطنتش نتیجه نبخشید اما با کشته شدنش در فتح آباد خبوشان کشور بار دیگر با آشفتگی و جنگهای داخلی رویاروی شد و در شرایطی که زندیه قلمرو خود را به صفحات جنوب کشور محدود کرده بودند بازماندگان نادر به حکومت معترضانه خود بر خراسان ادامه دادند . پس از مرگ کریم خان زند ( 1172-1193 هق) ( تصویر شماره 3) و در بحبوحه رقابت شدید جانشینان برای دستیابی به تخت سلطنت و اریکه قدرت چهرة آقا محمد خان قاجار در افق نظامی ، سیاسی کشور نمایان شد . آقا محمد خان با استعداد و زیرکی نظامی خویش دست به کار شد تا بر اریکة قدرت جای گیرد . آقا محمد خان در سایه سنگدلی ، چشم در آوردنها و ساختن مناره هایی از سر آدمها توانست کشور را به زیر سلطه خویش در آورد و بر رقیبانش پیروز گردد . آنگاه به سراغ قفقاز و گرجستان رفت و چنان با سنگدلی به قتل عام مردم آنجا دست زد که تاوان گران جنایات او را فتحعلی شاه قاجار ( 1212- 1250 هق) ( تصویر شماره 8 ) در جنگهای ایران و روس پرداخت .
آقا محمد خان در زمان حمله دوم خود به گرجستان برای تثبیت مرزهای شمالی ایران و روسیه رفته بود که در قلعه شوش به دست خدمتکارانش به قتل رسید .
در پایان نامه حاضر همانطور که در قبل گفته شد در مورد سیاست نظامی آقا محمد خان قاجار و تأثیر آن در استقرار خاندان قاجار است .
در بررسی موضوعات تاریخی همیشه زمان و مکان موقعیت جغرافیایی مهم هستند . در این رساله هم با تکیه بر منابعی چون ناسخ التواریخ ، فارس نامه ناصری و تاریخ ایران سرجان ملکم و ...این موضوع را مورد بررسی قرار داده ام .
اینجانب با علاقه ای که به تاریخ معاصر داشتم این موضوع را انتخاب کردم و در نوشتن و جمع آوری مطالب مورد نظر استاد ارجمندم جناب آقای دکتر اصفهانیان همیشه راهنما و مشوق من بوده اند و همین طور سرکار خانم دکتر ساسانپور که از هر دوی این عزیزان کمال تشکر را دارم .
این پایان نامه از یک چکیده ، پنج فصل ، منابع ، مطالعات جدید ، نتیجه گیری ، پیوست تصاویر و نقشه و جداول تشکیل شده است .
فصل اول شامل مقدمه ، طرح مسئله ، اهمیت و ضرورت پژوهش ، اهداف پژوهش ، پیشینه پژوهش ، سوالات پژوهش ، فرضیات پژوهش ، چهارچوب نظری ، روش پژوهش و بررسی و نقد منابع است .
فصل دوم در مورد خواستگاه اجتماعی ، سیاسی و نظامی قاجاریان است .
فصل سوم در مورد سیاست نظامی آقا محمد خان و تاسیس سلسله قاجاریه است .
فصل چهارم در مورد جایگاه نظامیان در میان ایل قاجار است .
فصل پنجم در مورد پیامدهای سیاسی و اقتصادی – اجتماعی ، سیاستهای نظامی آقا محمد خان است .
و در پایان امید آن دارم که این مطالب مفید و سودمند برای خوانندگان گرامی باشد .
فهرست مطالب:
تقدیر و تشکر
تقدیم
چکیده
فصل اول – کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
2-1- طرح مسئله
3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش
4-1- اهداف پژوهش
5-1- پیشینه پژوهش
6-1- سؤالات پژوهش
7-1- فرضیات
8-1- چارچوب نظری
9-1- روش پژوهش
10-1- بررسی و نقد منابع
فصل دوّم – خاستگاه اجتماعی ، سیاسی و نظامی قاجاران
1-2-خاستگاه اجتماعی
2-2- خاستگاه سیاسی و نظامی قاجاران
فصل سوم – سیاست نظامی آقامحمدخان و تأسیس سلسله قاجاریه
1-3-احوال آقامحمدخان تا سال 1193 هق
2-3- منازعات آقامحمدخان با زندیان
3-3- نخستین حمله آقامحمدخان بر گرجستان
4-3- خراسان
5-3- دومین حمله آقامحمدخان به گرجستان و قتل او
6-3- اوضاع جهان و همسایه های ایران در دورة آقامحمدخان قاجار
فصل چهارم – جایگاه نظامیان در میان ایل قاجار
1-4-سبک زندگی نظامیان
2-4- میزان درآمد
3-4- ویژگی های ارتش در عصر آقامحمدخان
4-4- تاکتیکهای نظامی ارتش آقامحمدخان
فصل پنجم – پیامدهای سیاسی ، اقتصادی – اجتماعی و سیاستهای نظامی آقامحمدخان
1-5-پیامدهای سیاسی
2-5- پیامدهای اقتصادی
3-5- پیامدهای اجتماعی
نتیجه گیری
منابع
مطالعات جدید
تصاویر
جداول
نقشه ها
منابع و مأخذ:
1. آصف، محمدهاشم، (چ دوم 1382)، رستم التواریخ، به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران، انتشارات فردوس
2. استرآبادی، میرزا مهدی خان، (1377)، جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران، انتشارات انجمن و مفاخر فرهنگی
3. اعتضاد السلطنه، علیقلی میرزا، (1370)، اکسیر التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، نشر وسیمن
4. اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، (چ دوم 1357)، صدرالتواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران، انتشارات روزبهان
5. حسینی فسائی، میرزا حسن، (1363)، فارسنامه ناصری، به تصحیح منصور رستگار فسائی، ج اول، تهران، انتشارات امیرکبیر
6. خورموجی، محمدجعفر، (1344)، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش خدیو جم، تهران، نشر سخن
7. دنبلی، عبدالرزق، (1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران
8. ساروی، محمدفتح الله بن محمدتقی، (1371)، تاریخ محمدی «احسن التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات امیر کبیر
9. شیرازی، میرزا فضل الله متخلص به خاوری، (1380)، تاری ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
10. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه با اضافات از جهانگیر میرزا قاجار، به تصحیح و تکمیل میرهاشم محدث، تهران انتشارات امیر کبیر
11. لسان الملک سپهر، محمدتقی، (1377)، ناسخ التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، ج 1و2، تهران، انتشارات اساطیر
12. گاردان، کنت آلفرد، (1362)، خاطرات و مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون شهیدی، تهران، نشر تاریخ ایران
13. مرعشی صفوی، میرزا محمدخلیل، (1362)، مجمع التواریخ، مصحح عباس اقبال، تهران، ناشر کتابخانه طهوری و سنائی
14. مصحح طباطبایی مجد، غلامرضا، (1369)، منشآت فرها میرزا، تهران، نشر علمی
15. مستوفی، عبدالله، (چ سوم 1371)، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه یا شرح زندگانی من، ج اول، تهران، انتشارات زوار
16. هدایت، رضا قلی خان، (1339)، روضه الصفای ناصری، ج 9 و 10، تهران، انتشارات کتاب فروشی های مرکز و پیروز و خیام
مطالعات جدید:
1. آبراهامیان، پروانه، (چ هشتم 1383)، ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی، تهران، نشر مرکز
2. آوری، پیتر، (چ پنجم 1379)، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، انتشارات عطایی
3. آوری، پیتر؛ همبلی، گاوین؛ ملویل، چارلز،(1378)؛ تاریخ ایران کمبریج دوره افشار، زند و قاجار، ترجمه مرتضی ثاقب فر، ج 18، تهران، نشر جامی
4. اجلالی، فرزام، (چ دوم 1383)، بنیان حکومت قاجار نظام سیاسی ایلی و دیوان سالاری مدرن، تهران، نشر نی
5. افشارفر، ناصر، (چ دوم، 1382)، سرگذشت آقامحمدخان قاجار، برگرفته از کتاب تاریخ محمدی یا احسن التواریخ اثر محمد فتح الله بن محمدتقی ساروی، تهران، نشر مؤسسه فرهنگی اهل قلم
6. افشاری، پرویز، (1376)، صدر اعظم های سلسله قاجاریه، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
7. الگار، حامد، (چ دوم 1369)، دین و دولت در ایارن نقش عالمان در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس
8. بامداد، مهدی، (1371)، شرح حال رجال ایران، ج ششم، تهران، انتشارات زوار
9. پاکروان، امینه، (1377) آقامحمدخان قاجار، ترجه جهانگیر افکاری، تهران، نشر جامی
10. پناهی سمنانی، محمد احمد، (چ دوازدهم 1375)، آقامحمدخان قاجار چهره حیله گر تاریخ، تهران، انتشارات نمونه
11. پناهی سمنانی، محمد احمد، (1376)، قائم مقام فراهانی چهره درخشان ادب و سیاست، تهران، نشر ندا
12. پیرنیا، حسن(مشیرالدوله)، اقبال آشتیانی، عباس، عاملی، باقر، (چ سوم 1383)، تاریخ ایران، تهران، نشر نامک
13. جوانشیر، یاسمن، (1381)، خاندان جوانشیر در تاریخ معاصر ایران، شبستر، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر
14. حافظ قرآنی، مهین دخت، (1375)، کتاب شناسی تاریخ ایران، ناشر کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
15. دانش، سیاوش، (1347)، ابراهیم کلانتر، تهران، انتشارات وحیدنیا
16. دهخدا، علی اکبر، (چ دوم 1377)، فرهنگ فارسی، ج 11، تهران، انتشارات روزنه
17. دورانت، ویل واریل، (1378)، درسهای تاریخ، ترجمه محسن خادم، تهران، انتشارات ققنوس
18. رازی، عبدالله، (چ نهم 1371)، تاریخ کامل ایران، مصحح کاظم کاظم زاده ایرانشهر، تهران، انتشارات اقبال
19. راوندی، مرتضی، (1368)، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر
20. رجائی، غلامعلی، (1377)، ایران و کریم خان، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح
21. رحمانی فر، محمد، (1379)، نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران، با مقدمه حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر
22. روز ول پالمر، (رابرت)، (1383)، تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، ج اول، تهران، انتشارات امیر کبیر
23. زرین کوب، عبدالحسین، (1378)، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط پهلوی، تهران، انتشارات سخن
24. ساسانی، احمدخان ملک، (1379)، سیاستگران دوره قاجار، به کوشش سیدمرتضی آل داود، تهران، انتشارات مگلستان
25. سایکس، سرپرسی، (چ هفتم 1380)، تاریخ ایران، ترجمه سیدمحمد فخرداعی گیلانی، ج دوم، تهران، انتشارات افسون
26. سلیم، محسن، (1383)، ایران در دوران فرمانروایی دودمان قاجاریه، شاهرود، نشر دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود
27. سلیمی فرد، احمد، (1382) نگاهی به تاریخ و جغرافیای شبستر، تسوج، صوفیان، تهران، انتشارات سیب سرخ
28. شعبانی، رضا، (چ چهارم)، تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران در دوره های افشاریه و زندیه، تهران، نشر سمت
29. شمیم، علی اصغر، (چ دهم 1377)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، انتشارات مدبر
30. طلوعی، محمود، (چ دوم 1378)، هفت پادشاه، ج 1و2، تهران، نشر علم
31. فراستی، رضا، (چ دوم 1372)، فرمان ها و رقم های دوره قاجار 64-1211 ه.ق آقامحمدخان، فتحعلی شاه، محمدشاه و شاهزادگان معاصر، تهران، انتشارات آرمان
32. فلور، ویلم، (1365)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، ج دوم، تهران، انتشارات توس
33. فوران، جان، (چ پنجم 1383)، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 م مطابق با 879 ه.ش تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، تهران، انتشارات رسا
34. قاجار، علی، (1373)، داستان قاجار، ترجمه نادعلی همدانی، تهران، نشر سیمرغ
35. قاضی، نعمت الله، (چ سوم، 1370)، ایل قاجار در پهنه تاریخ ایران، تهران، انتشارات نویسنده
36. کدی، نیکی، (1379)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان (1304-1175 ه.ش)، ترجمه فرخ جعفری، تهران، انتشارات ققنوس
37. گوره، ژان، (1365)، خواجه تاجدار، ترجه ذبیح الله منصوری، ج 1و2، تهران، انتشارات امیرکبیر
38. محمود، محمود، (1376) تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس، ج اول، تهران، انتشارات اقبال
39. مشکور، محمدجواد، (چ ششم1378)، تاریخ ایران زمین، تهران، انتشارات صفار- اشراقی
40. معتضد، خسرو، (چ دوم 1386)، قصه های قاجار(از خواجه تاجور تا شهریار دربدر)، تهران، نشر قطره
41. معین، محمد، (1377)، لغت نامه فارسی، ج 11، تهران، انتشارات روزنه
42. سرجان، ملکم، (1380)، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تصحیح قمی به کوشش علی اصغر عبداللهی، تهران، انتشارات افسون
43. موریه، جیمز، (1381)آقامحمدخان تاجدار، ترجمه حسن ناصر، تهران، انتشارات دنیای کتاب
44. مهدی نیا، جعفر، (1382)، سلطنت 257 پادشاه در ایران، ج سوم، تهران، انتشارات پاسارگاد
45. نجفی، نصرالله، (1381)، اصطلاحات مالی، دیوانی و درباری عصر قاجار با تحولات تاریخی آن، شبستر، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر
46. نظمی، نصرت، (1381)، دلاور زند: زندگی پرماجرای لطفعلی خان آخرین بازمانده سلسله زندیه، با مقدمه باستانی پاریزی، ج 1و2، تهران، انتشارات ارغوان
47. نفیسی، سعید، (1383)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران، انتشارات اهورا
48. نوائی، عبدالحسین، (1369)، تاریخ ایران و جهان، ج دوم، تهران، نشر هما
49. نوذری، عزت الله، (1376)، تاریخ اجتماع ایران از آغاز ت مشروطیت، گناباد، نشر مرندیز
50. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، (1383)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم 1945- 1500/م، تهران، انتشارات امیرکبیر
51. ورهرام، غلامرضا، (1371)، منابع تاریخ ایران در دوران اسلامی، تهران، انتشارات امیرکبیر
52. ورهرام، غلامرضا، (1368)، نظام حکومت در دوران اسلامی (پژوهشی در تشکیلات اداریف کشوری و لشکری ایران از عصر مغول تا پایان قاجار)، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
53. ورهرام، غلامرضا، (1367)، نظام سیاسی و سازمان های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین
54. وکیلی قمی، ابوالفضل، (چ دوم 1368)، دلاور زند و خان قاجار، تهران، انتشارات راهنما و هدایت
